Усе вершы і паэмы
Мойшэ Кульбак
Выдавец: Вясна
Памер: 536с.
Прага 2022
S’iz Bunje durx pamelex, vi a hole, nor ba di plo/tn stikt zix a gelexter. Er hot arumgekukt zix bejz un stoic (o, Bunje Bik, der novi, der gerexter!). Er stejt un er batraxt di klejne zind fun nistike geslexter.
Avek iz er in ejnzamkajt alejn.
Aponim, s’iz nox slexts genug faranen.
Es hot im noxgejogt fun ergeevu a stejn (Vej, vej amena muz arojs fun danen!) Hot er avekgespant mit zajne lange fis, vi Bunje Bik kon spanen!
Bam ek fun dorf hot er zix opgerut, aropgevist dem svejs fun der cuprine, gekrexcet stil, gekilt in zix bdemb blut, nor plucem... sa!.. amena zingt... a kolnegine... A cgojec zingt, un emec brenclt af a mandoline.
Es bakt di zun. Der gancer himl glit.
Es klingt der zamd, un cvajgn hilxn grine; ajeder rojer flokn sproct un blit — der vjaz, di aspe, di drabined
Варыянты:a LP: me b LP, O§, GM: dosc GM: mejdl d GM: rjabine
402
У вёсцы
У вёсцы грукалі, сьмяяліся, будавалі, чэрпалі з калодзежаў, палівалі грады; пахла блінамі і капустай, вясновымі дзяўчатамі ля платоў, і кожная хата патанала ў зелені і квецені.
Ідзе празь вёску Буня памалу, як палена, а ля платоў нехта душыць сьмех.
Ён азірнуўся злы і горды
(О, Буня Бык, прарок і справядлівец!). Стаіць ён і абдумвае маленькія грахі нікчэмнага полу.
Ідзе далей ён сам у адзіноце.
Відаць, яшчэ даволі ў сьвеце ліха.
Аднекуль дагнаў яго камень (Ой, ой, трэба хутчэй адсюль!) I пашыбаваў сваімі доўгімі нагамі, як толькі Буня Бык умее шыбаваць!
На ўскрайку вёскі спыніўся адпачыць, абцёр пот з чупрыны, ціха ўздыхнуў, астудзіў у сабе кроў, і раптам... цсс!.. сьпяваюць... сьпеўны голас... Сьпявае гойка, і нехта брынчыць на мандаліне.
Пячэ сонца. Усё неба палае.
Зьвініць пясок, гучаць зялёныя галіны; кожны сыры кій пускае расткі і цьвіце — вяз, асіна, рабіна
4«з
A agojea zingt, un emec brenclt af a mandoline.
Un Bunje zet: a xate fris un naj, es lajxtn az di klecer di sosnove, do vq/nt a baleguf! Nor saj vi saj bmen muzb arajngejn betn a nedove. Pavolje efnt er di tir un er derhert a mancbil redt basove:
«Zaj visn, Nastje, ix bin Karl Marks, vos gejt arojs zix slogn mit burzujen. Du zest dem fojst? — Oho — s’iz epes starks! Un du nit kuk, vos majne voncn grojen, s’iz kq/ex do genug...» O, Bunje kon di q/gn gornist trojen.
S’zict Bere mit a agojea af di kni.
Zi zingt, un er dercejlt barimerajen: «Du, Nastje, Nastje, vejst nor fun di ki — gestelt cdic zojermilx, farmist cdic klajen. An undzeriker iz farnumen tog vi naxt mit denkerajen!..»
Nor umgerixt gevorn iz er stum:
in firhojztir iz Bunje Bik gestanen Di heldzer ojsgecq/gn lang un krum, af hq/xe fis, vi trukene bucanen, dmend hot zix ongekukt — un ejner hot dem andern farstanen...
Di Nastje zogt: «Zajt visn, libe lajt, s’iz mit dem stotmenc ongenem cu sprexn.
Варыянты:a GM: mejdl b LP, GM: me darf' AV. LP, GV, OS: dem d LP, GM: me
404
Сьпявае гойка, і нехта брынчыць на мандаліне.
I бачыць Буня: хата сьвежая і новая, аж сьвецяцца сасновыя бярвёны, тут жыве куркуль! Але ўсё роўна трэба зайсьці і прасіць міласьціны. Памалу ён адчыняе дзьверы і чуе, як кажа нехта басам:
«Дык ведай, Насьця, што я — Карл Маркс, які выйшаў біцца з буржуямі.
Бачыш кулак? — Ого, у ім ёсьць сіла! I не глядзі, што ў мяне вусы сівеюць, яшчэ даволі маю сілы...» О, Буня вачам сваім ня верыць.
Сядзіць Бэра з гойкай на каленях.
