Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
3. < отрйцанйем: ня здужаць—не одолеть, не быть В Сйлах, В СОСТОЯНЙЙ. Гсл. Соверш. уздужаць—осйлйть что. Шсл. Ужо ня ўздужаю адзін мях падняць. Ст.
падўжаць, соверш. 1. несколько попра-вйться, (ПНЗ; Растсл.) после болезнй.
2. ОСЙЛЙТЬ, Шаркі Куз. (Ксл.); Шсл. побороть. Барс.; Лепельск. Думаешся, не падужаю цябе? Адразу! Ст. Ты гэтага нёсьці яшчэ не падужаеш: малы. Ст. Шмат хто холад падужаць НЯ змог. Кавыль: Ростань, 21.
дўжацца
333
дўкрыць
•дужацца-аюся-аешся, несоверш., зь кім —бороться, мгсл. схватйвшнся друг с другом, стараться осйлйть протйвннка, бороться. Ар.; Шсл.; Вост. (Даль). ДзяЦЮКІ дужаюцца. Ст.
падўжацца зь кім—посостязаться (померйться, С.) снламн, Нсл. 191; Шсл. побороться. Ну, хлопцы, хто з імной падужацца хоча, падходзь сюды! Ст.
•дужЭЛЬ,дуж<7ЛЯ, предл.-ЛЮ, зват.-ЖЭЛЮ; мн. ч.-лі-лёў-лём, мн. ч., предл.-лёх, м.—бо-рец. Рымавічы Аш.
•дужэразны-ная-нае—весьма сйльный. Шсл. Ен дык дужэразны: адзін хвою падыйме. Ст.
•дужэц-жцў, предл.-жцў, м.. бот.—шалфей аптекарсквй. Верас.
•дужэць-эю-эеш-эе; повел.-эй-эйма, несо-верш. 1. становйться крепче, снльнее, Ар.; Шаркі Куз. (Ксл.); Нсл. 148; Дсл. 191.СТаН0ВЙТЬСЯ громче, сйльнее й пр. Гсл. Хлапец, што расьцець, дужэе. Нсл. Вецер так і дужэе. Дсл.
2. становйться здоровее, прнходнть в большую снлу, Нсл. 148. поправляться после болезнн. Дсл. Просьле хваробы, mama дужэе, падужэў. Нсл. Соверш. адўжаць—поправнться после болезнй. Дсл. Наш Міхась адужаў просьле гаручкі. Дсл.
3. (трен.)—богатеть. Дсл. Нашы селакі ўсё дужэюць. Дсл.
падужэць, соверш. (к дужэць I) 1. стать крепче, снльнее. Ар.; Шаркі Куз. (Ксл.); Нсл.448. Вецер падужэў. Нсл.
2. стать здоровее, прнйтн в большую снлу. Ар.; Шаркі Куз. (Ксл.); Нсл. 148. Тата просьле хваробы падужэў. Нсл. Падрась-цець, дык падужэе. Шсл.
•цужка-жкі-жцы, ж. 1. птнчья грудная кость с развнлйнкой, Ксл. грудная кость у птйц на подобйе двух разжатых пальцев; душка. Нсл. 147. У вераб’я дужка меншая, чымся ў шпака. Сянно (Ксл.). Разломім з табою дужку, хто з нас даўжэй будзе жыць. Нсл.
2. согнутая в круг розга(ребро) у плетен-НОЙ корзйны. Еўлічы. См. лук e 2-ом зн.
3. дверная скобка. БНсл.
4. —см. под дуга.
•дўжкі-коў, едйнств. ч. нет, 1. борьба, когда "дужаюцца”. Ар. Пойдзем у дужкі. Ар.
2. (грам.)—скобкн. Узяць у дужкі.
•дужы, (Дз.), дўжы, (Шсл.; Ар.; Мсп.у-жая-жое, йменная (краткая) форма дуж-жа, 1.
