Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•грўбшы (Нсл. 122), ср. cm. к грубы 1, 2. Сукно грубшае. Нсл. 122. Вазьмі за грубшы канец. Тм. Прев. cm. найгрубшы—толстей-шнй, самый толстой. Ар.
•груган-нй/ мн. ч.-ны-ноў-ном, мн. ч.. предл-НОХ, м.—ВОроН. Вішкалевічы Чаш. (Ксл.); МГсл.; БНсл. Няхай іх склююць груганы. я. к.( Адплата 5). Крычаць, бы над пагостам груганы. Кавыль: Думы 33. Здалося, што груган. Акула 261. Собйр. груганьнё-«Л, предл.-ню. Груганьнё закрычэла над лугам. Кавыль: Пад зорамі 6.
•груд-dy, предл.-дзе; мн. ч. груды-доў-дом, мн. ч.. предл.-дох, м. 1. небольшое возвы-шенне у рекн, озера, болота нлн средн болота, Ар. бугор. БНсл. Скародзяць груды а ляды. НК: Очеркн 402.
груды пескавыя—бугры песчаные. НТС(БНсл.).
2. куча чего-Л, Ржевскнй у.(Афанасьев I, 1897 г., 182); Дз.; Ксл.; Ворон.; Мгсл. груда, Смл.(Даль) куча хвороста. Смл.(Дсл.). Мы ўчора хадзілі ў лес усім сялом паліць груды
гальля. Халамер’е Аз. (Ксл.). Груды й пянызё сохнуць. НК: Очеркн 437. Паліць груды. Тм. Ты, мядзьведзю, сьвіньні дзяры, а ты, воўча, у груд кладзі. Смл. (Дсл.). Собйр. грудзьдзё, Дзядуля, мы (дзервы) ў грудзьдзё складзём. Ржевск.(Афанасьев I, 1897 г.,182).
3. (о птнцах)—стая. Пушчаў ён дзесяць сакалоў на лебядзІНЫ груд. Купала: Пераклад Слова аб палку Ігоравым. Ня дзесяць сакалоў на лебядзіны груд пушчаў. Тм. Галіцы грудам бягуць да вялікага Дону. Тм.
4. (о людях)—толпа. Дз.; імсьц. Наяж-джаюць із грудам махляроў. Гарэцкі: Песьні 9. Стаяў груд людзёў. Дз. Сядзелі ўсі грудам на ложку. ЗСД 9. Як вялікі груд глядзеньнікаў разам шугнуў у бок азялелых, што не глядзелі ні на кога й ні на чога каля сябе наўкола, скакуноў, яна схапілася за яго рукў. Гарэцкі: Песьні 74. Грудам сыпяць па вуліцы хлопчыкі—ву-чачікі з хатулькамі на плячох. Гарэцкі: Песьні 64. Пашлі ўсі гаманкім і сьмелым грудам. Тм. 73.
5. —группа.
6. —труппа.
грудок-дка, nped.i.-дкў; мн. ч„ дат.-дком, мн. ч., пред.і.-КОХ, 1. у.ченый. к груб 1 ~
6. Пусьціў коні на даліну, сам лёг спаці на грудку. Гсл. На стале ляжаў грудок кнігаў. зсд 362. Хоць бы ты, сынку, схадзіў, ідзе грудок падабраў — мы б рэпы пасадзілі. Бельск.(Дсл.) Падбіралі ляды, хвораст, клалі ў грудок. Тм.
Сплывуцца сьветленькія балачынкі г бліскучыя з краёў грудкі. Гарэцкі: Песьні 67. 2.—кружок. У нашых сёлах ёсьЦь грудкі Беларускае Сялацка-Работніцкае Гра-мадь'і. Літаратурны грудок. Скакальны грудок. Музыцкі грудок.
4.—разряд(клас, группа).
• грудок—< м. под груд.
