Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. шутннк-нца, смехотвор. Нсл. 148. Дурылка гэты насьмяшыў усіх сваімі штукамі. Нсл.
•дурыліца-цы-ды, ж.—дурніца, Нсл. 148. Дура.
•дурылда-ды, обіц. — дурыла. Нсл. 148. Дурылда гэты, што ня возьме, папсуець. Нсл.
•дурында-ды-Эзе—дура взбалмошная. Дсл. 194. А ня дай жа, Божа, такое дурынды. Дсл. См. лапатлівы-вая. Ар.
•Дурыць-рў-рыш-ра, несоверш., nepex. 1. одурачнвать(дурачнть, мгсл.), обманы-вать, (Гсл.), Нсл. 148. надувать. Гсл. Ты дурыш мяне. Нсл. Ня дуры яго гарэлкаю. Тм. Соверш. задурыць—одурачнть, сбнть с толку. Задурыў ты маю галаву сваёю закукаю. Нсл. 733.
2. (галаву)—так беспоконть, что беспо-коенный становнться менее сообразн-тельным. Ня дуры ты мне галавы сваімі чаравікамі! Ст. Ня дуры імне галавы. Ар.
надурыць галаву—забнть голову. Шсл. Добра й так надурыў галаву за вечар. Ст. Надурылі яны мне галаву за дзень. Ст.
3. потворствовать. Ня трэба дурыць малыя дзеці, бо потым цяжка будзе іх адвучаць. Варсл. Соверш. здурыць—нзбало-вать. Ар.
раздўраваць-рую-руеш-руе; повел.-руй-руйма, несоверш.—разбаловывать. Нсл. He раздуруйце вы дзяцяці ўсякімі гасьцін-цамі. Ст. Соверш. раздурьіць—нзбаловать. Шсл. Раздурылі ката ў хату пушчаць, цяпер ня хоча на ток іці мышы лавіць. Ст. Прйч. раздўраны—нзбалованный. Шсл. Якія ж раздураныя вашы дзеці: маці шчэ ня ўсьпела бліна із скварады зьняць, а яны барджэй хапаюць! Ст.
• лурыйпа-рўся-рышс я-рыцца, несоверш., возвр. 1. забнвать(себе, С.) голову. Нсл. 148. Ня дурыся ты гэтаю галаваломняю. Нсл. 2. капрнзннчать, (Дсл.) прнвередннчать. Ар. Ня дурыся — казала мне маці. Кавыль (Бацьк., Но. 49-533). Еж, НЯ дурыся. Ар. Кабыла дурыцца. Дсл.
•душа-шы-шы, вйн. душў, ж.—душа. Дсл.; Ар. Што душа мае, тым і прымае. Послов. —чем богаты, тем н рады. Ар. Квалёй душы і крапчэй душы няма нічога да суднага дня. Дсл. 197.
душа заплакала—расчувствовался, растрогался. Ня вытрываў Іларывонавіч — у самага, значыцца, душа заплакала. Дсл. 196.
душы паслухаўшы, біць—бнть co всей снлы, соразмеряя удар, чтобы не лншнть жнзнн. Дсл. 197. Надабе яго біць, душы паслухаўшы. Смал. п., Ельн. у. (Дсл.).
ідзець на душў—прнходнться по вкусу. Дсл. 196. Салодкі мёд на душў ня йдзець. Дсл.
душа дубам(дыбам, Дсл. ошйбочно)—вы-хожу нз себя от гнева, ругаюсь. Дсл. 197. Душа дубам у мяне, а яму й гора мала. Дсл.
ад душы, ,г знач. прсл.—нскренне, от всего сердца. Ксл. Ласкат. дўшухна. Дсл. 197.
2. подпорка внутрн скрнпкн. НК: Дудар, 194. Внутрн скрнпкн, под правой стороной "кабылкі”, помеіцена не постоянная, a передвнжная "душа” (подпорка), уста-навлнваемая на месте прн помоіцн тонкого снурка, концы которого выхо-дят наружу чрез ”эсы”н связываются под ннжней декой. НК: Дудар, 194. Музыка іскрыпку ладзе, бо душа адвалілася. Варсл.
