Узнікненне кнігадрукавання ў Еўропе і Беларусі
Алесь Суша
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 152с.
Мінск 2017
купцамі, падарожнікамі, дыпламатамі, y якасці ваеннай здабычы ці перамешчаных калекцый. Яшчэ каля 1665 г. некалькі выданняў Скарыны былі апісаны ў першай расійскай бібліяграфіі ананімным творы «Змест кніг, хто іх складаў» (прыпісваецца Сільвестру Мядзведзеву). Напрыканцы XVIII ст. у Расіі пачалося вывучэнне кнігавыдавецкай дзейнасці беларускага асветніка і яго спадчыны.
Такім чынам, амаль адразу пасля выхаду ў свет кнігі беларускага першадрукара трапілі ў Маскоўскае Царства і знайшлі сваіх удзячных чытачоў збіральнікаў і даследчыкаў. Расійская дзяржаўная бібліятэка валодае найбольшым у свеце зборам выданняў беларускага першадрукара, які сфарміраваўся на працягу ўсёй гісторыі існавання гэтай арганізацыі. Іх колькасць сёння дасягае 106 экзэмпляраў у тым ліку 93 пражскія выданні і 13 віленскіх.
Першыя выданні Скарыны здолеў займець яшчэ граф М. Румянцаў. Як дзяржаўны канцлер і міністр замежных спраў Расійскай імперыі ён меў вялікія магчымасці для задавальнення свайго імкнення збіраць старажытнасці. Граф стварыў гурток збіральнікаў старажытнасцей і сабраў выключна каштоўную калекцыю рукапісных і друкаваных кніг, да якіх меў асаблівую сімпатыю. Вялікая частка кніжных помнікаў была адшукана для яго калекцыі менавіта на падараваных яму беларускіх землях. Верагодна, гэта тычылася і шматлікіх сабраных ім выданняў беларускага першадрукара. Першы дырэктар Румянцаўскага музея назваў «Біблію доктара Скарыны» ў колькасці 140 старадрукаваных выданняў (!) з калекцыі дзяржаўнага канцлера, якія паступілі ў музей пры яго заснаванні. Паводле яго слоў, «яны б зрабілі гонар для любой бібліятэкі». Многія з тых выданняў былі перададзены на захоўванне іншым установам.
У далейшым бібліятэка працягвала папаўняць свае зборы шляхам куплі выданняў і атрымання іх у падарунак. Так, у якасці дублета з Імператарскай публічнай бібліятэкі бібліятэка Румянцаўскага музея ў 1874 г. атрымала канвалют з пяці кніг Майсеевых Пяцікніжжа, выдадзенага Скарынам у 1519 г. У 1870 г. музей набыў збор старадрукаваных кніг І.Я. Лукашэвіча, куды ўваходзілі пражскія выданні Скарыны.
Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі многія выданні паступалі ў бібліятэку ў выніку іх канфіскацыі ў прыватных асоб і царкоўных устаноў. У 1917 г. бібліятэка набыла Кнігу Прытчаў Саламона са збору М.М. Бірукова, у 1919 г. атрымала нацыяналізаваныя дзяржавай выданні са збору букіністаантыквара П.П. Шыбанава, у 1920я гг. кнігі з Маскоўскай духоўнай акадэміі,
■
ФРАНЦНСК СКОРЙНА H ЕГО НАСЛЕДЙЕ
ЯШ | М|| І£^ШЯЗ^ЙЙІ^
{ |79j | —FRANCYSK SKARYNA AND HIS HERITAGE
79
н архнвах. В Россню кннгн Скорнны попадалн вместе с купцамн, путешественшікамн, днпломатамн, в качестве военного трофея нлн перемеіценных коллекцнй. Еіце около 1665 г. несколько нзданнй Скорнны былн ошісаны в первой росснйской бнблнографнп аноннмном пропзведеннн «Содержання кннг, кто нх составлял» (прпппсвается Снльвестру Медведеву). В конце XVIII в. в Росснйской нмпернн началось нзученне кннгонздательской деятельностн белорусского просветнтеля н его наследня.
