Уводзіны ў археалогію

Браян М. Фэйган

Выдавец: Беларускі Фонд Сораса

Памер: 272с.

Мінск 1996

88.26 МБ

Браян М.Фэйган УВОДЗІНЫ Ў АРХЕАЛОГІЮ Brian M. Fagan ARCHAEOLOGY A BRIEF INTRODUCTION Fifth edition HarperCollins College Publishers Браян М. Фэйган УВОДЗІНЫ Ў АРХЕАЛОГІЮ Пераклад з англійскай Беларускі Фонд Сораса ББК 63.4 Ф 36 УДК 902 ПРЫСВЯЧАЕЦЦА Лусіі, Карэн і іншым сябрам з Віціерскага каледжа, якія першымі падалі мне ідэю стварэння гэтай кнігі. I, вядома ж, нашым катам — заўзятым разбуральнікам! Яны рабілі ўсе магчымае, каб не даць мне выправіць рукапіс: хадзілі па ім сваімі бруднымі лапкамі, танчылі віртуозныя па-дэ-дэ на клавіятуры камп’ютэра. Але, як бачыце, поспеху яны не мелі. Выданне ажыццяўляецца па дамоўленасці з выдавецтвам HarperCollins College Publishers, 10 East 53rd Street, New York, NY 10022 Каардынатар серыі А.Анціпенка Пераклад з англійскай В.Мірончык. , А.Сташкевіч Пераклад зроблены з выдання: Archaeology: A Brief Introduction, Fifth Edition. Copyright © 1994 by The Lindbriar Corporation © Серыя. Беларускі Фонд Copaca, 1995 © Brian M. Fagan, 1994 © Пераклад, выданне. Беларускі Фонд Copaca, 1995 © Макет. БГАКЦ, Стары Свет-Прынт, 1996 ISBN 985-6022-03-7 © Вокладка. А.Хількевіч, 1995 ЗМЕСТ Да чытачоў 11 Да выкладчыкаў 12 РАЗДЗЕЛ 1 НАРАДЖЭННЕ АРХЕАЛОГІІ 14 ПЕРШЫЯ АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ТЭОРЫІ I РАСКОПКІ 15 ТРЫ ЭПОХІ I СТАРАЖЫТНАСЦЬ ЧАЛАВЕЦТВА 16 АДКРЫЦЦЁ СТАРАЖЫТНЫХ ЦЫВІЛІЗАЦЫЙ . 20 Старажытныя егіпцяне 20 Асірыйцы і шумеры 21 ТРОЯ, МІКЕНЫ I МІНОЙЦЫ 23 РАННЯЯ АМЕРЫКАНСКАЯ АРХЕАЛОГІЯ ... 24 КУШЫНГ, БАНДЭЛЬЕР I АСНОЎНЫ ГІСТАРЫЧНЫ МЕТАД 28 РАННЯЯ АРХЕАЛАГІЧНАЯ ТЭОРЫЯ 28 Адналінейная эвалюцыя 29 Дыфузіянізм 30 З’ЯЎЛЕННЕ СУЧАСНАЙ НАВУКОВАЙ АРХЕАЛОГІІ 30 Асяроддзе і археалогія 32 Навука і археалогія 32 Археалагічная тэорыя 33 РАЗДЗЕЛ 2 АРХЕАЛОГІЯ ЯК ЧАСТКА АНТРАПАЛОГІІ . . 35 АРХЕАЛОГІЯ 35 АРХЕАЛОГІЯ I АНТРАПАЛОГІЯ 38 ТЫПЫ АРХЕАЛОГАЎ 39 СУСВЕТНАЯ ДАГІСТОРЫЯ 42 Ранняя дагісторыя 43 З’яўленне Homo sapicxis-sapiens 44 Засяленне планеты людзьмі сучаснага выгляду . . 44 Пачатак вытворчасці ежы 45 З’яўленне дзяржаў 46 Прыцемкі дагістарычнай эпохі 46 РАЗДЗЕЛ 3 КУЛЬТУРА . . 48 АНТРАПАЛАГІЧНАЯ АРХЕАЛОГІЯ 48 КУЛЬТУРА ЧАЛАВЕКА 49 КУЛЬТУРНЫЯ СІСТЭМЫ 51 КУЛЬТУРНЫЯ ПРАЦЭСЫ 53 МЭТЫ АРХЕАЛОГІІ . . : 55 •Культурная гісторыя 55 Спосабы жыцця ў мінулым 55 Культурныя працэсы 56 ТЭОРЫЯ Ў АРХЕАЛОГІІ 56 АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ПОМНІКІ 57 Артэфакты 58 КАНТЭКСТ 60 РАЗДЗЕЛ 4 ЧАС 62 АДНОСНАЯ ХРАНАЛОГІЯ 63 Артэфакты і адносная храналогія 65 Перакрыжаванае датаванне 67 Адносная храналогія і ледавіковая эпоха .... 67 ГЕААРХЕАЛОГІЯ 70 ДАТАВАННЕ Ў ГАДАХ (ХРАНАМЕТРЫЧНАЕ ДАТАВАННЕ) 72 Гістарычныя крыніцы і аб’екты вядомага часу . . 