Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•грацковішча-ча; мн. ч.-чы-чаў, ср.—поле, с которого убрана(нлй находйтся, рас-тет, С.) греча. Нсл. 121. Авечкі на грацко-вішчу ходзяць. Нсл.
•грацковы-вая-вае—гречневый. Юрсл. Грацковую салому склалі ў стажок. Юрсл. См. грэцкі.
•грацкоўе-ўя, предл.-ўю; мн. ч.-ўі-ўяў, ср. 1. вымолоченные гречневые стеблн. Ар.; Шсл.; Юрсл. Укінуў авечкам грацкоўя. Ст.
2. поле, бывшее(нлн находяіцееся, С.) под грвЧйХОЮ. Шсл.; Нсл. 121; Юрсл.; Дсл. Узараў грацкоўе. Ст.
•грацкоўнік-кя, предл.-іку, .«.—гречневая солома. Нсл. 121.
• граць-аю-аеш-де; повел. грай, грайма, несоверш., перех.—яграть(на музык. йнст-рументе, С.) Войш.; Нсл. 121; ЗСД 138; Вят. (Даль); Ксл.; Дсл. Грайце, дудачкі, голасна, скачча, дзевачкі, хораша. Нсл. Грай, мы бх’дзем гулЯЦЬ. Навасёлкі Сян. (Ксл.). Ой грайце, музыкі, калі ночы не вялікі. Косіч. 79. Або грай, або іскрыпку аддай. Послов., Рапан. 81. Ён лепі граў. НК.: Дудар. 189. Пытаньні незалежнасьці пачынаюць граць усё большую ролю. Беларусь, 219. Дудар ужо грае. Гарун (ст. "Вясна”).
граць песьні, област.—петь песнн. нк.: Дудар, 196.
граць на валасянцы—развратнйчать. Ар.; Вк.
Отгл. ймя суіц. граньне-НЯ, предл.-НЮ—йгра на музыкальной ймнструменте. Войш.; Ар.; БНсл. Граньне на іскрыпцы. Нсл. 121. Валей было маўчаць з убогім граньням. Салавей. Соверш. даграць—дойграть. Даграў да канца. Соверш. заграць, 1. начать нграть, занграть. Ар. Заграй, заграй, хлопча малы, у скрыпачку і ў цымбалы, а я заграю ў дуду, бо ў Крошыне жыць ня буду. П. Бахрым.
яго Бог заграў у дуды—счастье его прйгрело, обласкало. Дсл.
2. о двнженнн весенней воды. Дсл. 237. Загралі ручаі. Дсл.
Соверш. награць, 1. пройграть, йсполнйть на музыкальном ннструменте в каком-л. колйчестве (музыкальные пьесы, песнн й т.п.); нанграть.
2. найграть, сыграть для звукозапйсн(на пленку, пластанку й т.п.).
Соверш. паграць—понграть.
• грацца, граецца, несоверш.. страд. к граць. Соверш. лаграта-аюся-аешся-аецца—йг-рая, довестн себя до какйх-л. непрйятных последствйй; дояграться. Соверш. заграц-ца—увлекшйсь йгрой, забыть о временн, зайграться. Соверш. награцца—вдоволь пояграть, найграться.
•Грачыца-ііы-^ы, ж.—гречанка.
•грэб-ба, предл.-бе, м.—большой горшок с шнрокнм отверствнем. Нсл. 121.
• грэбаваць-бую-буеш-буе; повел. грэбуй-уйма, несоверш. КІМ-ЧЫМ,(Еўлічы; Імсьц.) 1. презнрать, МГсл.; Ксл.; Прл.; Вят., Пск.(Даль) счнтать кого йлй что недостойным себя, своего вкуса. Гсл. А ты ўжо грэбуеш, Бог 3 табой. Пуців.(Халан кі 115). Сынок выўчыў-ся й запанеў: грэбуе бацькамі й раднёю. Гсл.
2. пренебрегать. Растсл.; Нсл. 121. Маею хлебам-сольлю грэбуеш. Нсл. Калі, куме, ня грэбуеш. дык еж. Прйч. грэбаваны —непрннятый с благодарностью, пре-небреженный. Нсл. 121. Отгл. ймя суіц.
