КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Вавёрка- Апавяданні і казкі МІНСК «ЮНАЦТВА» 1987 ББК 84Аз А95 Пераклад У. Б. Ідэльсона 3 азербайджанскай Мастак У. I. Сытчанка Для дзяцей малодшага школьнага ўзросту 4803010200—087 АМ 307(03)—87 121—86 Выдавецтва «Юнацтва», 1987. ГЭТА — НАБРАНЬ Прырода Азербайджана непаўторная. Калі хто пабачыць гэту зямлю, яго, безумоўна, зачаруе кожны яе куток. Магутныя лясы жалезнага дрэва Ленкарані. Скрозь — укрытыя арэхавымі дрэвамі паляны Закатала, песні Анадыля, пасяленні Гараязы, Кубінскія кізілавыя сады. — ніколі не стомішся любавацца ізумруднай зелянінай гэтых садоў, слухаць песні салаўёў. Калі прайсці па беразе Каспія на поўнач — трапіш у цудоўны свет: тут быццам усю прыгажосць зямлі — мора, лясы і рэкі — сабралі разам. Гэта — Набрань. Пеністыя хвалі абмываюць залатыя пяскі. Белыя чайкі ныраюць у празрыстую ваду. Пявучыя рэкі, што цякуць праз лясы, яднаюцца адна з адной і назаўсёды зліваюцца з морам. Уздоўж берагоў Каспія ўзвышаюцца лясы, якія густа зараслі хмызнякамі. Увесну тут можна ўбачыць мноства кветак. Маладая трава, што вырасла па калена, абдымае далікатныя фіялкі, быццам хавае іх ад нас. Нагніся да кустоўя, паглядзі ўважліва і ты ўбачыш смелага падснежніка, які выглядае з-пад снегу, падае вестку, што прыйшла вясна . Як толькі пройдзе дождж, растуць і растуць, напіўшыся ўволю, узнімаюцца пад леташнім лісцем, што ляжыць на зямлі, грыбы. 1 раптам дзе-небудзь у глыбіні лесу прыкмячаем мясціны, чорныя ад вогнішчаў. Нехта нядобры пакінуў свой чорны след. Мусіць, тут больш ніколі нічога не вырасце... I чуваць толькі трывожныя галасы птушак. Яны баяцца, што разбураць іхнія гнёзды і знішчаць птушанят. Узнімі голаў, паглядзі ўважліва на высокае дрэва, на ім толькі-толькі з’явіліся зялёныя кволыя лісточкі. Але на дрэве, на яго ствале, відаць след нажа. Той нядобры чалавек не пасаромеўся надрапаць сваё імя. 3 раны дрэва цякуць слёзы — плача дрэва. Лес таямнічы, але трэба навучыцца слухаць яго. Тут побач радасць і гора, плач і смех, песня і гамонка. Птушаня, звераня чакаюць сваіх матак. А тыя робяць усё, каб пакарміць сваіх дзяцей. Лес — гэта цэлы свет! Убачыў над сабою жураўліны клін. Значыць, прыляцелі добрыя, жаданыя госці. Лес поўніцца шолахам, гэта першыя кроплі дажджу падаюць на лісце. Раптам пачынаецца лівень. У небе пярэпалах. Кветкі курчацца, сціскаюць свае пялёсткі. Жукі, мурашы, палявыя мышы бягуць хавацца. Птушкі злятаюцца ў свае гнёзды. А лісты, стаўшы плячо ў плячо, не даюць дажджу размываць зямлю. Ведаеце, што б тады здарылася? Дождж парэзаў бы, спаласаваў зямлю, ператварыў на сто гадоў у невылечныя яры. Добрыя лясы не дазволяць, каб маці Зямля страціла сваю прыгажосць. Кожны лісток ператвараецца ў місачку, кроплі дажджу збіраюцца ў іх, а затым ужо еада выліваецца на зямлю. Яна прагна глытае крыштальна чыстую ваду. Ад яе ідзе прыемны водар. A потым лісце, ападаючы, з дрэў, высахне, раскрышыцца, змяшаецца з зямлёю, і яна стане зноў урадлівай. Неба і зямля, лясы і рэкі, кветкі і травы, птушкі і звяры. Гэта — Набрань. Адораная ўсім хараством прыроды — Набрань. МАЛЕНЬКІЯ ПРЫГОДЫ 3 МАЛЕНЬКАЙ ГЮЛЬЦЕМГІЛЬ Гюльцемгіль і ружа Назлы даўно хацела паехаць разам з маленькай Гюльцемгіль у сваё роднае сяло. I кожны раз гаварыла: «Хай і мая дачушка пабегае сялом, па лесе, у полі і лузе, пабачыць заснежаныя горы...» Калі