Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• дзяньгўбіць-блю-біш-бе; повел.-б-бма, несоверш.—терять напрасно время, Нсл. 129 бездельнйчать. Mix. Ня робіш, а дзяньгу-біш. Нсл. Ты не дзяньгуб, бачыш, ужо заходзе, а ў нас работы шмат. Mix. Соверш. зьдзяньгубіць, перех.—нстратйть, потерять(время). Нсл. 204. Час патрэбны зьдзяньгубіў. Нсл.
прадзяньгубіць, соверш., перех.—потерять напрасно, говорнтся о временн. Нсл. 521. Рабочы час прадзяньгубіць. Нсл.
•дзяньгўбка-бм-бры, ж— лентяйка, тра-тяіцая попусту время, Нсл. 129 предаю-іцаяся безделню, бездельннца.
• дзяньгўб ны-ная-нае—соеднненный с потерею временн, бесполезный. Нсл. 129. Дзяньгубная работа. Нсл.
•дзяньгўбства-ка, ср.—бесполезное преп-ровожденне временй, праздность, Гсл. трата временн; пустое бесполезное занятне, Нсл. 129 безделне. Бяльсл. He работа, а дзяньгубства. Нсл. Дзяньгуб-ствам занімаешся. Нсл. Нудзіўся ад дзяньгубства й разважаў, што рабіць. Дзьве Душы 105. Гэта не работа — адно дзяньгубства. Гібалы Касьцюк. (Бяльсл.).
•ДЗЯНЬД31"вІр-ра, предл. й зват.-ру; мн. ч., род,-раў, м.—неповоротлйвый человек, лен-тяй. Гэта не работнік, а дзяньдзівір, глядзіць, быліб дзень прайшоў, ды да нас не дайшоў. Нсл. У нашы дні і радасьці і
дзяньдзівіраць
372
дзяржаўца
гора патрэбны дойліды, не дзяньдзівіры. ДубДКалосьсе, Но. 3/20, стр. 148).
• дзяньдзівіраць-раю-раеш-рае (йз дзень ідзі ў еір )—ленлться, леннво работать, попусту терять время, Нсл. 129 лодырнн-чать. Досіць табе дзяньдзівіраць, трэба добра, шчыра рабіць. Нсл. Дзяньдзі-віраеш, а ня робіш таго, што трэба. Нсл. •дзяньдзі"вірка-р«7-рг(ы, ж.—тоже что й "дзяньгубка”, леннвая работннца. Нсл. 129. Нанялі дзяньдзівірку. Нсл.
•дзяньдзівірства-ea, ср.—дзяньгубства. Нсл. 129. За дзяньдзівірствам тваім яшчэ жыта стаіць на полю а людзі свае пажалі. Нсл.
•дзяньдзюліць-лю-лгггі-лг—леннво за-ннматься чем-л. Нсл. 129. Ня робіш a дзяньдзюліш толькі. Нсл.
•дзяньдзюліцца, -люся-лішся—занн-маться так, лншьбы день прошел. Нсл. 129. Трэйці дзень дзяньдзюліш із сваею работаю.
• дзяньдзюль-ля, обіц.—лентяй-ка, непо-воротлнвый-ая. Нсл. 129. Дзяньдзюлю гэтаму ніякай работы ня можна даць. Нсл.
• дзяньшкчкя, предд.-ікў, м.— плоіцадь, ограннченная задней стеной хаты, хле-вамн н заборамн, служаіцая для дневной стаянкн н отдыха скота. НК: піт., Но.30; НК: Очеркн, Но. 545,—хлев, в который загоняют скот на день. Дсл. 162.
•дзяньшца-цы-цы, ж.—утренная звезда. Гсл. Разам зь дзянызіцай зацьвіцеў агніста. Салавей: Сіла45.
•дзяронікі-каў( одйн дзяронік)—блнны нз тертого картофеля. Ксл. Пасьнедаў дзя-ронікамі. Сьвярдлы Беш. (Ксл.). См. дзяр-бонікі.
• дзярэлка-лкі-лцы, ж.—эпнтет водкн. Гарэлка-дзярэлка'. хоць чалавеку ад яе вясёла, аблупе яго на гола. Послов. Рапан. Прык. 116.
•дзярбонікі-каў( одйн дзярбонік)—блнны нз тертого картофеля. Ксл. Смачныя дзярбонікі. Ст. Сяло Куз. (Ксл ). См. дзяро-нікі.
• дзярбак-га, предл.-кў; мн. ч.-кі-коў-ком, мн. ч„ предл.-кох, м.—пружннная борона. Навасёлкі Сян. (Ксл.).
• дзярбан-ана, м.—заброшенное, зарос-шее сорнымн травамн поле. Шсл. Ледзь узараў да паўдня дзярбан гэты. См. дзірван.
•дзярбачыць, -чу-чыш-ча, несоеерш., пе-рех.—бороннть пружннной бороной. Ксл. Я ўжо сваю ніву дзербаком дзярбачыў. Заазер’е Сян. (Ксл.).