СйЛЬНЫЙ, Ар.; Шсл.; Нсл. 147; Дз.; Вост., Вят., Твер, Кал. (Даль) снлен, здоров. Гсл. (Бог) ест моцны й дужы. Кіт. 75 б. 6. Дужы, як мядзьведзь. Ст. 3 дужым ня біся, з багатым ня судзіся. Послов. Дукора Сьміл. (Шсл.). Хто дуж, той і пруж (прав). Послов. Ст. Ці дуж ты, ці здароў? Нсл.
2. крепкйй. Нсл. 147. Дужы рэмень. Нсл.
3. в знач. сказуемого, дуж, дужа, дужа—в состоянйй. Хто не грашыць словам, той
дасканалы муж, які дуж закілзаць і ўсе цела. Луцк.: Пераклад лісту апост. Якава, 3:2.
4. с отрйцанйем”не”: ня дуж, а) не в состоянйй. Сам вельмі зьнішчаў(старая хорма) і ня дуж з тэй зямлі дані даваці. Гордз. акты, хуіі, 3. I можа толькі той збаіцца падзей вялікіх нашых дзён, у кім жыцьця ня б’е крыніца, хто сьпіць і здолець ня дуж сон. Жылка, 26. б) не соответствуюіцнй снламй. Нсл. 331. Хла-пец яшчэ ня дуж на гэту работу. Нсл. Ср. cm. дўжшы—снльнее, более снльный. Ар.; Нсл. 148; Трэпана Грэбля Ягоцінскага раёну, Прылуцкае акругі(Курнло: Матеріяля до укр. діялектольогіі). Ён дужшы за мяне. Нсл.Хто дужшы, той пружшы. Нсл. Хто быў дужшы, той грунт лепшы карыстаў. С. Музыка, 102. Прев. cm. найдўжшы—самый сйльный, сйльнейшйй. Ар.
дужа, нареч. а) ОЧейЬ. НК: Старцы, 92; Гсл. сйльно, очень, ПНЗ. очень, весьма. Нсл. 147; Дсл. 206; Малады Туд(Грннькова ІУ, 323, 325). Нешта ж у вас дужа сьцюдзененька. НК: Старцы, 92. Дужа ты патрэбен, як пятая нага сабаку. Нсл. Дужа прасіў прысьці. Нсл. У вусім ім было нешта дужа старадаўняе. Цялеш(Ярылаў агонь). б) ЗДОрОВО, СЙЛЬНО, КреПКО, (Нсл. 147); Гсл. Дужа падцягнуў. Нсл. с) громко. Гсл. Прев. cm. дужэй—крепче, снльнее, Нсл. 148. сйльнее, громче. Дсл. 191. Цягні дужэй. Нсл. Дужэй трэба біць. Нсл. Крычы дужэй. Дсл. Во мьі зараз дамо нурца з табою ў вадзяную глыб, у вадзяное гаспадарства — дзяржыся ж дужэй за мой ПОЯС. Смал. (Дсл.).
•дўйма. нареч., укрепляет глагол дзьмуць.
дуйма дзьмець—сйльно дует. Гсл.
•дукар-ярф предл.~арў, зват.-ару; мн. ч.-ры-роў-ром; мн. ч., предл.-pox, м. 1. дока. Гсл.
2. фокусНйК. Гсл.; Сакуны 79.
•дукат-ата, предл. й зват.-це, м.—(даў-нейшая срэбная, адлі залатая манэта, С.)—червонец. Гсл.; Нсл. Ня дуката заробіш, ня дуката страціш. Послов. Нсл. Пан дукатамі так і сыпе. Тм. Уменьш. дукацік. Нсл. He пажалей нам даць дукаціка на гэтую справу. Нсл.
•дукаваньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. (к дукаваць)—наставленйе, убежденне. I чаго гэта, мальча, ды да цябе не даходзе ніякае дукаваньне? Юрсл.
• цукакай,ь-кую-куеш-куе; повел. куй-Куйма, нееоверш., перех., област.—настав-лять, доказывать, убеждать. Юрсл.; іг. Што ты мяне дукуеш? іг. Дукую-дукую сына, а ён і слухаць ня хоча. Юрсл.
•дукавацца, -кўюся-куешся , несоверш-крнвляться. Шсл. Ня дукуйся ты надта! Ст.
