Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. густая заросль в лесу(везде, С.)- Варсл. Усі чэрйў з аднэй дзерці. Послов. Варсл.
3. (перен.)—густые сплёвшнеся волосы. Варсл. Цяжка расчасаць гэту дзерць. Варсл.
• дзесяток-тхл, предл.-тку; мн. ч., дат.-тком, мн. ч., предл.-ткох—десяток. Войш.; Груздава Пост.; Глыбокае; Барс.; Ільля Вял. Дзесяток міліцанераў прылучылі да нас. (Б. Ускалось, 1954, Но4, 38).
• дзесятковы-вая-вае—(увелнченный в десять раз, С.), десятерной. мгсл.
•дзесятня-w-H/; мн. ч. дзясятні-няў, ж.-рдо на десять’пасмаў” )связка нйток в ткац-ком станке). Бяльсл. Ці купіла ты, таечка, дзесятню? Хведараўка Краснап. (Бяльсл.).
•дзесятны (дзесятны)-ная-нае—десятйч-ный.
дзесятны дроб—десятйчная дробь.
•дзесяціна-ны-не, ж. 1. десятана(мера землй).
2 . десятана, налог на содержанйе церквй й духовенства в размере одной десятой частй дохода. Выдаюць дзесяціну. Ют. 569. • Пзёсяць-цёх-цё м-цёх(-ць), дзесяцьма, на дзесянрх, чйсл.—десять. Ар. Дзесяць раз мер і то ня вер, Послов.—сем раз отмерь, a одйн раз отрежь. вк.’(лб 4913). На вопрос сколько: когда "дзесяць” относйтся к лнцам мужеского рода, то оно употреб-ляется в род. ггадеже, ймеет форму "дзесяцёх". Колькі вас (вучанікаў)? -дзесяцёх. Аш.
На вопрос "колькі", когда' "дзесяць" относйтся к лйцам мужеского рода, то оно употребляется в родств. падеже; ймеет форму "дзесяцёх". Колькі вас (вучанікаў)? — дзесяцёх. Аш.
•дзесяцьдзённы, -ная-нае—десятйднев-ны.
•дзесяцькутнік-іка, м.—десятьугольнйк. •дзесяцьсьцён-ёна, предл.-не, м.—десятй-гранннк.
•дзесяцьсьцённы, -ная-нае—десятйгран-ный.
•дзесь (Растсл.; Гсл.; БНсл.), ідзесь—где-то. Растсл.; Гсл.; БНсл.— куда-ТО. БНсл. Прочках дзесь маркота. Гарун(в^”Начлег”). Прыпаў да зямліцы, быццам дзесь загінуў. Гарун.(в ’’Вецер”).
•Дзет-дзет-дзет—возглас для прнзы-вання. Ар.
•дзетагўб-ба, предл.-бу, зват.-бе, м.—дето-убййца. БНсл.
• дзетагўб ка-бкі-бцы, ж.—детоуб ййца-женіцнна. БНсл.
• дзетагўбства-ва, предл.-ee; мн. ч.-вы-ваў, <р.—детоубййство.
•дзет-ка-м—см. под дзецянё.
•дзётМЦа-^Ы-^Ы, ж„ анат.— матка. Віленшч. •дзётуха-ухг-усе, ж.— курйца(вообіце птнца, С.), водяіцая цыплят. Шсл. Нейдзе прапала дзетуха з пелянятамі. Ст.
• дзев-анька-ухна—сл. под дзеўка.
• рзтяваць-вую-вуеш-вуе—быть девуш-кой. Дзевачкі, галубачкі мае, вы ня знаеце прычыначкі свае, ня век жа вам на сьвеце дзеваваць, і бяз шапкі гараваць. Сьвякроў галоўку памые, мыжык шап-каю пакрые, годзе табе дзеваваць. Го-рц.(Кот 211).