3. іцепочка между клеіцамн в хомуте для должной шнроты его. Варсл. У гэтым хамуце душа зламілася. Варсл.
•дуіпагўб-ба, предл.-бу, зват.-бе, 1. губн-тель. Гсл. Такіх душагубаў надабе вучыць. Дзьве Душы, 153.
2. убнйца. Гсл. Душагубу гэтаму ня доўга забіць жонку. Нсл.
•душагўбка-б^'-бды, ж. 1. губнтельннца. Гсл.
2. убнйца. Гсл. Дуйіагубка гэта не адно дзецянё загубіла. Нсл.
3. голое, без прншнтых бортов, судно (лодка, С.). НК: Очеркн, 512.
4. "душагубка" с прншнтым к ней досчатымн бортамн, собственно лодка. НК: Очеркц 502, 512.
душагўбны
338
дыбаром
5. лёгклй, узклй чёлн. Бяльсл. Я ня сяду ў гэтую душагубку, у ёй можна пераку-ЛІЦЦй. Барысавічы Клім. (Бяльсл.).
•душагўбны-ная-нае, 1. погнбельный для душл. Нсл. 148. Душагубную пачынаеш справу. Нсл. Душагубная твая прызвы-чайка. Нсл.
2. злой, разбойнлческлй. Нсл. 148. Душа-губнае біцьцё. Нсл.
•душагўбства-ea, предл.-ве, ср.—убнйство. Гсл.
•душаёмца-чы, м. —ангел смертл. To ест душаемца Езраіл. Кіт. І25аб, 138612.
•душаспасёны, -ная-нае—душеспасл-тельный. Гсл.; Нсл. 148. Душаспасёныя малітвы. Нсл.
•душацца-аюся-аешся-аецца; повел.-айся-аймася, несоверш.—(давать клятву, говоря "да душы" С.) божлться, клясться. Нсл. 148. Ён душаецца, што ня браў. Нсл. Отгл ймя суш. душаньне-ня, предл.-ню—божба. Нсл. 148; Ксл. Ніхто душаньню ягонаму ўжоня вера. Асінаўка Выс. (Ксл.). Соверш. задушацца —забожнться. Нсл. 733. Соверш. падушацца —побожлться, поклясться. Падушайся, што заўтра гэтай парой ты прыдзеш да МЯНе. Дзьве Душы, 74.
•душкураваль-рўю-рўеш-рі’е, несоверш., област.—шутнть. Варсл. Ён сядзеў з намі да познае ночы — душкураваў, сьміяўся. Варсл.
•душкурэнь-рня, предл.-рню, м.—шутннк, пустомеля, шут (перен.) Варсл. Дзе гэты душкурэнь, там і сьмеху поўна. Варсл.
•дўшна, нареч. 1. душевно, усердно, от душн. Пск. (Даль).
2. душно. Шсл.; Ар.; Бяльсл. Сягодні душна. Ст. Сядні дужа душна, мабыць, дождж будзе. Стары Дзедаін Міласл. (Бяльсл.).
•душнік-гкя, предл.-ікў, м.—отверстле для прохода воздуха, вентнлятор. Шсл. У капцу яшчэ трэба зрабіць душнік. Ст. •дўшны-ноя-нае—душевный. Нсл. 149. Душны мой прыяцель. Нсл.
•душыць-шў-шыш-ша, несоверш.. nepex. 1. душлть, давлть за горло. Шсл.; Ар. Схапіў ды давай яго душыць за горла. Ст. Дзе цябе чэрці душаць? Ідзі ў хату. Ст.
2. прнтеснять. Нсл. 149; Шсл.; Нсл. 149. Душаць нас падачкамі рознымі. Нсл. Паны душылі даўней людзёў то панш-чынаю, то адработам. Ст. Соверш. зду-шьіць—наснльственно положнть конец чему-л.; прекратлть что-л. прн помоіцл вооруженной сллы; подавлть. Ар.
