Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•яхёрыць-ру-рыш-ра, несоверш.—хнтрнть, лукавнть, (Гсл.) льстнть, надувать. Нсл. 152. Знаю, што ты яхерыш каля мяне. Нсл. Досіць табе яхерыць. Тм.
• яхкаць-аю-аеш-ае, несоверш.—особо ла-ять собаке прн погоне за зайцем. Шсл.; Ар. Нейдзе сабака яхкае на зайца. Ст. Соверш. заяхкаць—начать "яхкаць". Ар. Як за-яхкае сабака ды пабяжыць за зайцам! Ст. • ядомы-мая-мае—сьедрбный. мгсл.; Ар.; Пск., Твер.(Даль); Нсл. 726. Ё грыбы ядомыя Ü сабачыя (не ядомыя). Ар.
•яда-ды, ж.—ягода. Л. См. ягада.
•яда-ды, ж.—еда(действне). Ар. Якая яда, такая й хада. Послов. Рапан. 54.
•ядаць— см. под есьці.
•ядкі—<м. под ёдкі.
• ядро, ядра, у ядрў; мн. ч. ядры, ядраў, ср.
1. ядро, основная, найболее важная часть чего-л.
2. ядро, внутренная центральная часть чего-л. Ядро атому. Канапляныя ядры. Смл. (Даль). У гэтым гарэсе буйное ядро. Варсл.
• ядронкі-нж, ж.—ядрышкн конопляных семен, нарочнто очшцаемых от шелухн для постного пнрожного. Нсл. 726. Пірог купі зь ядронкамі. Нсл.
• ядранёе, соверш. паядранёла, безлйч.—де-латься свежее, морознее. Нсл.Пб.Надварэ просьле дажджу ядранее, паядранела. Нсл.
заядранёла, соверш.. безлйч.—сделалось свежо, холодно. Нсл. 194. К сьвету заядранела. Нсл.
•ядранёць-ёю-ёеіп-ёе 1. становнться свежее, холоднее; говорнтся о погоде. Нсл. 726; Ксл. Ночы ядранеюць, паядранелі. Нсл. Вецер паядранеў. Тм.
2. становнться холоднее, резче. Нсл. 726. Мароз ядранее, паядранеў. Нсл.
3. делаться плотнее, ядрнстее. Нсл. 726. Ячмень ядранее, паядранеў. Нсл. Ядранее наша ЖЫЦейка. Матушова Лёз. (Ксл.).
паядранёць, соверш.—стать более свежо, резко, плотнее. Нсл. 726; Ксл.
•ядранёцца, ядранеецца, несоверш. —рде-ться. Нсл. 726. Шчокі ад марозу ядране-юцца, заядранеліся. Нсл. Соверш. заядра-нёцца—зардеть,-ться. Нсл. 726. Дзеўка заядранелася. Нсл. 194. Яблыкі заядране-ліся. Тм.
• ядраны- ная-нае, 1 .(о погоде) морозный, холодный, резкнй, Нсл. 726 довольно
свежнй, Шсл. свежнй, бодряіцнй. Ядраны вецер дзьмець. Нсл. Ядраная пагода. Нсл. Ядранае раньне. Тм. Ноч была ядраная. Тм. Ядраная раніца была. Ст.
2 . крупный, зерннстый, Ксл. крупный, полный. Шсл.; Варсл. На пагнойку ядранае жыта. Варсл. У мяне зарадзіла такое ядранае жыта. Глебаўск, Сян. (Ксл.). Яблык 'ядраны а суіачны. Гарадок іКсл.). Ядраныя арэхі. Нсл. Ядраная пшаніца. Тм.
3 . крепкнй, твердый, Нсл. 726; БНсл. плотный. Ядранае дзерва. Нсл.
4 .(твердый), недозрелый. Нсл.726. Яблыкі яшчэ ня сьпелыя, ядраныя. Нсл.
ядрана, нареч. 1.—свежо, холоднова-то(без ветра, Бяльсл. ) Нсл. 726; БНсл. Сядні на дварэ ядрана. Нсл. Ядрана было спаць на дварэ. Тм.