грэбаваньне-ня, предл.-ню 1. презренне.
2. пренебреженне, Нсл. 121. пренебрежн-тельное отношенне. Гсл. Грэбаваньне хлебам-сольлю. Нсл. Соверш. загрэбаваць, перех.—перенебречь. Нсл. 165. Загрэбаваць заручонку. Нсл. Прйч. загрэбаваны—не-прннятый, пренебрежённый. Нсл. 165.
Хлеб-соль мая загрэбавана. Нсл.
пагрэбаваць, 1. презреть. Ты й малень-ням іх не пагрэбаваў. Луцк.(перевод 102 псальма). Пагрэбаваў маім дарам. Нсл. 121. 2. пренебречь, неблагосклонно прннять. Нсл. 437;Дсл. He пагрэбуй маім хлебам-сольлю. Дсл. Дзякуй вам за вашу працу, што не пагрэбавалі імною. Косіч 253. Маю хлеб-соль пагрэбаваў. Нсл. Я нічым не пагрэбую. Тм. Прйч. пагрэбаваны, 1. презренный.
2. пренебреженный. Нсл. 437. Мая хлеб-соль пагрэбавана.
•грзбарца-аюся-аешся; повел.-айся-айма-ся, несоверш.— клопотнться(вознться с чем-л., С.) Шсл. Старая сабе грэбаецца ў хаце. Ст. Хай грэбаюцца куры на сьмет-ніку. Ст.
• грэбельны-ная-нае—относяіцнйся к га™(”грэблі”). Грэбельная работа. Нсл. 121.
• грэбла-а, ср.—железная іцётка, скреблн-ца для чнсткн лошадей. Ар.; Ксл. lean узяў грэбла й шчотку чысьціць каня. Сьвеча Беш. (Ксл.).
• грэблевы-вая-вдр—грэбельны. Нсл. 121, относяшнйся к гатй. Ар. Грэблевая папраўка. Нсл.
• грэбля Ксл.улі-лі; мн. ч„ род.-бляў, ж. 1. гать, (МГсл.) вымоіценная хворостом, деревом й проч. дорога в болотной местностй. Ар. Так дарога добрая, толькі ў грэблі гразка. Ст. Паехалі грэблю праеіць. Ар.
грэбліва
231
угрэцца
2. запруда, плотнна, пнз плотнна. Дсл. Стаіць грэбля, а на грэблі вярба. Дсл.
запіраць(запыняць, Ар.) грэблю—за-пружнвать. мгсл.
•грэбліва, нареч. 1. презрятельно. МГсл.
2. пренебрежнтельно.
• грэблівы-вая-вде 1. презрятельный. Гэта быў тоўсьценькі чалавечак із арыстакратычна-грэблівай мінаю. ЗСД 212.
2. пренебрежнтельный. Гсл.
3. слншком разборчнвый. Гсл. Ваш конь надта грэблівы, нашага сена ня есьць. Гсл. •грэх, грэху; мн. ч. грахі-оў-ом, мн. ч., предл.-ох, м.—грех. Грэх у мех, а кіям па баку. Послов. Ст.
уступіць у грэх—совершнть грех. Слава ж Табе Божа, што ў грэх ня ўступілі. сястры ня згубілі. Смл.(Дсл.).
•Грэкі( одйн Грэк)—грекя.
•грэкнуць-ну-неш-не, соверш.—грохнуть-ся. Шсл. Бег, бег, ды калі грэкнуў! Лядцо Пух. (Шсл.).
•грэкнуцца-ну’ся-негася, соверш.—грох-нуться. Шсл. Грэкнуўся, аж ледзь устаў. Лядцо Пух. (Шсл.).
•грэласьць-ді, ж.—согреванне. (Музыка просе) чарачкі дзеля грэласьці. НК: Дудар 192.
•грэнка-нкг-нцы, ж.—сухарь. Дсл.; БНсл. грэнку грэць—мстнть за что-л. Дсл. Дай на мяне грэнку грэць. Дсл.