задушыць, соверш. а) задушлть, удушлть, б) (перен.)—удушлть, подавлть, не дать развлться.
прыдушыць, соверш. а) прлдавлть. Яго ў лесе прыдушыла калодаю. Ст. б) прлтес-нлть.
•дуіпыцца, 1. быть убпваему удушенлем. Соверш. задушыцца—задохнуться(уме-реть от недостатка воздуха, от дыма, удушллвого газа, С.)- мгсл.
2. (перен.)—слльно крлчать, орать. Шсл. Чаго ты душышся на ўсё горла! Ст.
3. (перен.)—ссорлться. Шсл. Сядзяць у хаце ды душацца цэлы дзень. Ст.
4. много работать. Шсл. Аж душацца людзі за гэтаю работаю — і ўсё ім мала! Ст.
•дўцік-гка, предл. й зват.-іку, м.—названле полного ребенка. Дсл. 194. "Якіты дуцік!" кажуць жанкі. Дсл.
•дуць, дўю, дўеш, дўе, несоверш., устар. 1. дуть. Дсл. 194. Ах ты дуй, ах ты дуй, мая міла, не бядуй. йз нар. песнн. Вось ён, як узяў сваю карнатку, ды стаў дуіць — дуіў, дуіў, так што сьцяў усё на шмецьце. Ельн. (Дсл.). См. дзьмуць.
2. блть. Дсл. Соверш. аддўціць. Аддуіў сына палкаю. Дсл. 194. Соверш. прыдуціць. Дсл.
3. лдтл. Дсл. Дуў ён пехатою вярсты тры-чатыры. Ельн. (Дсл.).
• дўчка-чкі-чцы, ж.—оловянный ллл гллняный шарлк для лгры, состояіцей в том, что лгрокл поочередно бросают шесть шарлков в небольшую ямку в земле; брослвшлй четное члсло вылгры-вает. Ксл. Гуляючы ў дучкі, час правёў. Вішкавічы Чаш. (Ксл.).
•ды I, союз прйсоедйнйтельный. Употребля-ется с наречнямн ”так”, ”яшчэ”й без нйх. Прйдает прйсоедйненному предложенйю йлй члену предложенйя характер добавляемого йзвестйя: да; с наречйямй ”в добавок", "прйтом”, "еіце’’ й т.п. (Нішчылі) вуніяцкія кнігі, ды так ста-рана, што цяпер вуніяцкая кніга ё надзвычайнай рэдкасьцяй. ("Беларус”, у Менску, 1924, стр. 115). Аддаў мяне замуж, ды за дударонка. Ц. с. Інькава Пар. (Дсл.).
2. ДЫ, частйца с отрйцанйем ”нв”, ДЫ Нв—да нет. Кажуць, ты хочаш купіць зямлю ў пана — ды не, я ня буду купляць: ён дорага хоча. Ды не, ня йдзі, ня трэба. Васілёўка Хоцім.(Бяльсл.).
•ДЫ II, област. да, частйца укрепйтельная. Употребляется перед словамй, елужаіцймй для укрепленйя.
Татачка мой да ты родненькі, парадзь імне ты парадачку. Водзьвінка імгл.(Косіч 240). Суботухна нядзелюхне гадзіла, субралася Маланчына радзіма. Прые-хала сем цётак ды на каравай....прыехала сямёх братоў ды на каравай....прыехала сем сёстраў ды на каравай....жоват будзе, прыгож будзе ды наш каравай. Гарэцкі: Нар. Песьні, 14.
•дыбаром, нареч.—дыбом. Гсл., ершом, стоймя в неравном порядке. Дсл. 198. Валасы дыбаром узьняліся. Палуж Краснап. (Бяльсл.). Дыбаром выласы сталі із страху — і шапка з галавы, брык! Дсл. Дыбаром хустку надзела. Дсл. Дыбаром зачасала валосьсе. Тм. Глядзі ж: я папаўзу каня рэзаць, як падымецца мая шэрсьць дыбаром, тады мне скажы. Дсл.
