Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•дубішча,—см. под дуб.
•дубіца-цы-цы, ж.—камяга, НК: Очеркн,513. челн выдолбленный в внде корыта. Ксл. Я на сваёй дубіцы лавіў рыбку. Мікалаёва Куз. (Ксл.).
•дубка, нареч.-. стаць дубка—стать на задняе лапы(стать дыбом, С.). Варсл. Сабака стаў дубка й просе цукру. Варсл. •дўбшк-ZKP, предл.-іку, зват.-іча, м.—Дубо-ВЫЙ лес. НК: Очеркн, 467; Ар.
•дуброва-вы-ве, ж.—дубрава. мгсл.; Ар.; БНсл.; Бяльсл. Уменьш. ДубўОуКй-ўкІ-ўцы. Бяльсл. Во дуброўка — адзін сасоньнік. Хведараўка Краснап. (Бяльсл.).
•дубпёг-нягў, предл-нязё; мн. ч.-нягі-гоў-гом, мн. ч„ предл.-гох, м.—молодая дубовая роіца; дубовая поросль. Ар.
•дуброўны-ндя-нае, прйлаг. (к дуброва) —дубравный.
•дуброўка-ўкг-ўчы, ж.. бот. 1. род травы, Дсл. 190. лапчатка. нТ6(БНсл.). Дуброўка вялікая ўсюдых, пара яе касіць. Смал. (Дсл.). Вунь дуброўка расьцець. Залачова Імсьц.(Бяльсл.).
2.—cm. nod дуброва.
•дубрэць-эю-эеід-эе; повел.-эй-эйма, несо-верш.—твердеть. Ксл. Ад лёну зямля дубрэе. Бараўляны Куз. (Ксл.).
•дубуром, нареч. — дубам, дубка. Бяльсл. ДубурОМ СГПаІЦЬ твОЯ шапка. Хведараўка Краснап.(Бяльсл-).
•дўбчык,—CM. nod дубец.
•дуга, дугі, дузё, ж. 1. дуга. Ар. Зламілася ў возе дуга. Ст. He пацягне дуга, дык пацягне пуга. Послов. Забалоцьце Сьміл.(Шсл-). 2. област.—радуга. Батурліна Юхн. (Дсл.).
•дух, дўху, предл. дўсе, зват. душа; мн. ч. духі, духоў, духом, мн. ч„ предл. духох, м. 1. дух.
331
духота
дух заняць каму—перестать дышать. Яму дух заняло. Ар.
дух рані'ць—оказывать к кому любовь, расположенне в высшей степенй, лдя за него даже на жертву, Шсл. душн не чаять. Дсл. 196. Ой, яна любе яго: проста дух за ім роне! Ст. Яна па ім дух раняла. Дсл.
духам чуць—сразу, немедленно услы-шать, узнать. (Дзяцюкі) "духам чуюць”, ідзе дзеўкі. Косіч, із.
даць дўху, upon.—сделать мало йлй менее надлежаіцего, говорнтся когда кто-л. хвастает своей работой. Ар. Я сядні двоі гоні ўзараў. Даў духу! Ар.
з духу выбівацца—занйматься какой-л. деятельностью не іцадя сйл. Дсл.
дух мой ня церпе гэтага—я не люблю этого, не мнрюсь с этнм. Дсл.
дух утаіць—не дышать от страха, прнтворнться мертвым. Дсл. А жонка лягла й дух утаіла. Ельн. (Дсл.).
каб ня было чыйго духу йдзе—о требованйн чего-л. немедленного уда-лення. Каб і духу твайго тут ня было! Ст.
2. комнатный воздух. Шсл. У каце цяжкі дух. Ст.
3. тепло, теплота, Ар.; Юрсл. тёплая нлн горячая температура банн нлн печй, Дсл. пар в бане. Дух ізь печы йдзець. Юрсл. Венічак намачыла, вадзіцы паставіла — духу й дзяваць няма дзе: цэлая лазьня. Дсл. Пара дух рабіць. Нсл. Hi духу, ні хуху. Нсл.