Назлы сама была маленькай, яна вельмі любіла быць на прыродзе, асабліва вясною. Разам з усімі дзецьмі збірала кветкі, бегала па лузе і гуляла з ягнятамі. I цяпер яна вельмі хацела, каб і дачка яе адчула ўсё хараство жыцця на ўлонні прыроды. Вось чаму ўвесну яна разам з дачкою паехала ў роднае сяло. Ужо зусім сцямнела, калі яны прыехалі, і Гюльцемгіль адразу ж легла спаць. Калі назаўтра маці разам з дачкою выйшлі на двор, дрэвы стаялі ў прыгожым белым убранні, а кусты руж былі скрозь усыпаны цудоўнымі кветкамі, ну якраз як на дыване, што вісеў на сцяне ў пакойчыку Гюльцемгіль. Дзяўчынка не стрымалася і падбегла да раскідзістага куста. Ёй захацелася сарваць кветку. Але толькі дакранулася да сцяблінкі, як адразу ж адхапіла руку, нават, спалоханая, адышлася ад куста. Маці спытала: — Гюльцемгіль, што здарылася, ты хацела сарваць кветку? Дзяўчынка адказала: — Мама, паглядзі, кветка ўкусіла мяне за руку. Маці засмяялася: — Дачушка, у кветак няма зубоў. Гэта — ружа, а на яе сцяблінках растуць шыпы, яны засцерагаюць, ахоўваюць кветку. Гюльцемгіль спярша здзівілася: як гэта ахоўваюць? А потым здагадалася. Гэтыя шыпы ўсё роўна як вартавыя. Бацька колькі разоў расказваў ёй пра пагранічнікаў, яна і сама бачыла іх у кіно, па тэлевізары. Яны ж таксама ахоўваюць нашу граніцу. Толькі ў пагранічнікаў аўтаматы, а ў ружы — шыпы, таксама зброя, ды яшчэ якая, вунь як укалолі руку!.. Гюльцемгіль асцярожна падышла да куста і пачала ўважліва разглядаць яго. Яна ўбачыла на пялёстках кветак бліскучыя, быццам жэмчуг, кропелькі. — Мамачка,— павярнулася дзяўчынка да маці,— калі ў ружы ёсць такія добрыя ахоўнікі, дык чаго ж яна так напалохалася? Паглядзі, нават заплакала. — He, дачушка, гэта не слёзы, гэта кропелькі расы, што апусціліся на кветкі і траву ў бязвоблачную ноч. I цяпер яны з прыемнасцю купаюцца ў гэтай pace. — Мамачка, а што такое paca, адкуль яна ўзялася? — пацікавілася Гюльцемгіль. — Заўтра ранічкай я табе гэта пакажу. Бабуля, якая з усмешкай прыслухоўвалася да іх размовы, зрэзала нажніцамі некалькі руж і аддала іх Гюльцемгіль. — Пойдзем, унучачка, дамоў, паставім кветкі ў ваду, a то яны завянуць... Гюльцемгіль і туман Пяшчотны туман, які правёў ноч на зялёным лузе, пачаў раніцай сплываць у горы. Ахутваючы невялікія пагоркі, ён спусціўся ў сяло па схіле гары. Жалезныя дахі дамоў, вялікія раскідзістыя дрэвы паступова схаваліся ў тумане. Нават сонца не відаць. Як быццам усё паглынуў белы туман. Гюльцемгіль прачнулася рана. Яна праз акно назірала, як сцелецца туман. Калі на дварэ ўсё стала белым, дзяўчынка падумала, што гэта дым. Вунь нават на веранду ўзлез, зараз пачне шчыпаць вочы. Гюльцемгіль зморшчылася і паклікала маці: — Мамачка, зачыні акно, бачыш, колькі вакол дыму! Назлы ўбачыла тонкае пакрывала туману, які прасочваўся скрозь галіны дрэў, і засмяялася. — Гэта не дым, дачушка, гэта туман! Ты ўчора пыталася, адкуль бярэцца раса? Хадзем, я табе пакажу. Яны выйшлі на двор. Тонкія, нібы шаўковыя, пасмы туману сцякалі ўніз, ператвараліся ў кроплі, збіраліся на кветках і травінках. Здавалася, што пад лёгкім ветрыкам яны вя- дуць свой вясёлы карагод, напаўняючы ўсё вакол цудоўным водарам. — Падабаюцца табе кветкі? — запыталася ў дачкі Назлы.