Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• ярыга-гг, обіц.. ругат. 1. бродяга, тас-каюіцнйся по шннкам. Нсл. 151. Гэта нясусьвепгны ярыга. Нсл.
2. взяточннк, сутяга. Нсл. 151. Лучся толькі гэтаму ярызе ў рукі, як ліпку абдзярэць. Нсл.
•ярьІЖШК-ZKa, предл.-іку, зват.-іча, м.— я-рыга. Нсл. 151.
• ярына-ны, ж.—всякнй яровой хлеб. Нсл. 727—яр I. НК: Очеркн 448. Ярыну Бог зарадзіў. Нсл.
явар
ярыня 358
•ярыня-м, ж.—яровые посевыхлеба. Шсл. Сяголета добрая ярыня, толькі бульба троха сьхібіла. Ст. Няма дажджу на ярыню. Ст. Сл. яр I, ярына.
• ярыца-цы-цы, ж.—яровая рожь. Рудня Вял.; Веляшковічы Лёз.(Ксл-). Ці сеў ты ярыцу? •ярыць, ярў—о яйце: йздавать чйстый звук. Шсл. Мацак мусіць крэпкі, бо добра ярыць. Ст.
• ясакар(ясакар, Ксл.)-ра, предл.-py; мн. ч.. род.-раў, м.—(черный тополь, С.) осокорь. Ксл.; Гсл.; БНсл. У нашым садзе расьцець ясакар. Іванск Чаш. (Ксл.).
• ясень(ясен, БНсл.)—ясень. БНсл.; Ар. •ясеныак-ікр, предл.-іку, м.—ясеневый лес. НК: Очеркн 467.
•Ясён-€НД, предл.’Ну, зват.-не, м.—Ясенйй. Бяльсл. Ясён зрабіў новы вульляк. Кась-цюковічы (Бяльсл.).
• ясяновы-вая-вае—ясеневый. Бяльсл. У гэтым катку вобад ясяновы. Ташна Клім. Бяльсл.). Ср. ясен( под ясень ).
• ЯСІ—вШЬ, 2-ое лйцо наст вр. Ар.; МГсл.
• яска, яскі, ясцы, ж.—ласкательное названйе женіцнны, девушкй. Я за табой, Марыся, вячэрным сьветляком пад засьцяй зазігцею і яскай паляту. Крушына: Творы 57. Уменьш. ЯСЯЧКа-ЧК-чцы—ласкательное обраіценйе, (Бяльсл.) душечка, ласточка. Гсл. Мамачка, ясачка мая даражэнькая, купі мне хустку. Слаўнае Імсьц. (Бяльсл.). Даражэнькая галубка, ясачка мая! Крушына: Лебедзь 37. Зьнікла й ты, мая ясачка сонечных дзён. Валошка(Прыйсьце, Ho. 1).
• яскарка-ркі-рцы, ж.—йскорка, Гсл.;БНсл. чскорка, более употребляется в нежных названдях к лнцам. Нсл. Яскаркі з аччу пасыпаліся. Нсл. Яскарка ты мая сяс-трыца! Нсл.
• яснота-оты-оце, ж.—собства й стан подле прнл. ясны—ясность. БНсл. Дум ясноту Еўпрасіня пэўне ў спадак дала. Звонак.
• яснавокі-кая-кае—светлоглазый. БНсл.
•ясны-ноя-нде—ясный. Твары іх ясныя, ЯК месяц. Кіт. 55al 1. Ср. cm. ЯСЬйёЙШЫ. Прев. cm. найясьнёйшы. Нареч. ясна(очень, С.) светло. Шсл. Сярод ночы стала ясна, як удзень. Ст. Ср. cm. ясьнёй. Прев. cm. > і найясьнёй.
®ясь, ясі, ж.— яснота. Ясь вясёлая іцкнець ад акон. Полымя, Но. 8, 1967,243. Ср. бель, сінь.
•ясый-ляў, едйнств. ч. нет.— кормушка ДЛЯ скота в хлеве, состояіцая йз лестннцы, прйкрепленной к стене, за которую закладывают корм скоту. Ар.; Ксл. Сьця-пане, укінь там у ясьлі коням нанач. Жалудова Лёз. (Ксл.).