2 .—полно. (Жыта) ядрана налівае. НК: Очеркн 445.
• ядры, ядраў, едйнств. ч. нет.— шуляты. Нсл. 726—янчкн самца. Шсл.; БНсл. За ядры схапіў, дык ён і замлеў. Нсл. У барана вялікія ядры. Ст.
• ядўха-ўхі-ўсе, ж.—охотннца поесть. Гсл. Мая жонка ні пітуха, ні ядуха. Нсл. 4іб(под пітуха ).
• ядўк-ука, предл.-укў, зват.-ўча; мн. ч.-КІ-коў-ком, мн. ч.. предл.-КОХ, м.— много едяіцнй. Гэта дык ядук, калі за раз чатыры хунты хлеба зьеў. Варсл. См. ядун. • ядун-уна, предл.-уну, зват.-ўне; мн. ч.-НЫ-ноў-ном, мн. ч., предл-НОХ, м.—еД0К, Шсл.; мгсл. охотннк поесть, едок. Гсл.; Ар. Ядун ізь цябе, чалавеча'. скваркі сала й то ня ізьеў. Ст. См. ядук.
• ядўць—едят. Ар.; МГсл.
• Яе Міласьць, Яе Міласьці—женск. к муж. Яго Міласьць. Эйша Яе Міласьць ад прарока мовіла: Кіт. 24668.
• яёчня-нг-н-, мн. ч.. род.-няў, ж.—янчннца. Ар.; Ксл. Чужая яечня ня вечна. Послов. Рапан. 242. См. ечня.
вірлатая яечня—янчннца, сжаренная нз цельно-выпуіценных на сковороду янц (глазунья, С.) Шсл. Гаспадыня падала вірлатую яечню. Ст.
смажыць яечню—зажарнвать янчннцу. НкП. 147.
пражыць яечню—зажарнвать на Mono ке янчннцу. Тм.
•яёчнік-гка, ж.—семенннк(у птнц). Бр. (С.Ш., Крывіч 1926, Ho. 1, стр. 116).
• ядзёньне— с.ч. под есьці 1.
• яз, язу, предл.-зе. м.— плетневая пере-городка через реку, с отверстнем пос-реднне, для установкн "нерата", НК: Очеркн, Но. 934 прегражденне поперек рекн для ловлн рыбы. Цымборскі; Бяльсл. МІМЯ язу рыба ня пройдзе. Нсл. 726. Вялікая рыба скрозь яз не пралезе. Тм. См. ез, язы. • ЯЗОВЫ-eaя-вае, прйлаг. к ЯЗ. НК: Очеркн, Но. 934.
Язэп 352
як I
• Язэп-ла, предл.-ny, зват. Язэпе, м.— Но-Сйф. Ар.; БНсл.; Бяльсл.
• Язэпя-пы-пе, ж.—Носйфа. Аш.
•Язэпчык-ь/ка, м.—сын ’’Язэпаў". Гародзь-кі, Вал.
• язця-ды, ж. 1. действде по знач. гл. "езьдзіць”—езда. Ар.; БНсл.
2. поездка. Нсл. 723; БНсл. Дармавая наша язда! Нсл. Частаю яздою замучылі коні. Нсл.
• яздак-дко, предл.-акў, зват.-ача; мн. ч.-кі-коў-ком-коў-камі-кох, м. 1. ездок. Ар. Ср. коньнік. Кажны ўдалы рух ездакоў сустракалі спачувальнымі выгукамі. зсд 144.
2. пассажйр.
•яздўн-унф, предл.-унў, зват.-ўне; мн. ч.-НЫ-ноў-ном, мн. ч.. предл.-НОХ, м. 1.—ездок. Ксл. Ані садзіся на гэтага каня — яздун такі. Веляшковічы Лёз. (Ксл.).
2. (перен.)—дйтя мужеского пола, не Сйдяіцее на руках спокойно, но пол-заюіцее туда й сюда. Нсл. 723. Яздун гэты не пасядзіць ціхенька на ўлоньню, алеўсё езьдзіць а езьдзіць. Нсл.