•дўкрыць-ру-рыш-ра, несоверш.—ПОНЙ-мать, Ксл. смекать. Мая малая ўжо нешта дукрЫЦЬ. Горкі Аз. (Ксл.). Соверш. надўкрыць, перех.—настронть КОГО. Ксл. Гэта ён яго надукрыў. Бікложа Беш. (Ксл.).
334
дўмацца
дўла
Соверш. уДукрЫЦЬ—вбйТЬ В ГОЛОВу, Ксл. втсмяшйть. Удукрыў, дык палкай ня выбІЦЬ. Луб’ева Аз. (Ксл.).
удўкрыцца, соверш.—влезть в голову, Ксл. втемяшнться. Дурню як удукрылася ў галаву, што ён майстра. Сукрэмна Сян. (Ксл.).
•дўла, предл.-ле: мн. ч. дулы, ср.—залмв рекн, соедйняюіднйся с рекой йлй отде-ленный от рекй наносным песком. Дсл. •дулёлы-лая-лае—гннлой. Дсл. 191.
•дулёць-лёе, несоверш.—гннть (в "дуле” йлй какв ”дуле"С.). Дсл. 191. Сенадулее ад дажджу. Дсл. Дулее сухая быліна ў пяньцэ. Дсл.
•дулёўка-ўкг-ўцы, ж.— дуля 2. Юрсл. Дулёўкі ўрадзілі — па хунту. Юрсл.
• рў і\я-лі-лі; мн. ч. род.-ль(-ляў) 1. груша (дерево, родяіцее большле грушн). Гсл.; Ар.; ПНЗ: Юрсл. У нашым садзе дзьве дулі, a на гумнішчу — ігруша. Ар. Зьмерзла чатыры дулі. Юрсл.
2. плод дерева "дулі”, Ар.; Шсл.; пнз. большая груша. НК: Очеркн, Но. 72; Русінава Сян. (Ксл.) На зіму насушылі дуль. Ст.
3. шншь(кукйш, С.). Ар.; ПНЗ; Шсл.; Ксл.; НК: Очеркн, 72. Вось табе дуля пад нос. Нсл. На, табе дулю ў нос! Ст. Падвязі, памей к нам ласку. — Box, разумны йдзе знашоўся! Маеш дулю, пане Грыцу! He з такім, браток, зышоўся! Гарун: Кан. Паўлючонка.
4. кулачный удар В ЛйЦО. НК: Очеркн, Но. 72. дўліна-ны-не—одна ”дуля”в І-йм u2-om т.
НК.: Очеркн. Но. 72. Купіў дуліну, няхай сядзіць. Юрсл. Ці хочаш дуліну. цьверда-вата, але дужа салодкая. Тм.
дўлька-лбкі-льды, умтьш. к дуля 1, 2. Ар.; Шсл.; Нсл. Пасадзіў пяць дуляк, можа прымуцца. Юрсл. Што й пад дулькаю, пад ігрушкаю сядзіць галуб із галубкаю. Жукова імгл(Косіч 60). Падбіраць дулькі. Нсл. 148. На, ізьеж дульку. Ст. Нашы дулькі яшчэ цьвярдьія. Ар.
дулечка-кг, уменый. к "дулька". Ар.; Нсл. 148. •дулўках, (чз далоўках). нареч.—вннзу. Тв.~ Рж. (Даль). Ляжы не вярціся, у дулуках будзеш!—лежн смнрно, упадешь. Рж. (Даль).
•дулўкі, (йз далоўкі С.). нареч.—вннз. Ксл. Зваліўся Сяргейка зь печы дулўкі й крычыць. Селішча Гар. (Ксл).
•дўлька-лбхл-лбцы, ж.—очень мелкое волокно, которое сыпется прн растря-санйй льна. Варсл. .—прыль,
мусор. Зьмяці, дачушка, дульку й выкінь на сьметнік. Варсл. Ср. дула, дул-елы-ець. 2,—см. под дуля.
• дум I, дўма, предл. дўму, зват. дўме, м.—думчнй. Дсл. 192. На пярэймы ім сьвяты Полхва; ёніз думамі, збаярамі, із сваімі войстрымі мячамі. Дсл.