Такнм образом, почтп сразу после выхода в свет кннгн белорусского первопечатннка попалн в Московское Царство н нашлн свонх благодарных чнтателей, собпрателей н псследователей. Росснйская государственная бнблнотека владеет нанбольшнм в мпре собраннем нзданпй белорусского первопечатннка, которое сформпровалось на протяженпп всей нсторші суіцествовання этой органнзацші. Fix колнчество сегодня достнгает 106 экземпляров, в том чпсле содержнт 93 пражскне нзданпя іі 13 внленскнх.
Первые нздання Скорнны сумел прнобрестіі еіце граф Н. Румянцев. Как государственный канцлер п мнннстр нностранных дел Росснйской нмпернн он нмел большне возможностн для удовлетворенпя своего стремленпя собнрать древностн. Граф создал кружок собмрателей древностей н собрал псключптельно ценную коллекцню рукопнсных н печатных кнпг, к которым тітал особенную спмпатню. Большая часть кннжных памятннков была найдена для его коллекцпіі нменно на подаренных ему белорусскнх землях. Вероятно, это касалось н многочнсленных собранных нм пзданнй белорусского первопечатннка. Первый днректор Румянцевского музея назвал «Бнблню доктора Скорнны» в колнчестве 140 старопечатных нзданнй (!) нз коллекцнн государственного канцлера, которые поступнліі в музей прн его основаннн. По его словам, «онн бы сделалн честь для любой бііблпотекп». Многне пз тех нзданнй былн переданы на храненне другмм учрежденйям.
В дальнейшем бнблнотека продолжала пополнять свон собрання путем покупкн нзданнй н получення нх в подарок. Так, в качестве дублета нз ймператорской публпчной бпблнотекіі бнбліютека Румянцевского музея в 1874 г. получнла конволют нз пятн кннг Монсеевых Пятнкнііжпя, нзданного Скорііной в 1519 г. В 1870 г. музей прнобрел собранпе старопечатных кннг Н.Я. Лукашевнча, куда входнлн пражскне нздання Скорнны.
После Октябрьской революціш многне нздання поступалн в бпблйотеку в результате нх конфнскацнп у частных лнц н церковных учрежденнй. В 1917 г.
of Russia, but also in museums and archives. Skaryna’s books were brought to Russia by merchants, travellers and diplomats or as part of war trophies or relocated collections. In circa 1665, several books printed by Skaryna were noted in Russian first bibliography, a work titled “The List of Books and Their Authors” by an anonymous author (allegedly Silvestr Medvedev). The research dedicated to the Belarusian enlightener’s book printing activity and his heritage started in the late 18th century in the Russian Empire.
So, almost immediately after they had been printed the books produced by the Belarusian enlightener were brought to the Principality of Moscow where they found their grateful readers, collectors and researchers. The biggest collection belongs to the country’s main library the Russian Sate Library. It keeps the largest collection of Skaryna’s books gathered throughout the history of this institution. The quantity of books in the collection today makes up 106 copies including 93 Prague and 13 Vilnius editions.
The first books printed by Skaryna were purchased by count N. Rumyantsev. As the State Chancellor and Minister for Foreign Affairs of the Russian Empire he had every opportunity to collect artefacts of the past. The Count established an antiquities collectors club and gathered an exceptionally valuable collection of manuscripts and printed books he liked most of all. The majority of literary artefacts was found and brought to his collection from Belarusian lands he had been presented with. It is likely that books by Belarusian printer got into his collection the same way. The first director of the Rumyantsev Museum said that they had 140 (!) old printed copies of Skaryna’s Bible from the State Chancellor’s collection. They were added to the Museum’s collection upon its establishment. The director believes that “it is an honour for any library to keep these books”. As we can assume now, many copies from that collection were given to other institutions to keep.
With the course of time the library continued to replenish its collection by purchasing books or receiving them as gifts. For example, the convolute of five Books of Moses the Pentateuch published by Skaryna in 1519 was given to the Rumyantsev Museum library in 1874 as a doublet from the Imperial Public Library. In 1870, the Museum purchased a collection of old printed books belonging to I. Lukashevich that included Prague editions of Skaryna’s books.