• rpypa-ды-дзе, ж. І. ком замерзшей нлн засохшей -землн. Ар.; Іг.; Смл.; Вят.(Даль). Собйр грўдзьдзе-дзя, пред.і.-дзю—засох-шне комья землн. Шсл. На палосе шмат грўдзьдзя. Ст. Уменьш. грўрка-дкі-дцы. Ар. Узяў ды шпурляецца грудкамі Ст. Малыя грўдкі на ральлі ня шкодзяць збожжу. Ар.
2 . взрытая, неровная н замерзшая земля, замерзшая комкамн грязь. Гсл.; Ксл.; Нсл. 122. Найгоршая язда па грўдзе. Нсл. He бяжыць па грудзе конь. Азярэцк Сян.(Ксл.). •грудавша-ны-не, ж. 1. груднна. БНсл.
2 . увал. нтз(БНсл.).
•грудавы-в<7Я-вое. Гордз.(Мош.; Тэрм. 4), прйлаг. к груда 2. Грудавая зямля.
•грўдкі—см. под грудзі.
•грудлі'вы—вйя-вае—обнльный "гру-— замерзшнмн комьямн землн. Дсл. Грудлівая дарога настала. Дсл. ( под грудок).
грудна
233
грукацёць
•грудна, нареч. 1. обнльно "грудамі”. (Гл.). 2. тряско (от "грудаў", С. ) Нсл. 122; БНсл. Грўдна ехаць. Смл., Пск. (Даль).
•грўдны-ная-нае, прйлаг. к груда 2—свой-ственный "грудзе" 2. Нсл. 122. Грўдная дарога. Нсл. Грудная пара. Тм.
•грўдзі, едйнств. ч. нет. грудзей-дзём-дзі-дзьмі-дзёх—грудь. Ар.; Шсл.; Пск.(Нерополь-скнй); Дсл.; Гсл. Хвошча яго ў грудзі кулаком. Ст. Нешта ад сэрца к грудзём падышло. Гарун: Варажба. На грудзёх у Ягор'і субор-царква. Дсл. У грудзёх грае. Тм. Грудзі адбіў кашаль. Нсл. 122. Прыпаў-шы грудзьмі да мацярынага пляча, цалаваў ейныя зморшчаныя шчокі. Ду-дзіцкі,”Бацьк”, Но. 1-2/437-438. На грудзёх рукі шчапі. Кіт.83аі3. Heпачуеш, якузьляжана грудзёх навала. Гарун.
2 . грудная полость. Дсл. Як захрыпяць грудзі — глядзі, прыступяцца людзі. Дсл. Дыхавіца ў грудзёх. Купала: Спадч. 9. У грудзёх ня выцьвіла трывога. Кавыль: Пад зорамі 14. Глыбака ў грудзёх адчуваецца пачуцьце блІЗІНІ. М. Вольны(Б. Ускалось, Но. 6. 23). '
у грудзёх маткі—в утробе матерн. Янк. II. Уменый.. ласкат. грўркі-дкаў(-дак). Гсл.; БНсл.
парыць грудкі—тнпнчное обозначенне действня, прн котором пьется нлн естся горячее. НК: Очеркн, Но. 144.
•грудзіна-ны-не,—свнная кость с мясом. Шсл. Грудзіну пасолім. Ст.
•грудзісты-/яая-тае>—бугорчатый, Ксл. трясшнй (БНсл.) от (мерзлой) "груды” (Нсл.) —комов замерзшей землн. Коням цяжк па грўдзістай дарозе. Пяцігорск Беш.(Ксл.) Коням цяжка па гр'удзістай дарозе. Пяцігорск Беш. (Ксл.) Грўдзістая дарога. Нсл. •грузды-доў-дол«, мн. ч.. предл.-ОХ ( одйн груд)—груздн(грнбы), НК: Очеркн73; Солава Пар. (Дсл.). У майго сьвёкара бяда за бядой'. стайня расьперта, коні выве-дзе грузды вынесены. інькова Пар. (Дсл.).