•грэнуць— CM. nod грэць 3.
• грэцкі-кая-кае, 1. (гречншный, С.) гречневый. Гсл.; Ар.; Шсл.; Нсл. 121; Ксл.; Дсл. Каша грэцкая. Дсл. Грэцкая каша. Гсл. Грэцкія крупы, грэцкая мука, грэцкія клёцкі. Нсл. Грзцкія крупы — смачныя. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.).
2. греческнй. Гсл. Грэцкая навука. Гсл. •грэць, грэю, грэеш, грэе; повел. грэй, грэйма, несоверш. 1.—греть, передавать свою теплоту, согревать. Сонца грэе. Ар. 2. (перех.)—делать теплым, горячнм, греть, нагревать. Грэць рукі. Отгл. ймя сут. грэньне-ня, предл.-ню—согреваняе, на-греванне. Нсл. 123. Хутра грэньня ня любе. Нсл. Бяз грэньня цёплы. Тм. Соверш.
пагрэць—погреть. Ар.
3. бнть больно(крыть, С.) Нсл. 123; Дсл. Давай яго грэць. Дсл. Грэць па шчоках. Нсл. Грэй яго бізуном па сьтне. Нсл. Однократ. грэнуць-ну-неш-не—ударять больно. Нсл. 123. Грэнуў па сьпіне бізуном. Нсл. Грэнь яго добра. Нсл. Соверш. загрэць —ударнть больно. Нсл. 165; Ар. Загрэй яго поўху. Нсл.
аграваць-ваю-ваеш-еае ( аграю, аграёш, аграёць, С.) 1. (обогревать, С.), согре-вать. Нсл. 358. Аграваць рукі. Нсл. Соверш. агрэць-эю-эеш-эе; повел.-эй-эйма, 1. обо-греть, согреть. Нсл. 358; Дсл. Агрэй полкі. Нсл. Прйч. агрэты, —согретый. Нсл. 358; Дсл. Агрэтыя полкі. Нсл.
адаграваць-ваю-ваеш-вае (адаграю-аёш-аёць, С.), несоверш., перех.—отогревать. Соверш. адагрэць-эю-эеш-эе—отогреть.
награваць-ваю-ваеіа-вае, несоверш., перех. —наказывать розгамя. Нсл. зоз. Награ-ваць, нагрэць каму сьпіну. Нсл. Соверш. нагрзць-эю-эеш-эе—наказать розгамн. Нсл. 303. Будзеш помнець, як тую табе нагрэюць за такі ўчынак. Нсл.
прыграваць-аю-аёш-аёць-аём-аіцё, несо-верш.. перех.—прнгревать. Ар. Сонца пры-граёць. Ар. Соверш. прыгрэць, 1. прнгреть, сделать теплым. Сонца прыгрэла. Ар.
2. (перен.) выпороть, высечь. Нсл. 500. Прыгрэй яму сьпіну, каб помнеў. Нсл.
уграваць, уграю-аёш-аёць-аём-аіцё (уг-раваю й т.п., Нсл.)—согревать, нагревать. Нсл. 651. Сонца ўжо добра ўгравае зямлю. Нсл. Соверш. угрэць, 1. согреть, разогреть. Ар.; Нсл. 651. Сонца ўгрэла ўжо, а ты яшчэ сьпіш. Нсл. Сонейка ўгрэла. Тм. Угрэў ты мае коні, гонячы. Нсл. Сонца, як добра ўгрэе, во тады глядзі дый глядзі, — зараз пачнець шчупак церціся. Дсл. Заначуеш — не пачуеш: я (завіруха) завею, я ўгрэю. Гарун: Завіруха. Прйч. угрэты, а) нагрвТЫЙ. Нсл. 651. Зямля ўгрэтая. Нсл.
б) разогретый. Угрэтым коням не давай піць. Нсл. 651.
2. ударнть крепко. Нсл. 651. Угрэй яго бізуном па сьпіне. Нсл.
•грэцца, грэюся, грэешся, несоверш., возвр.