• дзёвер-ра, предл. й зват.-ру; мн. ч. дзевяры-роў-ром, мн. ч„ предл.-рох, м.—брат мужа, деверь. Ар.; Гсл.; Шсл. Валей тры дзевяры, чымся адна залвіца. Послов. Дукора Сьміл. (Шсл.). Дзевяры, як зьвяры, а залвіцы, як зьвярыцы. Войш. Собйр. дзевяр’ё. Дсл. 168. Ласкат. дзёвврка-ркі, предл. й зват.-рку—де-верек. Нсл. 129. Дзеверка твой гэта насплёў. Нсл. Кланяйся дзеверку свайму. Нсл.
•дзевясільнік-гкр, предл.-іку, ж„ бот.—де-вясйл. БНсл.
•дзевяцьнанцаты, -тая-тае—девятнад-ЦатЫЙ. Магілеўшч.(Мат. Б., Но. 18); Сербаў 113; Лёсік Пач. граматыка 103; БНсл.
•дзевятнанцаць-ца^ёх-^вцёл*, тв.-цаць-ма, предл.-цацёх—девятнадцать. Сербаў 113; Магілеўш.(Мат. Б., Но. 18); Севершчына( Растор-гуев; Северск 12); Карскі, ІІ-2, 122; Бнсл.
•дзевяцерка-ркг-рг^ы, ж.—собранде де-вятй предметов. Смл. (Дсл.). Безь яе ў вас нічога ня было: сёмера варот і ўсі на гарод: — цяпер жа і ў вас дзевяцерка коні. Смл. (Дсл.)
•дзевяціны-наў, едйнств. ч. нет.— ПОМй-нальный обед по покойнйку на 9-тый день co дня смертй. Шсл. Сядні ў нас дзевяціны па бацьку. Ст.
• дзевяць-^ёх-г<ёл«, me. -цьма,ять.
• дзевяцьгодні-няя-няе— девятйлетнйй.
•ДЗвВЯЦЬДЗЯСЯТ, не склоняется—девяносто. Ар.; МГсл.; Сербаў 113;Варлыга: Назіраньні 38; БНсл. Анутові ў дзевяцьдзясят год урадзіўся Кензан. Кіт. 98611.Z скончана no божйем нароженйемь 14 сьть девфть-десят й 1 лето. Октоіх, у Кракаве 1491 г.
дзевяцьдзясяты
366
дзёці
• дзевяцьдзясяты-тяя-тае, —девянос-ТЫЙ. Ар.; Варлыга: Назіраньні 38; БНсл.
•дзевяцькутнік-ка, м.—девятйугольннк.
• дзевяцьмёсячны, -ная-нае—девятдме-сячный.
•дзевяцьсот, не склоняется—девятьсот. He стаець дзевяцьсот рублёў.
•дзевяцьсотны-ная-мае—девятасотный. •дзевяцьсьцён-ена, м.—девятлгранннк.
• дзевяцьтысячны, -ная-нае—девятнты-сячный.
• дзёвІШЧа-ШЧЫ, ж., увелйч. к несуіцеству-юіцему дзева — дзеўчышча. Нсл. 132.
Дзевішчу гэту ніяк не ўламаеш.
•дзевіч-вечар-ра, предл.-ру, м.—девйчнйк. Нсл. 132. Успомнела бабка дзевіч-вечар, дый заплакала. Послов. Нсл.
•дзеўбанўць— см. под дзёўбаць. •дзеўбанўцца—см. под дзёўбацца.
• дзёўка-ўкі-ўцы, ж. 1.—девушка. Ар. Белор. "дзеўка” не значдт девка, a девушка. Карскнй.
2. девнца, Ар.; Нсл. 132. Глянуў на тую бярэзу, ідзе дзеўка зь дзяцюком засілі-лася. Ельн.(Дсл. I пал а-а!). Суджанаму дзеўка. Послов. Нсл. Ідуць у брусьніцы дзеўкі, маладзіцы. Колас: Грыбы. Любіў хлопец дзеўку чатыры гадочкі, іздалося хлопцу чатыры дзянёчкі. ПН345. Хоцьбы яна яшчэ гадочак пакрасавалася ў дзеўках. Севершч.(Косіч 233). Дзяўчаты любілі як "зусім сваю дзеўку”. Юст. Уменьш. дзёвачка-чкі-чцы—девушка. Нсл. 132.