• грўзіць, грўжу, грўзіш-зе, несоверш.. перех.—ходя по мягкой земле, в особен-ностн по посеве, пронзводнть на ней копытамн небольшне углублення. Ар. Ня пушчайце кароў на рунь: яны грузяць: зямля яшчэ мала ўмерзшы. Ср. гразьці, грўзкі. Соверш. згрўзіць. Ар. Няхай гусі ходзяць па рунг. яны ня згрузяць. Соверш. угрузіць—вогнать скот в топкое место, нз которого он не может вылезть без помоіцн. Янк. II. У струзе каня ўгрузіў. Янк. II. Ср. угрўзнуць.
•грўзка, нареч.—топко, вязко. Тудою не ганеце, там грузка, угрузнуць (каровы). Янк. 1.
• грўзкасьць-ш, ж.—ВЯЗКОСТЬ. БНсл. •грузкі-кая-кае—топкнй, вязкнй. Гсл.; БНсл.
• грузьдзіла-ла; мн. ч.-лы-лаў, ср„ област.
—уднла, Гсл.; Нсл. 2; Ксл. мундштук (для лошадн). Юрсл. Пашукай новае грузьдзіла і закілзай каня. Гсл. А ты б грузьдзіла ёй надзеў. Пушкары Сян. (Ксл.). Залажыць каню грузьдзіла. Нсл. См. закілзы.
• грўзьці, грўзну-зьнеш-зьне, несоверш. — вязнуть. Соверш. угрўзьці—увязнуть(в болото, С.) БНсл. Карова ўгрузла, ледзь выбавілі на бераг. Янк. 1. Многкрат.
угрузяць-аю-аеш-ае—вязнуть. БНсл. См. гразьці, угразьці. Грузнуць санкі ў Ім(сьнезе). Вышынскі: Хата пад ліпаю(Беларус, Но. 155).
•грук, грўку, м.—стук, Нсл. 128; Шсл.; Растсл.; Гсл. тоже, что "грукат", но менее сяльный н продолжнтельный. Ці чуеш, які там грук? Нсл. Hi стуку, ні груку, павёзьлі, як суку. Послов. Нсл. Які справілі грук дзеўкі. Нсл.
•грук, междомет. от грўкаЦЬ. Шсл., ОЗНа-чает 1.—удар чем-л. по чем-л. Грук кулаком па стале. Ст.
2 .—паденне громкое. Нсл. 123; Ар. Грук воб зямлю. Нсл.
3 .—нечаянный прнезд с шумом. Нсл. 123; Дсл. Грук разам усі на дворышча. Нсл. Вось толькі яна тыя грошы панёсла, грук на дворышча багаты брат із коньмі. Смл. (Дсл.).
• грўкат-awy, предл.-це, м.—грохот. Ар.; Гсл.; БНсл. Нейдзе чуваць грукат. Ст. Яго перабілі грукатам, шумам. ЗСД 52.
Грукатам сваім усіх пабудзіў. Нсл. 122. Які грукат у хаце паднялі малцы. Дсл. Сьмех заціхаў — яго заглушыў грукат цяжкіх гэстапаўскіх ботаў. Шакун: Сьлед 17.
•грукатаньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймясуіц. к грукатаць—снльное стучанне, пронзве-денне грохота. Нсл. 122. Якое там на ліха грукатаньне? Нсл.
• грукяхлць-качў-кочаш-коча, нееоверш. — грохотать, Гсл.; БНсл.; Растсл. СНЛЬНО стучать, колотнть, пронзводнть грохот. Нсл. 122. Па ўсім небе грукатаў гром. Гсл. Нехта ў вароты грукоча, загрукатаў; калі б зубамі грукатаў. Нсл. Соверш. загрукатаць. Нсл. 122—загрохотать.
•грукатня-ш-ні; мн. ч.. род.-няў, ж.—про-должнтельное стучанне, колоченне. Нсл. 122. Грукатнюпаднялі. Нсл. Грукатняўсё мацнела. Дудзіцкі(Бацьк„ Но. 49-50/435-436).
