Уводзіны ў археалогію
Браян М. Фэйган
Выдавец: Беларускі Фонд Сораса
Памер: 272с.
Мінск 1996
Браян М.Фэйган
УВОДЗІНЫ Ў АРХЕАЛОГІЮ
Brian M. Fagan
ARCHAEOLOGY
A BRIEF INTRODUCTION
Fifth edition
HarperCollins College Publishers
Браян М. Фэйган
УВОДЗІНЫ Ў АРХЕАЛОГІЮ
Пераклад з англійскай
Беларускі Фонд Сораса
ББК 63.4
Ф 36
УДК 902
ПРЫСВЯЧАЕЦЦА
Лусіі, Карэн і іншым сябрам з Віціерскага каледжа, якія першымі падалі мне ідэю стварэння гэтай кнігі.
I, вядома ж, нашым катам — заўзятым разбуральнікам! Яны рабілі ўсе магчымае, каб не даць мне выправіць рукапіс: хадзілі па ім сваімі бруднымі лапкамі, танчылі віртуозныя па-дэ-дэ на клавіятуры камп’ютэра. Але, як бачыце, поспеху яны не мелі.
Выданне ажыццяўляецца па дамоўленасці з выдавецтвам HarperCollins College Publishers, 10 East 53rd Street, New York, NY 10022
Каардынатар серыі А.Анціпенка
Пераклад з англійскай В.Мірончык. , А.Сташкевіч
Пераклад зроблены з выдання: Archaeology: A Brief
Introduction, Fifth Edition.
Copyright © 1994 by The Lindbriar Corporation
© Серыя. Беларускі Фонд Copaca, 1995
© Brian M. Fagan, 1994
© Пераклад, выданне. Беларускі Фонд
Copaca, 1995
© Макет. БГАКЦ, Стары Свет-Прынт, 1996
ISBN 985-6022-03-7 © Вокладка. А.Хількевіч, 1995
ЗМЕСТ
Да чытачоў 11
Да выкладчыкаў 12
РАЗДЗЕЛ 1
НАРАДЖЭННЕ АРХЕАЛОГІІ 14
ПЕРШЫЯ АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ТЭОРЫІ I РАСКОПКІ 15
ТРЫ ЭПОХІ I СТАРАЖЫТНАСЦЬ ЧАЛАВЕЦТВА 16
АДКРЫЦЦЁ СТАРАЖЫТНЫХ ЦЫВІЛІЗАЦЫЙ . 20
Старажытныя егіпцяне 20
Асірыйцы і шумеры 21
ТРОЯ, МІКЕНЫ I МІНОЙЦЫ 23
РАННЯЯ АМЕРЫКАНСКАЯ АРХЕАЛОГІЯ ... 24
КУШЫНГ, БАНДЭЛЬЕР I АСНОЎНЫ ГІСТАРЫЧНЫ МЕТАД 28
РАННЯЯ АРХЕАЛАГІЧНАЯ ТЭОРЫЯ 28
Адналінейная эвалюцыя 29
Дыфузіянізм 30
З’ЯЎЛЕННЕ СУЧАСНАЙ НАВУКОВАЙ АРХЕАЛОГІІ 30
Асяроддзе і археалогія 32
Навука і археалогія 32
Археалагічная тэорыя 33
РАЗДЗЕЛ 2
АРХЕАЛОГІЯ ЯК ЧАСТКА АНТРАПАЛОГІІ . . 35
АРХЕАЛОГІЯ 35
АРХЕАЛОГІЯ I АНТРАПАЛОГІЯ 38
ТЫПЫ АРХЕАЛОГАЎ 39
СУСВЕТНАЯ ДАГІСТОРЫЯ 42
Ранняя дагісторыя 43
З’яўленне Homo sapicxis-sapiens 44
Засяленне планеты людзьмі сучаснага выгляду . . 44
Пачатак вытворчасці ежы 45
З’яўленне дзяржаў 46
Прыцемкі дагістарычнай эпохі 46
РАЗДЗЕЛ 3
КУЛЬТУРА . . 48
АНТРАПАЛАГІЧНАЯ АРХЕАЛОГІЯ 48
КУЛЬТУРА ЧАЛАВЕКА 49
КУЛЬТУРНЫЯ СІСТЭМЫ 51
КУЛЬТУРНЫЯ ПРАЦЭСЫ 53
МЭТЫ АРХЕАЛОГІІ . . : 55
•Культурная гісторыя 55
Спосабы жыцця ў мінулым 55
Культурныя працэсы 56
ТЭОРЫЯ Ў АРХЕАЛОГІІ 56
АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ПОМНІКІ 57