^ЯCЬPOLЦЬ-HЮ-^ÜШ-HlЦЫ несоверш., перех.— ЯС-но освеіцать. Тры зыркіх зоркі ў цемную поўнач , у будучыню нам сьцежку ЯСЬНЯЦЬ. Гарун: Белр. марш.
•ясьпіс-су, предл.-ce, м.— яшма. БНсл.
• ясьцё—еддте. См. есьці. мГсл.
• яшка-шкі-шцы, ж —шайка. Гсл.; Нсл. 728.
• яшчар-ры-ры, ж.—жаба, болезнь в горле. Нсл. 728. На яшчар хварэе. Нсл.
• яшчарка-ркі-рцы, ж. 1. яідернца. Гсл.(под жужэлка ); Ар.; Ксл.; Шсл.; Нсл. 728. У яшчаркі дык хвост сам адрастае, калі адарвуць яго. Ст. Яшчарак тутака процьма. Шаркі Куз. (Ксл.).-
2. (перен.)—бойкая девчонка(йлй мальчвк, Нсл.) с жйвымй глазамн. Л.; Шсл. Яшчэ гэтае яшчаркі тут не ставала. Ст. Ад яшчаркі гэтага нійдзе нічога несхаваеш. Нсл.
• яшчарыны-ная-нае—свойственный я-шернце. Нсл. 728. Яшчарыны хвост. Нсл. Яшчарыныя вочы твае. Нсл.
• яшчарыць-ру-рыш-ра, несоверш., на каго-што—(жйво, С.) тараіцйть. Нсл.728.Што ты на мяне яшчарыш, наяшчарыў вочы? Нсл. Соверш. наяшчарыць. Нсл. 728.
•ЯШЧЭ, нареч.—еіцё. МГсл.; Лаговая Аз. (Ксл.); Ар. Зьела вала і барана, чатыры качачкі, гаршчэчак кашачкі, яшчэ мала. Нсл.
•яшчур-ро, предл. й Зват.-ру, м.— наЦЙО-нальная йгра велйколйтовскйх(бело-русскх) детей. Гсл.
• ятроўка-ўм-ўцы, ж.—жена девера, не-вестка, Гсл. жена одного брата по отношенню к жене другого брата. Шсл.; Ксл.; Нсл.; Шсл.; Вост., Вят. (Даль). Браты дарма, але ятроўкі ўсё граюць дзяліцца. Ятроўка із залвіцаю пасварыліся. Мясаеды Беш. (Ксл.).
• ятрасьць-і^, ж.—воспаленне. БНсл.
9 ЯТрыць-ру-рЫШ-ра, несоверш., перех.—ВОС-палять(рану), раздражать, БНсл. бере-дйть, растравлять. У целе салодкая труць нам ятрыць раны. Крушына:Эрот. іскрыпка. Соверш. раз^ялрыць-тру-трыш-тра—растравнть. Лёгка разьятрыць жывую рану, а загаіць яе вельмі цяжка. Дудзіцкі(Бацькаўшчына, Но. 376-377).
заятраць-яю-я^ш-яе; повел.-ай-айма, несо-верш.—разьярять. Нсл. 194. Сваім харак-тарам болей заятраеш, заятрыў яго. Нсл. Соверш. заятрыць—раз’ьярнть. Нсл. 194. См. заятраць. Прйч. заятроны, заятра-ны—разьяренный, рассвйрепев-шйй. Нсл. 194. Заятроны ад злосьці. Нсл. Отгл. ймясуіц. заятрэньне-ня, предл.-ню—разь яренйе.
• ятрыцца, ятрыцца, несоверш.— воспа-ляться(о ранах). БНсл.
•ява-вы-ве; мн. ч.. род.-ваў, ж.—явленйе; днвное(странное, Гсл.) пройсшествче. Нсл. 725; Бяльсл. Дзіўная была ява на небе'. нейкія стаўпы жоўтыя й зялёныя стаялі. Палуж Краснап.(Бяльсл-). Ява нейкая тут зьдзеялася, што мы пад сваім дваром дарогі ня знойдзем. Нсл.
•явангельскі-кая-кае, прйлаг. к еванге-ля—евангельскйй.