73 Датаванне па гадавых кольцах дрэў (дэндрахраналогія) 73 Тэрмалюмінесцэнцыя 75 Радыевугляроднае датаванне 76 Ранняя дагісторыя 80 Калій-аргонавае датаванне 80 РАЗДЗЕЛ 5 ПРАСТОРА 83 ЗАКОН АСАЦЫЯЦЫЙ 85 СУБКАЛЕКЦЫІ I КАЛЕКЦЫІ 86 СЕМ’І, СУПОЛЬНАСЦІ I ЗОНЫ ЖЫЦЦЯДЗЕЙНАСЦІ 87 КУЛЬТУРНЫЯ ЗОНЫ I ТЫПЫ ПАСЕЛІШЧАЎ . 89 РАЗДЗЕЛ 6 ЗАХАВАННЕ I ПОШУК 91 АРХЕАЛАГІЧНЫЯ КРЫНІЦЫ 91 Працэсы фарміравання помніка 92 ЗАХАВАННЕ 95 СПРЫЯЛЬНЫЯ ЎМОВЫ ЗАХАВАННЯ .... 97 ВЫЯЎЛЕННЕ АРХЕАЛАГІЧНЫХ ПОМНІКАЎ . . 101 ВЫПАДКОВЫЯ АДКРЫЦЦІ 102 СПЕЦЫЯЛЬНЫЯ АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ПОШУКІ . 104 ДЫСТАНЦЫЙНАЕ ЗАНДЗІРАВАННЕ 108 Аэрафотаздымка 109 Сканіраванне зямной паверхні з самалёта і спадарожніка 110 Геаграфічныя інфармацыйныя сістэмы 112 Падземныя метады дэтэкцыі 114 РАЗДЗЕЛ 7 РАСКОПКІ 117 ПРАЦЭС АРХЕАЛАГІЧНАГА ДАСЛЕДАВАННЯ . 117 ПЛАНАВЫЯ РАСКОПКІ 119 ТЫПЫ РАСКОПАК 122 Вертыкальныя раскопкі 124 Прасторавыя раскопкі 125 Працэс раскопак, прылады і людзі 125 ФІКСАЦЫЯ 127 СТРАТЫГРАФІЧНЫЯ ДАСЛЕДАВАННІ . . . .127 ПОМНІКІ-ПАСЕЛІШЧЫ 128 Стаянкі і вёскі 128 Пячоры і прыстанішчы ў скалах 129 Узгоркі 130 Земляныя ўмацаванні і крэпасці 131 Сметнікі перлавіц 131 АБРАДАВЫЯ I ІНШЫЯ СПЕЦЫФІЧНЫЯ ПОМНІКІ 132 ПАХАВАННІ I МОГІЛКІ 133 РАЗДЗЕЛ 8 СІСТЭМАТЫЗАЦЫЯ МІНУЛАГА 136 ВЯРТАЮЧЫСЯ 3 ПОЛЯ 136 КЛАСІФІКАЦЫЯ, ТАКСАНОМІЯ I СІСТЭМАТЫЗАЦЫЯ 137 МЭТЫ КЛАСІФІКАЦЫІ 138 ТЫПАЛОГІЯ 139 Археалагічная класіфікацыя . 140 Археалагічныя тыпы 142 Што абазначаюць археалагічныя калекцыі і тыпы? 147 Адзінкі класіфікацыі 150 Найбуйнейшыя археалагічныя катэгорыі . . . .151 РАЗДЗЕЛ 9 ХАРЧАВАННЕ . 153 ЗНАХОДКІ, ЯКІЯ СВЕДЧАЦЬ ПРА ХАРЧАВАННЕ ЛЮДЗЕЙ 153 САСТАЎ ДАГІСТАРЫЧНАЙ ЕЖЫ 154 КОСЦІ ЖЫВЁЛ 156 Даследаванне фаўны (зоаархеалогія) 157 Параўнанне калекцый касцей 158 Размаітасць відаў і культурныя змены 158 Дзікія жывёлы 159 Хатнія жывёлы 160 Вызначэнне ўзросту жывёл і спосабаў іх забівання 161 РАСЛІННЫЯ РЭШТКІ 164 ПТУШКІ, РЫБА I МАЛЮСКІ 166 НАСКАЛЬНЫ ЖЫВАПІС 169 РАЗДЗЕЛ 10 УЗАЕМААДНОСІНЫ: ПАСЕЛІШЧА I ГАНДАЛЬ 171 ТЫПЫ ПАСЕЛІШЧАЎ 172 Пабудовы 173 Супольнасці 174 Зоны натуральных рэсурсаў 176 Узаемадзеянне археалагічных помнікаў і іх размяшчэнне 178 Іерархія помнікаў 179 ГАНДЛЁВЫЯ ЗНОСІНЫ 180 Вывучаючы старажытны гандаль 180 Тыпы гандлёвых зносін .183 РАЗДЗЕЛ 11 УЗАЕМАДЗЕЯННЕ: САЦЫЯЛЬНАЯ АРГАНІЗАЦЫЯ I РЭЛІГІЙНЫЯ ВЕРАВАННІ . . 186 ДАДЗЯРЖАЎНЫЯ ЎТВАРЭННІ I ДЗЯРЖАВЫ . 187 ВЫВУЧЭННЕ САЦЫЯЛЬНАЙ АРГАНІЗАЦЫІ . . 188 Класавая структура грамадства 188 Узаемаадносіны паміж людзьмі, супольнасцямі і грамадствамі 190 ЭТНІЧНАЯ РАЗНАСТАЙНАСЦЬ I САЦЫЯЛЬНАЯ НЯРОЎНАСЦЬ 190 АДНОСІНЫ ПАМІЖ ПОЛАМІ 194 РЭЛІГІЙНЫЯ ВЕРАВАННІ 199 Вывучаючы рэлігійныя вераванні 200 РАЗДЗЕЛ 12 МІНУЛАЕ I СУЧАСНАСЦЬ 204 ТЭОРЫЯ СЯРЭДНЯГА РАДЫУСА 204 ЖЫВОЕ МІНУЛАЕ 205 ПАРАЎНАННІ 206 ЖЫВАЯ АРХЕАЛОГІЯ 208 ЭКСПЕРЫМЕНТАЛЬНАЯ АРХЕАЛОГІЯ . . . .211 РАЗДЗЕЛ 13 ТЛУМАЧЭННЕ МІНУЛАГА 214 ГІСТОРЫКА-КУЛЬТУРНЫЯ ІНТЭРПРЭТАЦЫІ . 