Артэфакты 58
КАНТЭКСТ 60
РАЗДЗЕЛ 4
ЧАС 62
АДНОСНАЯ ХРАНАЛОГІЯ 63
Артэфакты і адносная храналогія 65
Перакрыжаванае датаванне 67
Адносная храналогія і ледавіковая эпоха .... 67
ГЕААРХЕАЛОГІЯ 70
ДАТАВАННЕ Ў ГАДАХ (ХРАНАМЕТРЫЧНАЕ ДАТАВАННЕ) 72
Гістарычныя крыніцы і аб’екты вядомага часу . . 73
Датаванне па гадавых кольцах дрэў (дэндрахраналогія) 73
Тэрмалюмінесцэнцыя 75
Радыевугляроднае датаванне 76
Ранняя дагісторыя 80
Калій-аргонавае датаванне 80
РАЗДЗЕЛ 5
ПРАСТОРА 83
ЗАКОН АСАЦЫЯЦЫЙ 85
СУБКАЛЕКЦЫІ I КАЛЕКЦЫІ 86
СЕМ’І, СУПОЛЬНАСЦІ I ЗОНЫ ЖЫЦЦЯДЗЕЙНАСЦІ 87
КУЛЬТУРНЫЯ ЗОНЫ I ТЫПЫ ПАСЕЛІШЧАЎ . 89
РАЗДЗЕЛ 6
ЗАХАВАННЕ I ПОШУК 91
АРХЕАЛАГІЧНЫЯ КРЫНІЦЫ 91
Працэсы фарміравання помніка 92
ЗАХАВАННЕ 95
СПРЫЯЛЬНЫЯ ЎМОВЫ ЗАХАВАННЯ .... 97
ВЫЯЎЛЕННЕ АРХЕАЛАГІЧНЫХ ПОМНІКАЎ . . 101
ВЫПАДКОВЫЯ АДКРЫЦЦІ 102
СПЕЦЫЯЛЬНЫЯ АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ПОШУКІ . 104
ДЫСТАНЦЫЙНАЕ ЗАНДЗІРАВАННЕ 108
Аэрафотаздымка 109
Сканіраванне зямной паверхні з самалёта і спадарожніка 110
Геаграфічныя інфармацыйныя сістэмы 112
Падземныя метады дэтэкцыі 114
РАЗДЗЕЛ 7
РАСКОПКІ 117
ПРАЦЭС АРХЕАЛАГІЧНАГА ДАСЛЕДАВАННЯ . 117
ПЛАНАВЫЯ РАСКОПКІ 119
ТЫПЫ РАСКОПАК 122
Вертыкальныя раскопкі 124
Прасторавыя раскопкі 125
Працэс раскопак, прылады і людзі 125
ФІКСАЦЫЯ 127
СТРАТЫГРАФІЧНЫЯ ДАСЛЕДАВАННІ . . . .127
ПОМНІКІ-ПАСЕЛІШЧЫ 128
Стаянкі і вёскі 128
Пячоры і прыстанішчы ў скалах 129
Узгоркі 130
Земляныя ўмацаванні і крэпасці 131
Сметнікі перлавіц 131
АБРАДАВЫЯ I ІНШЫЯ СПЕЦЫФІЧНЫЯ ПОМНІКІ 132
ПАХАВАННІ I МОГІЛКІ 133
РАЗДЗЕЛ 8
СІСТЭМАТЫЗАЦЫЯ МІНУЛАГА 136
ВЯРТАЮЧЫСЯ 3 ПОЛЯ 136
КЛАСІФІКАЦЫЯ, ТАКСАНОМІЯ I СІСТЭМАТЫЗАЦЫЯ 137
МЭТЫ КЛАСІФІКАЦЫІ 138
ТЫПАЛОГІЯ 139
Археалагічная класіфікацыя . 140
Археалагічныя тыпы 142
Што абазначаюць археалагічныя калекцыі і тыпы? 147
Адзінкі класіфікацыі 150
Найбуйнейшыя археалагічныя катэгорыі . . . .151
РАЗДЗЕЛ 9
ХАРЧАВАННЕ . 153
ЗНАХОДКІ, ЯКІЯ СВЕДЧАЦЬ ПРА ХАРЧАВАННЕ ЛЮДЗЕЙ 153
САСТАЎ ДАГІСТАРЫЧНАЙ ЕЖЫ 154
КОСЦІ ЖЫВЁЛ 156
Даследаванне фаўны (зоаархеалогія) 157
Параўнанне калекцый касцей 158
Размаітасць відаў і культурныя змены 158
Дзікія жывёлы 159
Хатнія жывёлы 160
Вызначэнне ўзросту жывёл і спосабаў іх забівання 161
РАСЛІННЫЯ РЭШТКІ 164
ПТУШКІ, РЫБА I МАЛЮСКІ 166
НАСКАЛЬНЫ ЖЫВАПІС 169
РАЗДЗЕЛ 10
УЗАЕМААДНОСІНЫ: ПАСЕЛІШЧА I ГАНДАЛЬ 171
ТЫПЫ ПАСЕЛІШЧАЎ 172
Пабудовы 173
Супольнасці 174
Зоны натуральных рэсурсаў 176
Узаемадзеянне археалагічных помнікаў і іх размяшчэнне 178