УЗНІКНЕННЕ КНІГАДРУКАВАННЯ Ў ЕЎРОПЕ I БЕЛАРУСІ
Будынак Дзяржаўнага гістарычнага музея Расійскай Федэрацыі. Зданйе Государственного йсторйческого музея Россййской Федерацйй. The building of the Russian Federation State Historical Museum.
Кніга Юдзіфі з фондаў Дзяржаўнага гістарычнага музея Расійскай Федэрацыі.
Кнйга Юдйфй йз фондов Государственного йсторйческого музея Россййской Федерацйй.
The Book of Judith from the collections of the State Historical Museum of the Russian Federation.
Опцінай пустыні. У савецкія часы захоўвалася таксама тэндэнцыя цэнтралізацыі каштоўнасцей у сталіцы. У Маскву звозіліся найбольш каштоўныя кнігі з рэгіянальных сховішчаў. Так, у 1932 г. ў Расійскую дзяржаўную бібліятэку былі перададзены два канвалюты з навуковай бібліятэкі Саратаўскага ўніверсітэта. У выніку сёння ў гэтай маскоўскай бібліятэцы сабрана самая вялікая калекцыя выданняў беларускага першадрукара.
Другім па значнасці маскоўскім зборам выданняў Скарыны з’яўляецца калекцыя Дзяржаўнага гістарычнага музея Расійскай Федэрацыі. Тут сярод іншага захоўваецца адзін з двух вядомых экзэмпляраў самай першай беларускай кнігі Псалтыра 1517 г.
Шмат паступленняў у фонды музея адбылося пасля рэвалюцый 1917 г., калі многія прыватныя, царкоўныя і манастырскія кнігазборы былі нацыяналізаваны і перададзены ў дзяржаўныя ўстановы. Так, у 1917 г. аддзел рукапісаў музея папоўніўся 5 канвалютамі, у якіх пераплецены 18 пражскіх выданняў Ф. Скарыны, якія раней належалі маскоўскаму купцустараверу I. Царскаму. Пасля смерці ўладальніка ў 1853 г. яго калекцыю набыў граф А. Увараў. Пасля рэвалюцыі бібліятэка Уваравых перададзена Гістарычнаму музею.
Тады ж, у 1917 г., з бібліятэкі купцастаравера А. Хлудава ў зборы Дзяржаўнага гістарычнага музея былі перададзены некалькі вельмі каштоўных выданняў Ф. Скарыны канвалют пражскага Пяцікніжжа, віленскі «Апостал» і, што важна, самае першае беларускае выданне Псалтыр 1517 г. Гэту кнігу ўпершыню выявіў А. Віктараў, які пасля знаёмства з ёй у 1867 г. апублікаваў сваю працу «Цудоўнае адкрыццё ў старажытнарускім кніжным свеце». А. Хлудаў перадаў свой кнігазбор Мікольскаму адзінаверскаму манастыру ў Маскве, адкуль ён у 1917 г. перайшоў у музей. Сёння ў Дзяржаўным гістарычным музеі захоўваецца 86 выданняў Ф. Скарыны (трэці па колькасці экзэмпляраў кнігазбор у свеце), у тым ліку 38 пражскіх і 48 віленскіх.
Разам з бібліятэкамі і музеямі выданні Ф. Скарыны захоўваюцца ў Расійскім дзяржаўным архіве старажытных актаў галоўным гістарычным архіве краіны. У гэтым няма нічога дзіўнага. Справа ў тым, што пры перадачы ў архіў Расіі дакументальных рукапісных помнікаў разам з імі нярэдка траплялі таксама друкаваныя кнігі. Такім шляхаму зборы архіва трапіла калекцыя гісторыка Г.Ф. Мілера, які кіраваў Маскоўскім архівам Міністэрства замежных спраў. У гэтай калекцыі захоўваліся два тамы Скарынавай Бібліі. Першы быў набыты ў Пецярбургу і ўключаў пераплеценыя разам кнігі «Пяцікніжжа Майсеева». Другі быў куплены ў Маскве і змяшчаў
КНІГІ ОНЛАЙН