•дум II, дўма, предл. й зват. дўме, м. —дюйм Дсл. 192. Восьмі дум, дзевяць дум(як мераюць дзервы). Ц.с. Высачэрт Пар. (Дсл.).
•дума-.мы; мн. ч.-мы-маў, ж. 1. дума, мысль. Ксл.; Нсл. 148; Шсл. Iзадумала я думу вялікую. Вярхоўе Беш. (Ксл.). Нейкая цяж-кая дума залезла ў галаву. Ст. Думае думў вялікую, паняў радзіну багатую. Нз песнн, Нсл. Уменьш. думка-мкі-мцы—раздумье, дума. Нсл. 148. На думках сядзіць. Нсл. Думка думку паганяе. Тм. I ў думцы ў мяне ня было гэтага. Тм. Першы(перш) было гэтае ў думках. нк:Пособ. іЗі.Ляскат. дўмухна-ны-не—думушка. Задумала думухну. Горц.(Кот. 208).
2. дума—дума(орган управленйя, С.). МГсл.; Ар.; Нсл. 148, СОВет ГОроДСКОЙ ЙЛЙ обіцественный. Нсл. 148.
месцкая дума—городская дума. Нсл. 148. гаспадарствавая дума—государствен-ная дума. Дума пастанавіла. Север.(Раст.: Северск. 156).
•думар-ара, предл.-арў, зват.-äpy; мн. ч.-ры-роў-ром, мн. ч., предл.-ОХ, м. (upon. С.) —непонятлйвый, (Бяльсл.) несообразн-тельный. Ай, які ж ты думар, ніяк у галаву НЯ возьмеш. Хведараўка Краснап. (Бяльсл..). Ср. дум I.
•дўмаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несо-верш. 1. думать, (Шсл.) полагать, счнтать, предполагать. Ар. Яшчэ нешта ён думае. Ст. Прйч. руманы-ная-нае (йлй: думан-ана-ана)—думан. Ці думана ж гэта, каб аб Пакровах пашоў сьнег. Дсл. 191. Соверш. здўмаць што—выдумать, прндумать, йзобрестн. Варсл. Ня дурань здумаў прыказку. Варсл. Соверш. падўмаць—поду-мать. А яна пагледзела на яго збоку й падумала, што ён адылі прыгожы, a потым адвярнулася й памысьліла; ”Ты разумны цяпер разважаць, а іідзе ты сам быў уперад, вайсковы Беларус". Дзьве Душы, 177. Соверш. уздўмаць на каго йлй с прйбав.іенны.ч предложенйем дополненйя, 1. вспомнйть. Шсл. Седзячы ў месцкім садку на лавачцы, Абдзіраловіч уздумаў на Іру. ДзьвеДушы, 178. Ніяк ня ўздумаць, дзегэта было. Ст.
2. вздумать(неожнданно задумать, по-желать что-л. сделать).
2. предеваться раздумью.
3. (праз каго-што)—думать, заботнться, беспоконться.
выдумаць, соверш.. перех. — выдумать, йзобрестн, (Шсл.) создать воображеннем; йзмыслйть то, чего не было. Выдумалі новую машыну. Ст. Несоверш. выдумляць-яю-яеш-яе; повел.-яй-яйма—выдумывать (нзмышлять, С.) Гсл.; Ар. Пяялі песьні, каторыя самы ж і выдумлялі. ЗСД. 63. Вось ён байкі выдумляе, як зладзеяў моцна б'юць. С. Музыка, 80.
•дўмацца-öei^ö, безлйч., несоверйі.—ду-маться. Ар.; Шсл. Усяляк думаецца чала-веку. Ст.
рўмайаа-аюся-аешся, несоверш. — ду-маць. А ты як думаешся, так яно й будзе. Ст.
дадумацца 335 дураваць
дадумайца-аюся-аешся, соверш.—доду-маться. Наапошку я дадумаўся, чаго ён ад мяне хоча. Варсл. Несоверш. дадумляцца-яюся-яешся—додумываться. Як я яму гэта сказаў, дык ён стаў дадумляцца, калі гэта было. Варсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