— Бачыш, кропелькі на іх, кожную з іх падарыў кветкам туман. Яны выкупаліся, прыбраліся, вунь якія яны ўсе прыгожыя, як хораша і прыемна пахнуць! Паступова туман разышоўся. Узышло сонца. У яго яшчэ не гарачых промнях пераліваліся і зіхацелі на маладых зялёных травінках і розных кветках вясёлыя кроплі ранішняй расы. Гюльцемгіль і пчала Сонца пачало прыпякаць. Над духмянымі кветкамі ляталі, пырхалі, кружыліся, гулі жоўтыя ў чорную палоску пчолы, стракатыя матылі, чырвоныя з чорнымі кропкамі божыя кароўкі. Вось адна пчала села на чырвоную круглую кветку канюшыны і пачала высмоктваць з яе нектар. Гюльцемгіль вельмі захацелася злавіць пчалу. Яна ціхенька падышла і хацела пакласці на яе сваю далоньку. Але пчала паспела ўзляцець і сесці на другую кветку. Гюльцемгіль — за ёю. Так паўтаралася шмат разоў, аж пакуль дзяўчынка не злавіла пчалу. Пчала раззлавалася на Гюльцемгіль і балюча ўджаліла яе. Дзяўчынка войкнула, выпусціла пчалу і голасна заплакала. Прыбеглі бабуля і маці. Гюльцемгіль нічога не магла ім сказаць, толькі выстаўляла руку і плакала. Нарэшце яна паказала палец, які ўджаліла пчала, і сказала: — Вя-лі-і-кая муха, я трымала яе ў руцэ, укусіла мяне за палец. Назлы, каб суцешыць дачку, уважліва агледзела яе палец. — Гэта цябе пчала ўджаліла. Яна выцягнула джала, падобнае на калючку, і памазала палец кіслым малаком. Назаўтра раніцай за сняданкам маці, паказваючы Гюльцемгіль на мёд, які яны елі, сказала: — Вось гэты мёд пчала сабрала з нектару кветак. Памятаеш, я расказвала табе казку пра мядзведзя, які ўлез у пчаліны вулей, хацеў паласавацца мёдам. Пчолы так пакусалі яго, што ён ледзь уцёк. — Мамачка, я баюся! Пчала ўбачыць, што я ем яе мёд, прыляціць і зноў мяне ўджаліць! — He, дачушка, пчала, калі ты не будзеш яе дражніць, ніколі не ўджаліць цябе. Пчала людзям вельмі карысная. Гэта ж дзякуючы ёй, яе нястомнай працы, мы ядзім салодкі, духмяны і такі патрэбны для здароўя мёд. БАБУЛЯ I Я Я жыву ў доме пенсіянераў, у доме, які пабудавалі для пенсіянераў суконнай фабрыкі. He, не, я не выйшаў на пенсію. Тата кажа, што маё жыццё яшчэ толькі пачынаецца. Мне дзевяць гадоў, вучуся я ў трэцім класе. Так, я разумею ваша здзіўленне. Як здарылася, што я жыву разам з пенсіянерамі? Праўда? Зараз усё растлумачу. Справа ў тым, што мы не захацелі пакідаць бабулю адну. Тата сказаў: — Ну, мужчына, можа, ты пажывеш з бабуляй? Мне вельмі спадабалася, што тата так назваў мяне. Я ж і сапраўды мужчына. I вось з таго дня я і пераехаў да бабулі. He здзіўляйцеся, што бабуля жыве адна. Ёсць на гэта прычына. Але я раскажу ўсё з самага пачатку. Бабуля ў маладыя гады прыйшла на суконную фабрыку і прарабіла там усё жыццё. Сябравала са сваімі равеснікамі. Разам жылі і працавалі, разам пастарэлі, разам і на пенсію пайшлі. Мама і тата заўсёды казалі: «Мама, гэта ж ганьба, да якога часу ты будзеш жыць адна ў гэтым цёмным, нізенькім доме? Пераязджай да нас, адзін з чатырох пакояў мы аддамо табе. Кожны дзень будзеш дыхаць марскім паветрам». Бабуля не згаджалася. — He, дзеці мае, мне і тут хапае паветра. I, калі ласка, не ўмешвайцеся ў мае справы. Я старая жанчына, дазвольце жыць, як мне хочацца. Я прывыкла да гэтых мясцін. Мне нідзе не будзе гэтак зручна, у другім месцы я жыць не змагу. Тата сказаў: — Эх, мама, што людзі пра нас падумаюць. Чаго добрага, скажуць, маці ў крыўдзе на сваіх дзяцей. — Якая ў мяне можа быць крыўда на вас? — Я ж бачу, з якім дакорам яны глядзяць на нас. Ты ж ведаеш, гамана людзей, як горны паток, спыніць яе немагчыма.