паддаць духу—сделать(в бане), чтобы было более жарко. Ар. Уменый. душок. Юрсл. Ад дубовых дроў душок якга пойдзе, гэта не асіна гнілая. Юрсл.
Сьвяты Дух, а) Святой Дух. б) праздннк Сошествня Св. Духа. Нсл. 148. Просьле Духа прыедзь. Нсл.
•духота-ты, ж.—духота. За горла душа духота. Кавыль: Пад зорамі. 57.
•духоўнік-іка, предл.-іку, зват.-Іча, м.—Ду-ХОВНое ЛНЦО. Духоўнікі прышлі. Нсл. 148. Уменьш. духоўнічак-чка. Нсл. 148. Добрага духоўнічка маем. Нсл.
•духоўніца-цы-цы, ж.—духовное завеіца-нне. Гсл.; Нсл. 148. Стары пан ужо духоўніцу зрабіў. Нсл.
•духоўны-ная-нае—духовный. Ар. духоўны стан—духовное званйе.
•духайла-лы-ле, ж.—духовая печь. Войш. •дўхам, нареч.—скоренько, Нсл. 148; Юрсл. скоро, мнгом. Дсл. Духам даехалі да сяла. Дсл. Бяжы баржджэй — духам дабя-жыш. Тм. Духам зьбегаў. Нсл. Духам бяжы за бацькам, няхай ідзець двору. Юрсл.
•духавы-вая-вое—духовой. Бяльсл. Духа-вая аркестра грае. Краснапольле (Бяльсл.).
•ддухатня-ні-нг, ж.—духота, спертый воздух в йзбе. Нсл. 148.
•духавёнства-ва, предл.-ee, ср.—духовен-ство.
_______________________ ДУДЙ
•Духаўшчына-ны-не, ж.—Тройцын й Духов день. Нсл. 148. У Духаўшчыну ў быў у нас. Нсл.
•духмяны-ная-нае—душнстый, Ксл.; Пск. (Даль); Саўкіна Пушк. р. (Леропольскнй).
ароматный. Ён (конь) ідзе, мурог скубе, ліст духмяны з дрэў. Танк: Конь і леў. Гэтыя краскі дужа духмяныя. Заазер'еСян. (Ксл.). Льлюць кветкі пах духмяны. Кала-чынскі; Лясная казка. Кулідкі хлеба тхалі ў HOC духмяным пахам. Капыловіч: Хлеь. У час жаданы, у духмяным чадзе калыша ноч пялёсткавую бель. Кавыль: Ч. лёд. Вясну пазносілі пшчолы ў вульлі, заму-равалі духмяную ў наўзу. Кавыль: Думы, 6. •духмянасьць-ф, ж.—душнстость. Выня-се зь ельніку духмянасьць шышак. Бялевіч. I яшчэ' раз пацягнула носам хлебную духмянасьць. Міско: Хлеб (Беларус, Но. 171). •рухі-хоў, едйнств. ч. нет. 1. ВСЯ грудь, бок й ложечка. НК.: йгры, Но. 22.
2 . дыханне. Шсл. Духе(духі) зь цябеўперад еыпра, пакуль ты гэта ў мяне адзяр-жыш! Ст.
духі перці, запіраць—улленно потн-воречнть. ВК.
духі зацяць—затайть, прервать дыха-нне. Шсл. Маўчыць — і духі яму зацяло. Ст.
накрыць духі—поставнть в прорубь рыболовную снасть. Лапацін, Пэнчк (Крывіц-кі: Полесье, 169).
духі падцягнуць—нсхудать. Заўсёды хадзіў (ваўкалака) духі падцягнуўшы, бо цяжка было што злавіць. я. Г-кі: Казкі, Но. 2, стр. 16.
духі выняць—нзмотать в снльной степенй. Шсл. Пакуль дажджэшся ты дабра, дык і духі зь цябе выме. Ст.
3 .—см. под дух.