•грукацёць-чў-^гі«, (ЗСД 224)—стучать, пнз. тоже, что "грўкаць”, но мельче н чаіце, тарахтеть. Соверш. загрукацець —застучать, загреметь в отдаленнн, Шсл. начать "грукацецьКалёсы толькі загрукацелі. Ст. За Нёмнам яшчэ мацней Загрукацела. Дудзіцкі(Бацьк., Но. 49-50/435-436). Калёеы толькі загрукацелі. Ст. Соверш. пагрукацёць—поехать, стуча (так, как "грукацяць”, С.) Шсл. Ён аж вунь дзе пагрукацеў. Ст.
грўкаць
234
грўца
• грўкаць-аю-аеш-ае, несоверш. —гро-хать Ар. стучать, (Гсл.; Шсл.) колотйть во что-л., Нсл. 123. стучать, греметь, бряцать. Ряз., Тмб. (Даль). Хто там грукае ў дзьверы? Ст. Нехта грукае ў вароты. Нсл. Отгл. ймя суіц. грўканьне-НЯ, предл.-НЮ —гроханйе, стучанйе. Груканьне чутноў вароты. Однократ. грўкнуць-ну-неш-не, 1.—грохнуть, Растсл.; Ар. стукнуть, Шсл. постучать. Дсл. Стукнуў, грукнуў у вароцікі. Ельн. (Дсл.).
2.,—ударйть. Нсл. 123. Нехта грукнуў каменям у дзьверы. Нсл. Грўкні яго ў сьпіну. Тм. Соверш. загрўкаць—застучать, (Нсл. 165) загрохотать. Нехта ў вароты загрукаў. Нсл. Як загрукаў гром, аж страшна. Ст. Соверш. нагрўкаць, 1. насту-чать, (Шсл.) надоесть, стуча. Нсл. зоз.
2.—нашуметь, Шсл. накрйчать на кого. Ар. Нагрукаў, настукаў на малых, дык маўчаць. Ст. Соверш. пагрўкаць—посту-чать. Нсл. 437. Пагрукай у вароты. Нсл. Соверш. разгрўкаць, nepex. 1.—разбдть, расколоть что-л. йз ломкой посуды. Нсл. 547; Дсл. Разгрукалі місу. Дсл. Грукаючы так гарійкамі, борздаразгрукаешіх. Нсл. 2. (перен.)—расстрелять(заряды). Дсл. Усі набоі разгрукаў а зайца не забіў. Дсл.
•грўкацца-дюся-аешся, несоверш. 1.—сту-чатЬСЯ (с грохотом, С.) Гсл.; Шсл.; Нсл. 123. Нехта грукаецца ў вакно. Нсл. Соверш. нагрўкацца—настучаться вдоволь. Нсл. 303; Дсл. Няхай грукаюць у вароты, пакуль нагрукаюцца зубамі. Нсл. Досыць нагру-каўся — не адчыняюць вароты. Дсл. Соверш. пагрўкацца—постучаться. Нсл. 437.; Дсл. Нехта пагрукаўся ў вакно дый пайшоў. Нсл. Пагрукайся ў вароты. Дсл. Соверш. разгрўкацца—расшалйться, про-йзводя грохот чем-л.,расстучаться. Чым вы там разгрукаліся? Нсл. Нехта разгру-каўся ў вароты. Нсл. Соверш. узгрўкацца —начать пройзводйть грохот. Нсл. 165. Чаго ты так узгрукаўся? Супакою няма нікому за табою. Нсл.
2. ударяться. Нсл. 123. Як ты часта грукаешся аб лаўку. Нсл. Калышаш так, што калыбка грукаецца аб стол. Нсл. Однократ. грўкну цца-нуся-нешся—сту к-нуться. Шсл., грохнуться. Ар. Грукнуўся галавою аб сьцяну. Ст.
• грўкнуць—см. под грўкаць.
• грўкнуцца,—см. под грўкацца.
•грукў, глаг. йастйца—выражает действне стучанйя. Нсл. 123. Я стуку, я груку, ажно там нікагутанька няма. Нсл.
• грумада-ды, област. — грамада. Ар.
•грунём, нареч.—очень быстро. Грунём пабеглі. Іг. Вось так, разьмерна дзень за днём у вечнасьць коцяцца грунём. Кл.; Каліна 91.
КНІГІ ОНЛАЙН