214 Непазбежныя варыяцыі і культурны адбор . . .215 Вынаходніцтвы .....216 Дыфузія 217 Міграцыя 218 ПАЗАКУЛЬТУРНЫЯ МАДЭЛІ 219 ПРАЦЭСУАЛЬНАЯ АРХЕАЛОГІЯ 220 Сістэмна-экалагічны падыход 221 ПОСТПРАЦЭСУАЛЬНАЯ АРХЕАЛОГІЯ .... 223 Функцыяналізм і структурная археалогія .... 224 Пазнавальная і крытычная археалогія 225 БУДУЧЫНЯ 227 Эвалюцыйная археалогія 227 Археалагічныя даследаванні абмежаванняў . . . 230 РАЗДЗЕЛ 14 АРХЕАЛОГІЯ Ў БУДУЧЫМ 235 БУДУЧЫНЯ МІНУЛАГА 235 АРХЕАЛОГІЯ I ТЫ 238 ДАДАТКОВАЯ ЛІТАРАТУРА 243 ПОМНІКІ I КУЛЬТУРЫ, ПАЗНАЧАНЫЯ Ў ТЭКСЦЕ КНІГІ 254 ГЛАСАРЫЙ 258 ДА ЧЫТАЧОУ Археалогія ўяўляецца нам навукай захапляючай і рамантычнай. Мы звязваем яе з загінуўшымі цывілізацыямі, з «усмешкамі» шкілетаў у залатых грабніцах. Гэта свет, дзе пануюць адважныя мужчыны і жанчыны, адзетыя ў шлемы, сапраўдныя падарожнікі і вучоныя. А як жа на самай справе? Большасць археолагаў ніколі не насіла шлемаў, ніколі не мела справы з золатам і ніколі не раскопвала загінуўшых цывілізацый. Шмат якія археалагічныя помнікі не толькі не ўтрымліваюць багатых скарбаў — там немагчыма знайсці нават чалавечыя рэшткі. Кніга, якая прапануецца вашай увазе, раскрывае свет сучаснай археалогіі ва ўсёй яго разнастайнасці. Мы разглядаем асноўныя канцэпцыі і метады археалагічных даследаванняў: раскопкі, фіксацыю, аналіз артэфактаў і рэшткаў ежы, а таксама такія паняцці, як датаванне і вызначэнне ў часе і прасгоры. У канцы кнігі раскрываюцца перспектывы развіцця археалогіі і тыя шляхі, па якіх звычайныя людзі могуць дапамагчы археолагам захаваць мінулае для будучых пакаленняў. Тут вы знойдзеце таксама спіс літаратуры, які рэкамендуецца дзеля больш глыбокага азнаямлення з прадметам. Спадзяемся, што гэта даследаванне пашырыць ваша ўяўленне пра цудоўны свет мінулага. Поспехаў вам у падарожжы ў археалогію! Браян М. Фэйган ДА ВЫКЛАДЧЫКАУ Гэта кніга задумана як уводзіны ў тэорыю і практыку археалагічнай навукі. На пачатку ў ёй выкладаюцца асноўныя задачы археалогіі, потым разглядаюцца канцэптуальныя палажэнні культуры, часу і прасторы, аналізуюцца знаходкі і працэс раскопак археалагічных помнікаў. Апошнія чатыры раздзелы прысвечаны метадам класіфікацыі і вывучэння археалагічных знаходак. На працягу ўсёй кнігі шмат увагі надаецца пытанням археалагічнай этыкі, і завяршаецца яна дыскусіяй аб тым, ці мэтазгодна аматарам ад археалогіі мець нават абмежаваны доступ да археалагічнай дакументацыі. На наш погляд, гэта праблема часта ігнаруецца ва ўступных археалагічных курсах. Мы