•явар-ру, предл. й зват.-ру, м. 1. ЯВОр. У садзе каля явару крапіва й трава... Кавыль: Ростань 11.
явер 359 ячўк
2. анр. [Acorus Calamus]. Шсл. Нарвалі явару хлеб пячы. Ст.
•явер-ру, предл.-py, м.. област.—анр. Дсл. 5(под аер ). См. яір.
• яў-яў-яў, междомет.—выражает тявканне собакн от болн. Ар.
• яўкала-лы, обіц.—плакса, попрошайка. Уймі ты гэту яўкалу. Нсл. 725. Дай есьці яўкале гэтаму, няхай не дакучае. Нсл.
• яўканьне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, 1. тявканне собакн от болн.
2. детскнй плач, сопровождаемый прось-бамн. Нсл. 726. Дадзела мне гэта яўканьне дзяцяці, чаму ты ня уймеш яго? Нсл.
• яўкаць-ee, несоверш. 1. тявкать от болн(о собаке). Ар.; Ксл.; Нсл. 726. Сабака яўкае нешта. Слабада Куз. (Ксл.). Выйдзі на двор, нешта сабакі яўкаюць, заяўкалі. Нсл. Соверш. заяўкаць—начать тявкать от болн. Нсл. 726; Ар. Сабакі заяўкалі. Нсл.
2. проснть чего с плачем, свойственно днтятн. Нсл. 726. Ня дам, калі будзеш далей яўкаць; ані яўкні. Нсл.
яўкнуць-ну-неш-не, однократЛ. тявкнуть от болн. Нсл. 726; Ар. Сабака, яўкнуўшы ад болю, бяжыць у сваю брамку. Сяднёў: Корзюк.
2. застонать от болн. Спаў добра хворы, акі яўкнуў. Нсл. 726.
праяўкаць, соверш. 1. протявкать отболн. Нсл. 726.
2. плакать, стонать от болн в теченнн какого-л. временн. Дзяцё цэлую ноч яўкала, праяўкала. Нсл. 726.
•Яўмён-НД, предл.-ну, зват.-не, м.— Ев-меннй. Бяльсл. Яўмен зь Міхасём паехаліў лес. Канахоўка Клім. Школа наўпроці хаты Яўмена. Тур’я Чэрык. (Бяльсл.).
• яўна, нареч.—явно. Яўна стала перада мной Божае аблічча. Кіт. 120а8. Яўна, жэ Мухемэд пасол.
•яўны-ная-нае—явный. Варсл. Што ён сказаў — гэта яўны зьдзек з чалавека. Варсл. Што ест яўнага й тайнага ў Пана Бога, за яго лепшага нямаш. Кіт. 11162.
•яўтар-ра, предл.-py, м.—слнток говяжьего топленного жнра формы посуды, в которой он застыл. Варсл. Мама натапіла тры яўтары авечага лою. Варсл.
• ячаньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў —поле, на котором растет нлн рос ячмень. Па ячаньню пасеялі гарох. Варсл. • ячка-чкі-чцы, ж.—ячейка. Сержп.; БНсл. Уменьш. ячачка. Сержп.; БНсл.
•ячмёнь-ёню, предл.-ёню; мн. ч.-ні-нёў-нём, мн. ч„ предл.-нёх, м. 1. ячмень. Ар. Згарэў сяголета ячмень: год сухі. Ст.
2. ячмень на глазе. Ар.; Шсл. Пара твой ячмень жаць на воку (кажуць на сьмех). Ст.
• ячнішча-ча, предл.-чу; мн. ч.-чы-чаў, ср. —земля,’ бывшая (нлн находяіцаяся, С.) под засевом ячменя. Шсл. На ячнішчу жыта не ўрадзіла. Ст.
•ячніца-і(ы-цм, ж.—ячменная солома. Шсл.; Варсл. Ячніцу каровы ня добра ядуць. Ст.
•ячны-няя-няе—ячменный. НК.: Очеркн 9; Ксл.; Шсл.; Ар.; БНсл.; Варсл. Ячныя блІНЫ. НК.: ОчеркнЧ. Нарабілі на ўсю зімў ячныхкруп. Ст. Вышла ячная мякіна. Нов. Сяло Беш. (Ксл.). У нас шмат ЯЧНЫХ круп. Ісачкава Аз. (Ксл.). Блін ІЗЬ ячнае мукі. Гарэцкі: Песьні. 64. • ячўк-ка, предл.-кў; мн. ч.-кі-коў-ком-кі-камі-кох, м.—откормленный поросёнок. Бяльсл. Дзеці, як ячукі: поўныя, здаровыя. Хведараўка Краснап. (Бяльсл.). Ср. еча.