• дзярзон-она, предл.-оне, м.—улей доіца-тый, но не рамный. Варсл. Малая перавага дзярзона над калодаю. Варсл.
•дзяржальна-мы, ж.—черенок(рукоятка какого-л. орудня, напр. косы, серпа, ножа, С.) БНсл.
•дзяржанка-нкі-нцы, ж.—посуднна для держання в ней чего-л. пнз.
•дзяржаньне-ня, ср,— ручка ложкн, Шсл. ручка(рукоятка, С.) чего-л. Ксл. У ложцы кароткае дзяржаньне. Ст. Дзяржаньне ў двойнях зламілася. Сідары Меж. (Ксл.). Пусьціўшы ў ход кулакі ды дзяржаньні пісталетаў, ім удалося сяк-так зачы-НІЦЬ дзьверы. Няміга(Бацьк., Но. 16/500).
дзяржаньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суш. к дзяржаць, 1. держанне. Ад дзяржаньня бярна рукі адабрала. Ар.
2. (к дзяржаць 2)—соблюденне. Дзяр-жаньне права.
3. (к дзяржаць 3)— владенне(действне), управленнне(действне). Мы, бачачы на звычай тамашняга гаспадарства на-шага, іж хто чаго ў дзяржаньні есьць чараз тры гады, тот таго маець у дзяржаньню быйі da права. Лнст нз 1521 г. Маець у йменьне ўвязаці і то яму ў дзяржаньне да заплаты пенязей падаці. Стт. 270(Барысёнак: Звычаёвае право 73). Дзяр-жаньне двара ў вапеццы. Нсл. 130.
4. (к дзяржаць 4)—владенне(действне) на правах собственностн. Дзяржаньне купленае зямлі.
5. (штор.)—феодальное землевладенне. Стт. 1529, сл.
6. правленне(действне). За дзяржань-не[пры дзяржаньню]—в правленне. Пры дзяржаньню наласкаўшага гаспадара Жыгімонта Казімеравіча. Апостал Скары-ніні 1525 г.(400-лецьце блр. друку, 236).
•дзяржава-вы-ве. ж.—владенне(земля). Дзяржавамі пачалі звацца часьйі вай-водзтваў, каторыя Гаспадар даваў дзяржаць сваім адміністратарам — вайводам або намесьнікам, званым з часам дзяржаўцамі. Рожков: Рус. нсторня 128. Землі й людзтва, што падпадаюць пад такую адміністрачную дзеяльнасьць вайводаў, ё ў іх "дзяржаве”, яны джяр-жаць гэтыя землі ад Вялікага Князя. Пресняков: Лекцнн по нсторнн II, 119. Старасты а дзяржаўцы загадуюць усімі землямі, што ў іх стараствах а дзяржавах. Пічэта(Працы Блр. У-ту, Но. 2-3, 241). ВялІКІ Князь Аляксандра абавязаўся дзяржавы прызначаць тым кандыдатам, які па-дадуць вайводы. Лк>баўскі(400-лецьце блр. друку, 72). За дзяржаеы Жыгімонта Старога, за мэпірапаліта Дзевачку... Буркулабаўскі летапіс. Выдрукавана СІЯ кніжка малітвы(Малітаўнік Мамонічаў 1601 г.)...пры дзяржаве Гаспадара наша-га Жыгімонта Трэйцяга.
•дзяржаўца-і/ы, м.—владелец. Калі бы хто купіў якое дзядзіцтва і дзяржаў з пакоям, а на том хто іншы доўг меў, первей запісаны, пакуль было не пра-дана... А есьлі бы a mom доўг da npaea пазваў таго, каторы тое іменьне дзяр-жыць, таму, подле запісу яго першага, маець дзяржанызе вонага дзядзіцтва ў
дзяржаць
373
удзёржаваць
том ж доўгу быць прысуджана, абы тот, каторы ў дзяржаньні таго дзя-дзіцтва, тот доўг маець заплаціці, a mom дзяржаўца на том, у каго купіў, маецца тых пенязей і кажнага накладу даіскаваці. Статут 1529 г.(Товстоліс: Суть, стр. 6). Деепр. наст. вр.. (йстор.)—управнтель ГОСу-дарственным нменнем. Статут 1529, сл. A гдзе бы каторы дзяржаўца або цівун у том павеце, гдзе яго дзяржава ляжыць, аселасьці свае собскае ня меў, тагды суд маець адаслаць на адправу да інога ўраду й суду, у каторым павеце вон аселасьць сваю меці будзець. Стт. 249. Государство в целом есть "дзяржаваю", но только по отношенню к своему государю(князю, королю, презнденту н проч.) •ДЗЯрЖаЦЬ-Жу-ЖЫШ-ЖЫЦЬ, несоеерш. ка-го-што, 1. держать. Ар.; МГсл.; Растсл. 138. Дзяржыць у правай руццэ аднаго каня. Кіт. 1106. Адзін палумісак у руках дзяр-жаць. Кіт. 114а. У вязеньню дзяржаць маець. Стт. 278.