Іерархія помнікаў 179
ГАНДЛЁВЫЯ ЗНОСІНЫ 180
Вывучаючы старажытны гандаль 180
Тыпы гандлёвых зносін .183
РАЗДЗЕЛ 11
УЗАЕМАДЗЕЯННЕ: САЦЫЯЛЬНАЯ
АРГАНІЗАЦЫЯ I РЭЛІГІЙНЫЯ ВЕРАВАННІ . . 186
ДАДЗЯРЖАЎНЫЯ ЎТВАРЭННІ I ДЗЯРЖАВЫ . 187
ВЫВУЧЭННЕ САЦЫЯЛЬНАЙ АРГАНІЗАЦЫІ . . 188
Класавая структура грамадства 188
Узаемаадносіны паміж людзьмі, супольнасцямі і грамадствамі 190
ЭТНІЧНАЯ РАЗНАСТАЙНАСЦЬ
I САЦЫЯЛЬНАЯ НЯРОЎНАСЦЬ 190
АДНОСІНЫ ПАМІЖ ПОЛАМІ 194
РЭЛІГІЙНЫЯ ВЕРАВАННІ 199
Вывучаючы рэлігійныя вераванні 200
РАЗДЗЕЛ 12
МІНУЛАЕ I СУЧАСНАСЦЬ 204
ТЭОРЫЯ СЯРЭДНЯГА РАДЫУСА 204
ЖЫВОЕ МІНУЛАЕ 205
ПАРАЎНАННІ 206
ЖЫВАЯ АРХЕАЛОГІЯ 208
ЭКСПЕРЫМЕНТАЛЬНАЯ АРХЕАЛОГІЯ . . . .211
РАЗДЗЕЛ 13
ТЛУМАЧЭННЕ МІНУЛАГА 214
ГІСТОРЫКА-КУЛЬТУРНЫЯ ІНТЭРПРЭТАЦЫІ . 214
Непазбежныя варыяцыі і культурны адбор . . .215
Вынаходніцтвы .....216
Дыфузія 217
Міграцыя 218
ПАЗАКУЛЬТУРНЫЯ МАДЭЛІ 219
ПРАЦЭСУАЛЬНАЯ АРХЕАЛОГІЯ 220
Сістэмна-экалагічны падыход 221
ПОСТПРАЦЭСУАЛЬНАЯ АРХЕАЛОГІЯ .... 223
Функцыяналізм і структурная археалогія .... 224
Пазнавальная і крытычная археалогія 225
БУДУЧЫНЯ 227
Эвалюцыйная археалогія 227
Археалагічныя даследаванні абмежаванняў . . . 230
РАЗДЗЕЛ 14
АРХЕАЛОГІЯ Ў БУДУЧЫМ 235
БУДУЧЫНЯ МІНУЛАГА 235
АРХЕАЛОГІЯ I ТЫ 238
ДАДАТКОВАЯ ЛІТАРАТУРА 243
ПОМНІКІ I КУЛЬТУРЫ, ПАЗНАЧАНЫЯ Ў ТЭКСЦЕ КНІГІ 254
ГЛАСАРЫЙ 258
ДА ЧЫТАЧОУ
Археалогія ўяўляецца нам навукай захапляючай і рамантычнай. Мы звязваем яе з загінуўшымі цывілізацыямі, з «усмешкамі» шкілетаў у залатых грабніцах. Гэта свет, дзе пануюць адважныя мужчыны і жанчыны, адзетыя ў шлемы, сапраўдныя падарожнікі і вучоныя. А як жа на самай справе? Большасць археолагаў ніколі не насіла шлемаў, ніколі не мела справы з золатам і ніколі не раскопвала загінуўшых цывілізацый. Шмат якія археалагічныя помнікі не толькі не ўтрымліваюць багатых скарбаў — там немагчыма знайсці нават чалавечыя рэшткі. Кніга, якая прапануецца вашай увазе, раскрывае свет сучаснай археалогіі ва ўсёй яго разнастайнасці. Мы разглядаем асноўныя канцэпцыі і метады археалагічных даследаванняў: раскопкі, фіксацыю, аналіз артэфактаў і рэшткаў ежы, а таксама такія паняцці, як датаванне і вызначэнне ў часе і прасгоры. У канцы кнігі раскрываюцца перспектывы развіцця археалогіі і тыя шляхі, па якіх звычайныя людзі могуць дапамагчы археолагам захаваць мінулае для будучых пакаленняў. Тут вы знойдзеце таксама спіс літаратуры, які рэкамендуецца дзеля больш глыбокага азнаямлення з прадметам.