•дудоліць-ле, несоверш.—сосать грудь (о ребенкё). Дсл.
•дудоля-лі-лг, обір.—ребенок, сосуіцнй грудь. Дсл. 190. Дудоля зікку мёкку дудоле (дзяціная мова)—ребенок грудь сосет. Дсл.
•дуда-дьі; мн. ч. дўды-даў, ж. 1. особенный род духового ннструмента с кожаным мешком, надувшн который, нграют посредством воздуха, проходяіцего нз мешка сквозь две флейточкн, Нсл. 147. велнколнтовскнй(белорусскнй) народ-ный музыкальный йнструмент; состойт йз сопелкн н духового мешка. Шсл.; Дсл. Ен д\’жа добра ў дудў граў. Мікалаёва Куз. (Ксл.). Даўней граліў дуду. Ст. Скакаць пад дуду. Нсл. Чорт дуду надзьмець, калі дух ідзець. Послов. Нсл. 147. Бяз іскрыпкі, бяз дуды — ходзяць ногі ня туды. Поговор. Дсл. 190.
дуда масьцянка—совершенная дуда. НК.: Дудар, 179. Уменьш. дурка-дкі-дцы. Дуда з дуба звалілася, на трусачкі пабілася. Ці ня дудка была, вох я! Нз песнн. Ласкат. рўранька-нькі-ньцы, ж. Грай а грай, дуданька, зь сёл да сёл, каб наш Міколка
дудак
332
падўжаць
быў вясёл... НК.: Дудар, 180. Ласкат. дудўль-ка, дудўська, дудўленька, дудўсенька. НК.: Дудар, 185.
2. труба, духовое музыкальное орудйе. Нсл. 147. Пастух грае ў дуду. Нсл.
3. перен.—плачуіднй беспрестанно ребё-нок. Нсл. 147. Дуда наша перастала гудзець. Нсл.
4. перен., обіц.—дурак, Нсл. 147. огранйчен-ный человек. Куды не пашлі дуду гэтага, нічога добрага ня зробе. Нсл. Дуда ты дурная! Ст.
•дудак-ага, предл.-акў, зват.-ача;мн. ч..дат-КОМ, вйн.-КІ, мн. ч., предл.-КОХ, м.—Дрофа. Нсл. 147. См. дудар 3.
•дудар-ры-ры, ж.. област.—сорь. Дсл. Усю дўдар павымеў. Мамошкі Пар. (Дсл.).
•дударны-ная-нае, прйлаг. к дудар. НК: Дудар, 175.
дударнае сяло—деревня, в которой находятся дудары. НК: Дудар, 175.
•дудаваты, -тая-тае—неповоротлйвый, неуклюжйй. Варсл. Гэты дзяцюк нейкі дудаваты: дзе ні павернецца, дык зачэ-піцца. Варсл.
•дудка-дкі-дцы, ж. 1. свйрель йз снятой с дерева коры йлй йз просверленного дерева, Нсл. 147; Ар.; Шсл. свврель, (Ксл.) сопелка(сопель, С.). Гсл.; Дсл. 190. Выраж мне лазінў: хачу дудку зрабіць(скруціць, Ар.). Умее добра ў дудку граць. Ст.
2 .—см. под дуда.
3 . дудка-пасьвісьцёлка—двойная свй-рель, флейта. Цішэй галосяць дудкі — пасьвісьцёлкі(так завуцца тут падвой-НЫЯ жалейкі). Гарэцкі: Песьні, 5.
падсудобіць дудку—сделать неожддан-ную преграду, непрйятность, зло отом-СТЙТЬ й проч. НК: Дудар, 185.
скакаць пад чыю дудку—быть в завй-сймостй от кого-л., находйться под влняннем чьнм-л. Ён пад чужую, пад жончыну дудку скача. Нсл. 147. Ужный. дудачка-чкі-чцы. Ар.; Нсл. 147.
•дудкаваты-теая-даае, 1. узкйй(о платье). Варсл. Гэны кажух, хоць і ня цесны, але выглядае дудкаватым. Варсл.