разлічваем, што дадзеная невялікая праца стане дапаўненнем да агульнага курса антрапалогіі і вашы студэнты прысвецяць два ці тры тыдні яе практычнаму засваенню. Усе іх намаганні. будуць накіраваны на авалодванне мінімумам спецыяльнай тэрміналогіі. Зразумела, што ў кнізе такога аб’ёму і зместу асвятляецца толькі станоўчы бок многіх складаных праблем і дыскусій і не закранаюцца пры гэтым іх недахопы. Мы мяркуем, аднак, што на гэтай ступені вывучэння пазітыўныя перабольшванні будуць больш карыснымі, чым заблытаныя аорыўкі непераканаўчых высноў. Памылкі перабольшванняў заўсёды можна выправіць у класе або на больш высокай стадыі навучання. Галоўная задача дадзенага выдання — паказаць, што археалагічныя артэфакты ўтрымліваюць каштоўную інфармацыю пра існаванне чалавека ў мінулым. У адпаведнасці з гэтай задачай мы паспрабавалі засяродзіць увагу на асноўных канцэптуальных палажэннях археалогіі і даць вам магчымасць выпрацаваць свой уласны погляд на праблемы,якія тут разглядаюцца. Мы разлічваем таксама, што вы дапоўніце працэс навучання некаторымі дадатковымі дэталямі, неабходнымі для сгудэнтаў. 3 гэтай нагоды зноў і зноў звяртаем вашу ўвагу на некалькі добра вядомых помнікаў археалогіі Новага і Старога свету, такіх, як Алдувайская цясніна ці Тэаціхуакан. Яны, на наш погляд, лепш успрымаюцца навучэнцамі, чым мноства іншых малавядомых. У дапамогу чытачам у канцы кнігі, у спецыяльным раздзеле «Помнікі і культуры» мы размясцілі іх кароткае апісанне. Пятае выданне «Археалогіі», якое ўжо прайшло значную апрабацыю як сярод студэнтаў, так і выкладчыкаў, адлюстроўвае ўсе вострыя праблемы сучаснай навукі. Захаваўшы ў асноўным сгруктуру чацвёртага выдання, мы ўзбагацілі яго матэрыялам па Геаграфічных інфармацыйных сістэмах, увялі шмат новых фактаў і раскрылі сэнс праблемы родавай і этнічнай разнастайнасці. Як гэтыя, так і іншыя тэмы засяроджваюць вашу ўвагу на найболып хвалюючых пытаннях археалогіі апошніх гадоў. Некаторых асабліва зацікавіць тэма археалагічнага даследавання гістарычных помнікаў. 3 методыкай такога даследавання вы пазнаёміцеся ў раздзелах, прысвечаных праблемам змены родавых узаемаадносін, а таксама параўнанням і суадносінам археалагічных крыніц з пісьмовымі. 3 цягам часу падобныя метады будуць шырока выкарыстоўвацца вучонымі пры даследаванні найболып старажытных помнікаў. У адрозненне ад ранейшых спосабаў вывучэння культурных змен і працэсаў, гэтыя болып сацыяльна зарыентаваныя. Увогуле ж кніга ісготна не змянілася. Нягледзечы на тое, што апошнім часам з’явіліся новыя, даволі складаныя тэорыі і метады, фундаментальныя прынцыпы археалогіі застаюцца нязменнымі. Менавіта яны забяспечваюць выкананне самых розных даследчыцкіх праектаў.