Спадзяемся, што гэта даследаванне пашырыць ваша ўяўленне пра цудоўны свет мінулага. Поспехаў вам у падарожжы ў археалогію!
Браян М. Фэйган
ДА ВЫКЛАДЧЫКАУ
Гэта кніга задумана як уводзіны ў тэорыю і практыку археалагічнай навукі. На пачатку ў ёй выкладаюцца асноўныя задачы археалогіі, потым разглядаюцца канцэптуальныя палажэнні культуры, часу і прасторы, аналізуюцца знаходкі і працэс раскопак археалагічных помнікаў. Апошнія чатыры раздзелы прысвечаны метадам класіфікацыі і вывучэння археалагічных знаходак. На працягу ўсёй кнігі шмат увагі надаецца пытанням археалагічнай этыкі, і завяршаецца яна дыскусіяй аб тым, ці мэтазгодна аматарам ад археалогіі мець нават абмежаваны доступ да археалагічнай дакументацыі. На наш погляд, гэта праблема часта ігнаруецца ва ўступных археалагічных курсах.
Мы разлічваем, што дадзеная невялікая праца стане дапаўненнем да агульнага курса антрапалогіі і вашы студэнты прысвецяць два ці тры тыдні яе практычнаму засваенню. Усе іх намаганні. будуць накіраваны на авалодванне мінімумам спецыяльнай тэрміналогіі. Зразумела, што ў кнізе такога аб’ёму і зместу асвятляецца толькі станоўчы бок многіх складаных праблем і дыскусій і не закранаюцца пры гэтым іх недахопы. Мы мяркуем, аднак, што на гэтай ступені вывучэння пазітыўныя перабольшванні будуць больш карыснымі, чым заблытаныя аорыўкі непераканаўчых высноў. Памылкі перабольшванняў заўсёды можна выправіць у класе або на больш высокай стадыі навучання.
Галоўная задача дадзенага выдання — паказаць, што археалагічныя артэфакты ўтрымліваюць каштоўную інфармацыю пра існаванне чалавека ў мінулым. У адпаведнасці з гэтай задачай мы паспрабавалі засяродзіць увагу на асноўных канцэптуальных палажэннях археалогіі і даць вам магчымасць выпрацаваць свой уласны погляд на праблемы,якія тут разглядаюцца. Мы разлічваем таксама, што вы дапоўніце працэс навучання некаторымі дадатковымі дэталямі, неабходнымі для сгудэнтаў. 3 гэтай нагоды зноў і зноў звяртаем вашу ўвагу на некалькі добра вядомых помнікаў археалогіі Новага і Старога свету, такіх, як Алдувайская цясніна ці Тэаціхуакан. Яны, на наш погляд, лепш успрымаюцца навучэнцамі, чым мноства іншых малавядомых. У дапамогу чытачам у канцы кнігі, у спецыяльным раздзеле «Помнікі і культуры» мы размясцілі іх кароткае апісанне.
Пятае выданне «Археалогіі», якое ўжо прайшло значную апрабацыю як сярод студэнтаў, так і выкладчыкаў, адлюстроўвае ўсе вострыя праблемы сучаснай навукі. Захаваўшы ў асноўным сгруктуру чацвёртага выдання, мы ўзбагацілі яго матэрыялам па Геаграфічных інфармацыйных сістэмах, увялі шмат новых фактаў і раскрылі сэнс праблемы родавай і этнічнай разнастайнасці. Як гэтыя, так і іншыя тэмы засяроджваюць вашу ўвагу на найболып хвалюючых пытаннях археалогіі апошніх гадоў. Некаторых асабліва зацікавіць тэма археалагічнага даследавання гістарычных помнікаў. 3 методыкай такога даследавання вы пазнаёміцеся ў раздзелах, прысвечаных праблемам змены родавых узаемаадносін, а таксама параўнанням і суадносінам археалагічных крыніц з пісьмовымі. 3 цягам часу падобныя метады будуць шырока выкарыстоўвацца вучонымі пры даследаванні найболып старажытных помнікаў. У адрозненне ад ранейшых спосабаў вывучэння культурных змен і працэсаў, гэтыя болып сацыяльна зарыентаваныя. Увогуле ж кніга ісготна не змянілася. Нягледзечы на тое, што апошнім часам з’явіліся новыя, даволі складаныя тэорыі і метады, фундаментальныя прынцыпы археалогіі застаюцца нязменнымі. Менавіта яны забяспечваюць выкананне самых розных даследчыцкіх праектаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