2. круглый, продолговатый, пустой внутрй предмет, ймеюіцйй сходство с "дудкою". У дзягелю цыбіна дудкава-тая. Варсл.
•дўдкі, междометйе, выражаюіцее отрй-цанне чего-л., отказ от чего-л. Дсл. 190; Ар. Зрабі імне гэта! — Дудкі. Дсл. Усе гэта дудкі. Цсл. 147. Дудку возьмеш. Тм.
• дўду-дўду, междомет., выражаюіцее спокойный разговор. Бабкі сядзяць сабе на калодцы:”дуду-дуду", а мы калятоку яблыкі шчыпаем. Лужасна Куз. (Ксл.).
•дудўкаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несо-верш.—(спокойно, С.) разговарйвать. Ксл. Яны на вуліцы дудукаюць, а коні авес скубуць. Лужасна Куз. (Ксл.). Мы із сваёй залвіцаю зышліся, дык увесь вечар дудукалі. Варсл.
•дўды-аў, 1. шуткй, обман, надуванне. Нсл. 147. Пакінь свае дуды, дудамі не ашукаеш. Нсл. Усе дуды, што ты гаворыш. Нсл. Ня грай у свае дуды. Дсл.
2. бесполезный член семейства. Нсл. 147. Hi туды, ні сюды, мае мілыя дуды. Послое. Нсл.
за гэтыя дуды ўхапіцца—ухватнться за эту нйточку, прйдраться к чему. Дсл. •дудзёць-джў-дзгш-дзіць, несоверш.—йг-рать на сопелке, свйрелй(дуде йлй на каком-л. другом духовом йнструменте, С.). Шсл., нграть на дуде, дудке. Дсл. 191. Купі мне дудку. Няўздумай дудзець калі няма чаго надзець. Рапан: Прык. 41. Хлапец у дудку дудзіць. Слопішча Шацк. (Шсл.).
•дуж, дўжы, дўжы, ж.—сдла. Іг. У яго страшэнная дуж. Іг.
•дуж, дўжа, дўжа,—см. под дужы.
•дў'Жа, нареч.—см. под дужы.
•дужасіл-ла, предл.-лу, зват.-ле, м. 1. снлач. Рымавічы Аш.
2. атлет (во всех знач.).
•дўжасьць-ір, ж.—снла, крепость. БНсл. Здаецца, вада зварачае стомленаму і дужасьць, і пэўнасьць. Полымя, 1967 г., Но. 8, 243. См. дуж. Цешыўся дзядок, пачуваючы дужасьць і адвагу, зрабіўся нейкім пэўным у вусім чыста. ДзьвеДушы,80. Усёў табе (айчыне) мне дужасьць прыдасьць. С. Дзяргай: Род. мова.
•дўжаць-йю-аеш-де; повел.-ай-айма, несо-верш. 1. поправляться после болезнн, выздоравлнвать. Нсл. 147; Гсл. Тата дужае, падужаў, ды не адужаў сусім. Нсл. 147. Соверш. адўжаць, а) поправнться после болезнн. Хлапец адужаў просьле хваро-бы. Нсл. 360. Прыду, як адужаю. Тм. Хворы троху адужаў. Дсл. Маленькае ягнётка ўнёсьлі ў хату ледзь жывенькае, дні за тры яно адужала. Тм. Трошку адужаю й паеду ўнукаў глядзець. Юрсл. б) окреп-нуть, подрастн. Дсл. Дзецянё адужала. Дсл. в) ожнть(о растеннях). Юрсл. Лугі адужалі. Юрсл.
2. (перех.)—бороть, одолевать,(Гсл.) в борьбе. Ар.; Нсл. 147. Як ня дужайся, ніяк ня здужаеш. Нсл. Соверш. здўжаць—побо-роть, Шсл. осйлйть, (Шсл.) одолеть. Ар.; Нсл. 206; Вост. (Даль). Які малы, а вялікага здужаў. нсл. Набраў, як здужаць панёсь-ці. Ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