дзобаць
360
дзед I
ДЗ
•дзобаць-аю-аед/-ае, несоверш.. перех.—жа-дно хватать, подобно птдце набнваюіцей зоб; цапать. Нсл. 131. Па цэлых кавалках дзобаеш мяса. Нсл. Однкрат. дзобнуць-нр-неш-не, 1. хватнть, отхватнть. Нсл. 131. Дзобнуў кавалак ладны. Нсл.
2. ударнть. Нсл. Дзобнуў яго па зубах. Нсл. Соверш. здзобаць—схватдть, Нсл. сцапать. Каршун здзобаў курыцу. Нсл. Соверш. надзобаць—нахватать. Поўнае заўлонь-не надзобаў сабе арэхаў.
дзобацца, дзобаецца, страд.—цапаться. Добра тут дзобаецца. Соверш. надзо-бацца, предосуд.—нахвататься. Нсл. Яшчэ ты не надзобаўся, ня досыць із твайго горла. Нсл.
•дзобнуць— cm. nod дзобаць.
•дзог, отгл. частйца—означает быстрый удар. Нсл. 131. Дзог па гаршку й разьбіў. Нсл. Дзог у сьпіну. Нсл.
• дзога, дзогі, дзозе, ж. —женіцнна, любяіцая прыгать нлн ходнть шумлйво. Нсл. 131. Пасадзі ты дзогу за кросньг. Нсл. •дзоганка-нхг-нды, ж.—прыгунья, лю-бяіцая побегать. Нсл. 131. Усадзі гэту дзоганку, дай ёй работу. Нсл.
•дзоганьне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, 1. стук от удара по чему-л. звучному. Нсл. 131. Дзоганьне качулкаю аб стол. Нсл. Ад дзоганьня твайго вокны трасуцца. Нсл.
2. удары. Ад дзоганьня твайго ў сьпіну захварэла. Нсл.
3. стук от подрыгнванйя, Нсл. 131 шалостн, дурачество, гарцеванне. Юрсл.
•дзогаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. стучать ногамй подпрыгнвая, Нсл. 131. гарцевать, шалнть, дурачнться, носнться. Юрсл. Соверш. аддзогаць, перех.—отбнть, под-прыгнвая; оттоптать. Нсл. 373. Нядаўна пашылі чаравікі, а ўжо аддзогала. Нсл. Прйч. аддзоганы—оттоптанный. Нсл. 373. У чаравікаў ад скокаў аддзоганы коркі. Нсл. Соверш. ЗДЗОГацЬ, перех.— ОтбйТЬ, нстоптать. Нсл. 205. Здзогаў боты скачу-чы. Соверш. прадзогаць, а) протоптать бегая. Нсл. 531. Прадзогаць чаравікі, боты.
б) проходнть, пробегать бесполезно. Дсл. Людзі на сене былі(—сенавалі, С.), а ты ідзе прадзогала? Нсл. 521. Прадзогала вячэру. Нсл.
2. пронзводйть стук о что-л. звонкое ударамй. Нсл. 131. Ня дзогайпа бочцы. Нсл. 3. (перех.)—бнть, колотнть. Нсл. 131. Зашто тыя го так дзогаеш, дзогнуў? Нсл. Соверш. раздзогаць—разбнть. Нсл. 548. Ліха табе памагала раздзогаць здаровы гаршчок. Нсл. Прйч. раздзоганы—разбнтый неча-янно( не обязательно нечаянно, С.). Нсл.
548. Раздзоганага гаршка ня склеіш. Нсл. дзогнуць-ну-неш-не, предосуд. 1. прыг-нуть, упасть- шаля, дурачась. Юрсл., одно-крат.. к дзогаць 1, 2, 3. Нсл. 131. Дам, калі яшчэ дзогнеш. Нсл. За што ты яго так дзогаеш, дзогнуў? Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