Яна сьпявае, а ён выхваляецца байкамі: «Ты, Насьця, умееш толькі з каровамі — паставіла сыраквашу, намяшала вотруб’е. А наша справа — дзень і ноч займацца думаньнем!..»
I раптам ён замоўк:
у дзьвярах зь сянец стаяў там Буня Бык Выцягнуўшы доўгія крывыя шыі, на высокіх нагах, як сухія буслы, глядзелі яны — і адзін аднаго разумелі...
I кажа Насьця: «Ведайце, дарагія, прыемна гаварыць з гарадзкім чалавекам.
405
Dem dorfisn felt ojs di ejdlkajt: amena halt in knajpn zix un stexnbrexn.
Vos iz di pojerte in dorf? Zi kindlt noxanand un iz a kexin».
Nor Bere tut dem grobn vonc a vis un zogt: «Genug geredt fun hq/xe zaxn! Derlang epes, o tajere, cum tis, mir vein zen di velt sq/n ibermaxn.
Du zest — amena tut, amena kemft, amena vandrevet iber di sljaxn...»
Un vi di jungen rajbn, iz bavust: es klapn cvej avekgelozte miln. Ejn rege nor — di sislen zajnen pust, un vider nemt zej Nastje oncufiln. Azoj kesejder... bizkl Bunje iz arojs zajn corn stiln.
Er tut a zee in tis, er lozt arojs a brum un cit dan ojs a finger, vi a stekn: «О, kum, fartunklter bavustzajn, kum! Kum srajen un kum vekn.
S’iz brux arum! Es rint di velt in ire lexerdike ekn!»
Un Bere zict sq/n, nebexdik, a tarn; s’hot Got im ongesikt dem marevixer...
Di Nastje tuljet zix... der libeflam glit unter onuces un tixer...
Do tut er bzixb a xap... Es brext carojsc a tanc, a flamendiker vixer.
Es tanct di zun, un s’brumt cu ddid gefes, di sojbn citern, di benklex fain.
Варыянты:a LP, GM: meb LP, GM: zi1 LP, GM: dan ojsd GM: dos
406
Вясковаму шляхетнасьці бракуе: абы шчыпаць ім і калоцьламаць.
А што жанчына ў вёсцы? Нараджае дзіцё за дзіцём і стаіць у кухні».
Тут Бэра абцірае тоўсты вус
і кажа: «Ужо досыць пра высокія прадметы!
Нясі ты, даражэнькая, на стол, убачым мы ўжо хутка, як пераробіцца сьвет. Ты ж бачыш — людзі дзеяць, б’юцца і вандруюць па шляхах...»
Як хлопцы малоцяць ежу, вядома: грукочуць два пушчаныя ў ход млыны. Хвіліна — і місы ўжо пустыя, і зноў бярэцца Насьця іх напаўняць.
I так бяз спыну... пакуль ня выйшаў Буня суняць свой гнеў.
Ён б’е аб стол, бурчыць, узьнімае ўгору палец, нібы кій: «Хадзем, цьмяная сьвядомасьць, хадзем! Хадзем крычаць і будзіць.
Вакол раздрай! Працякае сьвет ва ўсіх сваіх дзіравых канцах!»
А небарака Бэра ўжо сядзіць, як дурань; наслаў жа Бог на яго ліхадзея...
Насьця туліцца... агонь каханьня палае пад анучамі і хусткамі...
Тут ён хапаецца... Ён кідаецца ў танец палымяным віхрам.
Танцуе сонца, грыміць у адказ посуд, дрыжаць шыбы, падаюць лавы.
407
Es trogt zix Bere mit dem naketn gezes unter di fajerdike riterstraln Hophop, hophop! Hophop, hophop! Cvej zise naxtigaln!
Un Nastje ojx — di fis, vi runde krig, di brist, vi friser kirbes af di bejtn, er tanct dem bok, zi iz di cig, un mit di herner ejns cum cvejtn;
Hophop, hophop! Hophop, hophop! Cvej xejnevdike kvejtn!
di Nastje hot gesrien.
Gevorn iz in dorf an ongelojf, un s’hobn klep di lajt arajngekrogn, dernox hot men geharget bzejb in ho/f, un vajt in feld hot men zej ojx geslogn O, klep genug... kojm ko/xes hot geklekt avekcutrogna
Варыянты:a GM: няма b LP: zi
408
Носіцца Бэра з голым азадкам пад агністымі промнямідубцамі Гопгоп, гопгоп! Гопгоп, гопгоп! Два мілыя салавейкі!
Таксама Насьця — ногі, нібы круглыя збаны, а грудзі, нібы сьвежыя гарбузы на градах, ён танчыць казла, а яна — казу, і рогамі адно на аднаго;
Гопгоп, гопгоп! Гопгоп, гопгоп! Дзьве гожыя кветкі!