1. греть себя, греться. Ар. Грэшся ля цяпла. Ар.
2. становнться теплым, горячнм; греться. Вада грэецца. Ар. Самагрэй памалу грэецца. Ар.
агравацца-ваюся-ваешся, несовершўобо-греваться, С.) согреваться. Нсл. 358.
Агравайся каля агню. Нсл. Соверш. агрэц-ца-зюся-эешся, 1. (обогреться, С.) сог-реться. Нл. 358. Ці агрэўся ты? Нсл.
2. ударнться.больно. Нсл. 358; Дсл. Агрэўся я дужа аб вушак. Нсл. Я агрэўся моцна. Дсл.
адагравацца, адаграюся-аёшся, несо-верш. к адагрэцца—отогреваться. Страва адаграецца. Соверш. адагрэцца—вернуть себе утраченную теплоту, отогреться. Крупеня адагрэлася.
пагрэцца, соверш.—погреться.
угравацца-аюся-аёгася, несоверйі., возвр. —согреваться, Нсл. 651. разогреваться. Зямля ўграваецца просьле зімы. Нсл. Угравайся на палку. Нсл. Соаерш. угрэцца,
1. согреться, (Гсл.) разогреться. (Шсл.; Ар.) За работаю так угрэўся, аж пот пацёк. Ст. Сьцяпан так адубеў, што ледзь угрэўся. Глебаўск Сян. (Ксл.). Угрэўся я сякучы дровы. Нсл. 651. Прйч. прош. вр. угрэўшыся. Ар. Угрэўшыся, ня можна выбягаць на сырожу. Ар.
2. ударнться крепко. Нсл. 651. Пакаўзнуў-шыся, угрэўся сьгіінаю. Нсл.
грэччына
232
грудлі'вы
•грэччына-ны-не, ж.—гречнха. Войш.
•грўба-бы, ж.—голландская нлн комнат-ная печь, Кур., Орл.(Даль) большая комнат-ная печь.(Гсл.); Нсл. 122. Пара цепліць грубу. Нсл. Уменьш. грубка-бкі-бцы, ж.—голланд-ская печка. Шсл.; Ксл.; Растсл.; Нсл. 122; Гсл. Падпалілі ў грубцы. Ст. У грубцы ня цеплена. Нсл.
• грубая-ое, 1.—беременная. Юрсл. За чатыры гады трэйці раз грубою ходзе. Юрсл.
2. —см. под грубы.
•грўбен, м.—неучтнв, груб, Нсл. 122. грубец. Хлапец дарма, але грубен. Нсл. •грубёць-ёю-ёеій-ёе, несоверш. 1. растн в толіцнну, увелнчнваться в обьеме, Нсл. 122. толстеть. Гсл. Дзерва грубее. Нсл.
2. становнться грубым. жесткнм, утра-чнвать мягкость; грубеть. Рука ад работы грубее. Нсл. 122.
3. толстеть от беременностн. Шсл. Мар’я пачала грубець. Ст.
дагрубаць-йю-йеій-йе, несоверш.—гру-бнть, делать дерзостн. Дсл. 172. £н ня мае дагрубаць. Дсл.
пагрубёць, соверш. к грубець 1, 2, 3. Нсл. 122. Дзерва пагрубела. Нсл.
• грубіня-нг-нг, ж.—толіцнна. Ар.; Шсл.; БНсл. Вось грубіня дзе! Ст.
• грўбнік-гкй, предл.-іку, зват.-іча, м.—нс-ТОПННК. Гсл. Ср. жыбінцяй.
• грубы-бая-бое, 1. ТОЛСТЫЙ, Гсл.; Ар.; Шсл.; Юрсл. Грубыя ніткі добра будуць на мех. Ст. Грубое сукно. Нсл.
2. толстый, жнрный. Юрсл.
3. недостаточно нлн плохо отделанный; простой, без нзяіцества; грубый.
4. непрнятный, невежлнвый, Нсл. 122. неучтнвый, неделнкатный, резкнй, гру-бый. Грубая гаворка. Нсл. 122. Праўда груба, але Богу люба. Послов. Тм.