Красная дзевачка. Нсл. Дзевачка, гуляй, гуляй, а дзелца знай. Дсл Вязем дзевачку з-пад вянца, ды зь дзявоцкаю красою, ды з русаю касою. пнз. 40. Ласкат. дзеванька-нькі-ньцы—девушка. Нсл. 132. Дзеванькі мае, прыдзіце да мяне. Нсл. Ці пойдзеш, дзеванька з намі, маладымі сватамі? Нсл. дзёвухна-ны-нг, ласкат.—девушка. Нсл.
132. Схадзі, дзевухна, вады. Нсл. Уеелйч. дзёўчышча. Нсл. 132. Такой дзеўчышчы каб не падняць гэтага! Нсл.
дзяўчына-ны-не( одна дзеўка ); мн. ч. дзяўчаты( едйнств. дзяўчо). Ар.; Гсл.; Вост., Твер., Пск. (Даль), дзяўчаняты. Тм. (Даль)-—девнца. Ар.; МГсл.; Растсл.; Нсл. 132—де-вушка. Гсл. Харошая дзяўчына. Нсл.
Ладная ўжо вырасла ваша дзяўчына. Ст. Дзяцюкі сабе, а дзяўчаты сабе гуляюць. Нсл.
дзяўчынанька-нькг-ньцы, ласкат. к дзяў-чына.
дзяўчыначка-чкз-ч^ы, уменьш. к дзяў-чынка; мн, ч. дзяўчатачкі. He глядзі, дзяўчыначка, што галоўка гладка, a глядзі, дзяўчыначка, ці мецена хатка. Послов. Дукора Сьміл. (Шсл.).
дзяўчынка-нкі-нцы, уменьш. к дзяўчына; мн. ч. дзяўчаткі. Войш. Красачка мая джанджаровая, дзяўчынка мая чарна-бровая. імне ты дасталася! Рылавічы нз. (ПНЗ 41). Раскажы, дзяўчынка, чым дала прынады? ПНЗ. 45.
дзеўчанё-няг^. мн. ч. дзеўчаняты й дзяўчо-чаці, мн. ч. дзяўчаты—девочка-ребенок.
•дзёўма, нареч., укрепляет значенйе глагола дзець-дзяваць, дзецца-дзявацца—решй-тельно. Нсл. 132. Дзеўма нейдзе дзяваў маю шапку. Нсл. Дзеўма дзяваўся некуды manop. Нсл.
• дзёўчын-на-на, род.-нага-нае-нага, дат-наму.—прйнадлежаіцйй девуш ке( "дзеў-цыў Ар.
•дзеўчышча—см. под дзеўка.
• дзёўчыцца-чуся-чышся, несоверш.—ста-раться высматрнвать девушкой. Ксл. Яна ўжо дзеўчыцца. Даўгое Беш. (Ксл.).
• дзецянё-няці-няці, дзецянётка-нётка, предл.-тку; мн. ч. дзецяняткі, ср.—младе-нец. Ар.
дзяцё, (област. дзіцё Уцяці, дат., предл.-ц.чці, вйн. дзяцё, me. дзяцём; мн. ч. дзейў Дзяцё плача. Груздава Пост. Адкрой дзяцяці папы. Нсл. 392. Мяне зь дзецьмі хочаш запрадаць. я. г-кі: Казкі, Но.2, стр. 11. He na нутру, як сьмерць, яму, што беларускае дзіцё бяжыць у сьнежную зіму ў школку пазнаваць жыцызў. Купала. Уменый. дзетка-ткі. Ня плач, дзетка. НК: Под. пос.55. Уменый., ласкат. ДЗЯЦЯТКЭ-КД. Нсл. Ю8(под гамацьу Сердов; Сакуныб5. Дзяцятка маё плача, гамаць хоча кашкі. Нсл. 108.(под гамаць). I ўдзень і ночы ўсе плача па сваім дзяцятку. Сербов: Сакуны 125. Ласкат.