і Насьця закрычала.
Усчалася ў вёсцы беганіна, нашчыравалі людзі кухталёў, пасьля зьбівалі іх у двары і гналі, б’ючы, далёка ў поле Ох, до ўжо кухталёў... ледзь хапіла сілы ўцячы
409
In a jodlovn vald
S’lajxt brojn di zun in Zaskevicer vald, vu s’brenen zaftikro/te muxomorn, vu s’spart mit fojlenis fun jedn spalt un s’stinken korces fun far tojznt jorn; vu s’kilt di zun un jede horedike cvajg iz cugefrorn...
Do trogt der stejn a anasea bord fun mox, un riter, riter caplen ojsgenogte, un vu a tunkelnis, iz es a sumne lox, vu s’zict di gele sove a farklogte, un epes matert do, vi in a trojerbux, fun lejdn nit derzogte.
S’iz naxt. Di jungen brexn zix a veg, es trogt zix vajt arum a tq/ber knaln, der fojst — a hak, di cejner — far a zeg, un bejmer svere citern un fain.
bMenb krixt in zump, di nezer opgekalxt fun vajte strain...
Farvaksn hot a koltndike fel di stamen, vi menq/res ojsgedrejte; es blejxn vejx lisajes tunklhel, vi zilberlexe necn ojsgesprejte, un ergec hengt do di levone 'ojxc, a lange un a tq/te.
In vald hot men zix, xaver, opgezect. S’hot Bere kojm a fajer ufgeblozn;
Варыянты:a LP: nasnb LP, GM: me ‘ GM: hojx
410
У яловым лесе
Смугла сьвеціць сонца ў Заскевіцкім лесе1, дзе гараць сакавітачырвоныя мухаморы, дзе тхне гнільлём з кожнай шчыліны і дзе сьмярдзяць тысячагадовыя карчы; дзе сонца студзіць і кожная калматая галінка прымерзла...
Тут носіць камень мокрую бараду з моху, і дрыжаць абгрызеныя пруты, і дзе цемра, там сумная яма, дзе сядзіць рыжая заплаканая сава, і нешта тут гняце, як у Кнізе смутку нявыказаных пакутаў.
Ноч. Хлопцы праломваюць сабе дарогу, разносіцца далёка навокал глухі трэск, кулак — сякера, зубы — за пілу, і дрэвы цяжкія дрыжаць і падаюць.
Лезуць у балота, насы пабеленыя далёкім праменьнем...
Зарасьлі калматай поўсьцю камлі, нібы скурчаныя мэноры; бляднеюць мякка цёмнасьветлыя лішайнікі, раскінутыя нібы срэбныя сеткі, а недзе там яшчэ і месяц вісіць, доўгі і мёртвы.
У лесе яны, дружа, прыселі. Бэра ледзь разадзьмуў агонь;
1 Заскевічы — колішняе мястэчка на Смаргоншчыне, цяпер аграгарадок у Маладэчанскім раёне.
4П
arum in xojsex troplt, pikt un nect, es plosen ojsgevejkte grozn.
S’zict Bunje stum. Er denkt. Er blozt. Un ot hot er zix aafna koi celozn:
«О, menchajt, on a hejm un on a dax, es lo/nt dajn mazl cu bavejnen, in vejxe nestn sloft der snoblfax, in nores vareme — di vald farejnen, a menc nor cu a mencn vil zix ale nit cugevejnen.
Du freg basejd bam prostn vorobej, du freg di kalte litvise bucanen — ajeder hojert af zajn mist un stroj, blojz du, o, vejst nit fun ahin biz danen! Cu vos badarf men ho/xe kqjmens?.. Vos iz di xoxme fun di banen?..
O, Bere, Bere, bruder majn in no/t, halt cu majn siver kop zol zix nit spaltn bam denken funem lebn un fun toft, vajl epes iz do umklor un bahaltn...» Ot dos hot er gezogt — un zix farviklt inem tulupl dem altn.
Hot men an ajzerne, a lange naxt azoj gestart bam dremlendikn fajer bFarcejltb zix majses, vor un ojsgetraxt, fun bufloks un fun grinem 1'umgehajef — halb frojencimer un halb man, vos zingt in nasn '1ajef1...
Варыянты:a LP, GM: af a ’’ LP, GM: dercejlt1 LP, GM: umgehqjer
11 LP, GM: ojer
412
навокал у цемры капае, дзяўбе, мокне, калышуцца вымачаныя травы.
Буня сядзіць моўчкі. Ён думае. Ён дзьме. I вось загаворвае на ўвесь голас:
КНІГІ ОНЛАЙН