•язьмён-ну, предл.-не, м.—жасмян. МГсл.; БНсл.
• язьмённы-ная-нае—жасмянный. БНсл.
• язьвіна-ны-w, ж.—прорытая в земле галерея. Сержп.; БНсл.
• язы, язоў, язом, у язох—йзгородь йз прутьев н кольев поперек рекй для рыбной ловлй. Ксл. Сьцяпан ужо язы паставіў. Аляксандрава Гар.(Ксл.).
•ЯЗЫК-6ІКЧ7, предл.-ЫЦЦЭ, зват.-ыча; мн. ч.. дат.-КОМ, мн. ч., предл.-КОХ, м. 1.— ЯЗЫК, орган речй. Ар. У яго цяляты язык аджавалі(зн. маўчыць). Послов. Ст. У цябе жаба на языццэ не сьпячэцца(зн., ня вытрываеш, каб не сказаць). Послов. Ар. Языча, языча, ці ліхі цябе мыча; у імне сядзіш, аімне дабранязычыш. Птлов.Нсл. 726.
язычок-чка, на язычку; мн. ч.. дат-ком, мн. ч., предл.-KOX, м. 1. уменьш. к. ЯЗЫК.
2. в перен. зн. для выраженяя остроты слова й сплетнйчества. Шсл.; Ар. Вось дзе язычок: як скажа, дык у самую бодку й лўча! Ст. Ну й язычок у яе\ усіх табе абмове, абмые — і ня лыса! Ст.
2. в льномялке двнгаюгцаяся доска. Шсл. У церніцы язык зламіўся. Ст.
• языкяты-тая-тае,— острый на язык, языкастый. Языкатая яна бабаз такога табе нагавора, чаго й на сьвеце няма. Ст. • языклівасьць-ці, мн. ч.. род.-цяў — язычлівасьць. Іг.
•языклівы-вая-вае— язычлівы. Іг.
•ЯЗЫЧОК, 1. латачок. НК: Очеркн, Но. 686.
2.— см. под ЯЗЫК.
• язычлівасьць-ц/, ж.; мн. ч.. род.-цяў, ж.—осужденне другях, склонность ого-варнвать другях. Нсл. 726. Усё гэта нарабіла твая язычлівасьць. Нсл.
• язычлівы-вая-вае—склонный к осуж-денню другах. Нсл. 726. Язычлівы ўсіх гудзе. Нсл.
•язычмкчка, предл.-іку—сплетнйк, науш-нйк, клеветнйк. Нсл. 726. Язычнікам, язычніцам нашым калі б язык выперла. Нсл.
• язычніца-^ы-ць/, ж.—сплетннца, науш-ннца, клеветнйца. Нсл. 726; Варсл. Язычніца сакрэту не дзяржыць. Варсл.
• язычгі чаць- ча- чаеш-чае, несоверш.— кле-ветать, осуждать за глаза. Нсл. 752. Ты, па чужых дварох ходзячы, язычнічаеш пра сваю радзіму. Нсл. Соверш. наязычнічаць. Нсл. 752.
• язычны-ная-нае, 1. прйлаг. к язык.
2. невоздержанный на язык, любяіцнй говорнть колькостн. Нсл. 726. Валёй уступі язычнаму: ты адно скажаш слова, а ён табе пяць. Нсл.
3. любяіцнй сплетннчать нлн осуждать другнх. Нсл. 726. Язычнаму някажны вера. Нсл.
•яжгўр-ура, предл.-ypy; мн. ч.-ры-роў-ром-ры-рамі-рох, м.—ёрш. Ксл. Ці ты яжгуры будзеш лавіць? Цяпіна Чаш. (Ксл.).
• яжджялы-лая-лае, 1. о лошадя: обг-езженный. Шсл. Гэты добры конік — яжджалы. Ст.