дзяцятухна. Дсл. 169. А маленькага ды дзяцятухну, калышыце ж яго! Смл. (Дсл.). •дзёці, дзяцей, дзяцём. дзёці, дзёцьмі, дзяцёх, прогрйеополож. к вырослыя, 1. детн, малолетнне. Кажнаму чалавеку павін-насьць дзеці свае ўчыць да веры мусуль-манськай і спосабу належачага. Кіт. 4068. Жану і дзейі навучай. Кіт. 44613. Дзеці чужацкія корме ўжо дочка. Купала(ст.”Над Нёмнам”). У іх усіх свае дзеці былі; свае пакінуўшы, чужыя мамчылі. Кіт. І29а5. Кідай жонку, дзеці ў дому. Каратынскі: Гутарка(Б. Шляхам, 1967, Но.6). Есьлі КатораЯ жана замужам была і дзеці мела. Стт. 1529, 55. Тым жа абычаям і мачыха, есьлі дзеці мела. Тм. Маець у вапеццы меці дзеці свае. Тм. 56. I хавалі дзеці ад нашага вока. Багушэвіч: Паш Арэшчысе(стнх-). Бяда безь дзяцей, але бяда і зь дзецьмі. Послое. Рапан. 73. Дух свой роне над дзецьмі. Нсл. 566(под раніць ). Аддала дзяцём гуляць. Дсл. 43(под ’’булдырь”). Heрабі няроўнасыц ў дзяцёх. Дзьве Душы 6.
2. сыновья н дочерн (незавнснмо от возраста), детн. Яны пажанілі й павы-даеалі замуж сваедзеці. Ар.—блнжайшне потомм, младшее поколенйе, детд. Дзеці ваявалі ляпей за бацькоў.
3. (чаго)—детн(о людях, усвонвшйх характерные черты своего временй, средй). Дзеці места. Дзеці прыроды. •дзехкі-так-ткам-ткі, едйнсте. ч. нет. 1. у.ченый. к дзейі 1.
дзецкаваньне
367
падзяўбаць
2. обраіценне к одному днтятн, ребенку, младшему н к несколькнм. Гсл. А мае вы дзеткі! Як жа ты замарыўся! Ст. Ласкат. дзетухны. Варсл. Пайдзем, дзетухны, малаціць. Варсл. А йдзі, сястра, двору, твае дзетухны плачуць. Багацькаўка Імсьц. (Бяльсл.).
•дзецкаваньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, ср„ йстор.—вознагражденне "дзецкаму "за его труды. Гордз. Акты ХУІІ, стр. ххуіі.
• дзецкі-кага, суіц., йстор.—судебный прнс-тав. Гордз, Акты ХУІІ, стр. ХХУІІІ.
•дзець—см под дзяваць.
•дзецца см. под дзявацца.
•дзеўбаком, нареч.— неподвнжно, без нзменення. Дсл. 169.
дзеўбаком сядзець—ннчего не делать. Дсл. I кажа на мяне муж'. "Хоць бы, нявісная, вадьг прынёсла, a то сядзіш дзеўбаком а сядзіш.” Дсл. Жыта без дажджу села дзеўбаком. Смл. (Дсл.).
•дзеючы—см. под дзеяць 1.
• дзёб (Нсл.), дзёўб-ба, предл. й зват.-бе, м.—клюв. Нсл. 129. Дзёбам птушкі дзяў-буць. Нсл. У дзятла крэпкі дзёўб. Асінаўка Выс. (Ксл.). Даўгі дзёўб. Нсл. 129.
•дзёбам, (Шсл ), дзёўбам сядзець, сесьці (Дсл. 166)—снднем сндеть, на одной мере, Шсл. как камень, неподвнжно, Гсл. какбы крепко прнкован гвоздём. Нсл. 129.
Дзёбам сядзіць трава. Крамяні Пух. (Шсл.). Іван дзёбам сядзіць, ані не расьцець. Тм. Як пашоў, дык дзёўбам там і сеў. Нсл. См. Глюга.
•дзёгаць-гг<7О, предл.-гцю, м.—деготь. Ар. •дзёхаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несо-верш., nepex.—скоро передавать другнм (разбалтывать, С.) секреты, новостн. Шсл. Вось умее дзёхаць; усё ўжо разьдзёхала. Крамяні Пух. (Шсл.). Соверш. разьдзёхаць —разболтать.
КНІГІ ОНЛАЙН