дьібаць
339
уздыхаць
•дыбаць(дыбаць, ПНЗ; Вят., Вост.,Даль)-аю-аеш-ае(аю-аеш-ае); повел.-ай-айма(ай-айма), несоверш. 1. букв. ступать, прнпод-ннмаясь на ножные пальцы, подобно дйтятй, начннаюіцему ходйть, Нсл. 149. несмело йдтй, как бы на цыпочках. Гсл. Дыбай, малёнькі, da мяне. Нсл.
2. йдтй медленно, Нсл. 119. медленно брестй, Ксл. чуть йдтй. ПНЗ. Дыбаеш, якне сваімі нагамі. Нсл. Архіп дыбае дамоў. Сянно (Ксл.). Відаць, але далёка дыбаць. Послов. Ар. Отгл. ймя суіц. дыбаньне-ня, предл.-ню, ср.—медленная(слабая, Ксл.) походка. Ксл.; Нсл. 149. На доўга будзе твайго дыбаньня. Нсл. Як гэткае ды-банье, дык валей сядзець. Рудня Меж. (Ксл.). Соверш. дадьібаць—медленно дойтй. Нсл. 137, 149. Ледзь дадыбаў. Нсл. Соверш.
падыбаць—поковылять. Шсл. Стары падыбаў зь кійком памалёньку. Ст.
•дыбкі, дыбанькі, дыбачкі, междомет. для возбужденйя дйтятй становнться на НОГй. Нсл. 149.
стаць на дьібкі—стать на ногй ( о начйнаюіцем ходйть ребенке).
•дыгайла-ла(-лы), м. 1. йдуіцйй как прыседая, чем умедляется походка. Нсл. 149. Дыгайла наш пакуль дадыгае. Нсл.
2. ймеюіцйй длйнные ногй й большой шаг. Нсл. 149. 3 дыгайлам гэтым не спаромішся йсьці. Нсл.
•дьіганызе-ня, предл.-ню, ср.—медленная нескладная походка с прйгнбаннем колен. Нсл. 149.
•дыгаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. медленно й как бы за каждым шагом прдседая йдтй. Нсл. 149. Чаму ты ня йдзеш хораша, а дыгаеш? Нсл.
2. делать реверанс. Нсл. 149.
•ДЫГІ-яў, едйнств. ч. нет.—реверанс. Нсл. 149. •дых, дыху, предл. дыху, м.—дыханле. Ар.; Бяльсл. Дыху болый не хапае бегчы за ім. Палуж Краснап.(Бяльсл.). На гале сібер, аж хапіў, запіраў дых, нямелі з холаду палцы. Капыловіч: Хлеб(”Беларус”, Но. 157).
•дыхаліца-і(ы-і{ы, ж„ област.—лошадйная болезнь. Дсл. 199.
•дыхальны-ная-нае—дыхательный. БНсл. •ДЫХалЦЫ-Чаў, едйнств. ч. нет.. област. —дыханне. Дсл. 199. Стары касіць ня можа: дыхалцы займае. Дсл.
•дыханьне-ня, предл.-ню, 1. дыханне. Гсл.; Нсл. 149. Дыханьне запёрлася. Нсл.
2. (перен.)—жнзнь. Нсл. 149. Каб табе дыханьне такое, як гэта праўда. Нсл.
•дьіхавіца-і(ы-цы, ж. 1. одышка. Гсл.; Шсл.; Ксл.; Ар.; БНсл.; Бяльсл. Рабіў, рабіў, пакуль дыхаеіцы сабе не нагнаў. Ст. Нагнаў каню дыхавіцу. Ст. Дыхавіца ў грудзёх. Купала: Спад. 9. Дыхавіца падпала каню. Нсл. 149.
КНІГІ ОНЛАЙН