2. (закон, порядок, пост н 'т.п.)—соблю-дать, блюстн. Таковы запіс перад правам ня маець дзяржан быці. Стт. 318. Павінны права іх цэла й непарушна дзяржаці. Стт.
7. Каторага-лень імама павесьць учуўшы, трэба верыць і дзяржаць таго. Кіт. 69а. Навукі прароцкай не дзяржаць. Кіт. 65615. Соверш. ЗЬДЗЯржаЦБ—СОблюСТН. Отгл. ймя суіц. зьдзяржаньне-ня, предл.-ню, ср.—соб-люденне.
3. (управлять, пользоваться за долг), держать в своей властн, управлять. Жалаваў М. Даркевіч на дзядзьку свайго Мацку тым абычаём, што ж вон дзяржыць поле мое нет ведама за што. Мацка паведзіў-.’Дзяржу я тое поле ў пяцьдзесят грошах” і ліст на то ўказаў". Гордз. Акты хуіі, 4. Хто заставу дзяржыць. Статут(Товстоліс: Суть заставы 2). Дзяржу я поле ў заставе, каторага поля Некраш мне на шэсьць бочак... заставіў. Гордз. Акты 6.
4. владеть, нметь кого-что-л. своей собственностью. Калі бы хто купіў якое дзядзіцтва і дзяржаў з пакоям. Стт. 1529г., сл. Рассудкам сваім Вялікі Князь прызнаў жонцы дохтара Скарыны, дзяржайў, й ужываці(дом) супакойне на вечныя часы подле суду". "400-лецьце блр. друку, 239.
дзяржачы, прйч. наст. вр. к дзяржаць 1, 2.
3, 4.—тот, кто что-л. "дзяржыць”, держаіцнй, такжебудучн собственннком. Калі б хто йменьне закупное ў каторай суме дзяржаў, а другі бы ся з доўгам сваім к таму йменьню прапаведаў..., тагды тот, каторы маець болшую суму, яка дзяржачы, так і зыскуючы, будзе павінен другому меншую суму заплаціці. Стт. 322-23. Пазоў дзяржачы таковага йменьня вінен будзець пану вонага йменьня, каторы яму арандаваў, азнайміці. Стт. 231. Маюць цяпер дзер-
жачыя такія стараства прысягу на суды ўдзелаці ротаю судзьдзі земскага. Стт. 240. Мандатам нашым дзержачых пазваў. Пташыцкі: Князья Пузыны 74. Маець вонага дзержачага ўрадоўне, якаў тому вартыкуле сорак восьмам сяго разьдзелу есьць папісана, аднесьці. Стг. 230.
аддзёржаваць-жую-жі’еш-жг«’, нееоверш. —выдержнвать, продолжаться упорно. Маразы аддзержуюць. Дсл. Ср. трываць. Соверш. аддзяржаць—выдержать, про-должнть энергнчно до конца начатое действне, Дсл. устоять, вытерпеть. Ну, мароз аддзяржаў — ваюн гэткі. Дсл. Ср. вытрываць.
адзёржаваць-жую-жуеш-жуе, несоверш.
1. остановлнвать. Ксл.; Дсл. Маці пачала сына ад гульні адзержаваць. Дсл. Аля ведала, што гэта пройдзе і затым толькі адзержавала сябе. Дзьве Душы 85.
2. получать. Нсл. 359. Адзержаваць ліст.
3. заарестовывать.
адзёржыць, 1. соверш. к адзержаваць 1—остановнть, (Бяльсл.) удержать. Гсл.Хай бяжыць, ня надабе адзержыць. Пятніцкая Беш. (Ксл.). Адзяржыце падводы — дайце пану праехаць. Дсл. Адзержыў каня ды зьлез 3 калёс. Нашкавічы Імсьц. (Бяльсл.). Адзержылі злодзея. Палуж Краснап. (Тм.).
2. адзяржаць, соверш. к адзержаваць 2.—получнть. Гсл.; Нсл. 359. Супоўнае дараваньне адзяржыш. Малітвы пры Сьвятой Літургіі, 1695 г.(Б. Шляхам, Но. 1/24, стр. 7). Хто пярвей купіў, маець тое адзяржаці. Стт. 318. Жалабнік ужо тое йменьне адзяр-жаці маець. Стт. 254. Маець воную рэч, на што лісты зьгінулі, адзяржаці. Стт. 2-і(Товстоліс: Суть 4). Хоця бы больш над то глейтаў з канцыляры нашае адзяржаў, таковы глейт жаднае моцы й важнасьці меці ня будзець. Стт. 79.
3. заарестовать. Дсл. Адзяржалі ў лесе злодзея. Дсл.
адзяржаны, прйч. к адзяржаць 1, 2. Адзяржаныя грошы. Нсл. 359.
адзяржаньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймясуіц. к адзяржаць 1, 2.
дадзержаваць-жую-жуеш-жуе, несо-верш., перех.— сдержнвать. Нсл. 738. Соверш. дадзёржыць, -жу-жыш-жа—сдержать. Нс. 732. Слова свайго ты не дадзержыў. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