2. много езднвшнй, охотнйк езднть, кататься. Юрсл. Цябе шмат ждуць, яжджалага такога, адно жданкі паелі. Юрсл. Разьдзявайся, яжджалы, ды лезь на печ. Тм.
3. по которому часто ездят. Нябыло тут гасыўнца, ані людзкіх яжджалых дарог. Дудзіцкі(”Бацьк., Но. 49-50/435-436).
*Яў-ЯІру, предл. ЯІру, ч.—адр, раст. Гсл. См. явер.
•яйцо-чд, предл.-цў; мн. ч., род. яец, ср. —яйцо. Ар.; Ксл.; Шсл.; Нсл. Купіла соды на дзьве яйцы. Ст. Куры зьнёсьлі чатыры яйцы. Ст. Прадала на мыла пяць яец. Ст. Уменьш. яечкя-ка, предл.-ку; мн. ч. яечкі, яечак—ЯйЧКО. Ар.; Нсл. 726; Шсл.; МГсл.; Ксл.; Пск.(йеропольскяй). I яечка ня даў на Каляды. Нсл. Хоча яечка ды яшчэ аблупленае. Ст. Курынае яечка невя-лічкае. Рэчына Куз. (Ксл.). Шукала шэрая перапёлачка свайго гнязьдзечка, ідзе ляжалл яе яечка. Чаўпня Стдуб.(Косіч 26).
• яйцатт-гта, предл.-іту, зват.-піце, м. —презрйтельное названне пьюіцего сырые яйца. Варсл. Паяёк і яйцапіт непаважаныя людзі. Варсл.
•як, нареч., частйца й союз. I. наречйе. 1. вопросйтельное. Означает вопрос о обстоя-тельствах йлй способе действдя: как. Як і калі вырастае ў душы чалавека пачуцьцё любосьці да роднае зямлі? Гілевіч. Як конь пярэйдзе перазь дзіраеы мост? Як ён лучыў сюды? Як перабавіцца на другі бок?
як II
353
як III
В вопросах реторйческйх й междоме-тйях, чтобы выразйть совершенную невозможность чего-л.: как. Якуцячэшіз турмы?
2. вопросйтельное. Означает вопрос о качестве действйя нлн состоянйя: как.
3. вопросйтельное. Означает размер дейст-вйя: как. Як доўгаты хварэеш? Як шмат яны зарабляюць?
4. определйтельное, обычно с частйцамй ”во”, "вось”. Употребляется для определення способа действйя, вместо его названйя: как. Як ты скруціў дудку? — А во як, паказаў ён скруціўшы другую.
5. неопределенное. В ВОСКЛЙЦателЬНЫХ предложенйях употр. для определенйя высшей меры действля йлй состояння. Ах, як хораша дудар дудзеў!
6. временй: как, когда. Калі аддасі доўг? Як
7. неопределенноеД) как Нйбудь. ЦІ НЯ можна як паправіць гэтую абмылу? Аддай мяхі, яму большы (болей, С. ) надабе, мы як выкруцімся. Юрсын, 24. б)— как будто. Прымайжонка, хлеб-соль з стала, едзе ў госыц да нас сястра. А я тое ведала, сама домапаабедала. Нзпеснн. Ар.
8. отноейтельное. Употребляется как союзное слово, а) так, как. Ведай, як пытаць, так і адказаць. Кіт. 3769. Зраблю так, як ваша радзіш. б) в дополндтель-ных предложеннях, сохраняя значенйе наречня способа действня: как. Ска-жыце, як яго. знайсьці ў месьце.
9. отныйтельное. Союзное слово в допол-ннтельных й определйтельных предло-женнях, относяіцйхся к суіцествйтель-ному главного предложенйя, обычно означаюіцего отрезок временй. Першы дзень, як у поле выганяюць, ля кароў стой і стой, пакуль яны абыйдуцца, бо босца пачнўць. Юрсл. 14.
•як II, частйца. Употребляют для выраже-нйя удйвленйя, оскорблення, по прйчйне какого-л. качества, действйя, состоянйя: как. Як ты робіш? А ты як хочаш? Ст.