Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•дзяўбаць— см. под дзёўбаць.
•дзяўбацца—под дзёўбацца.
•дзяўбацца-аюся-аешся, несоверш. 1. нметь навык клевать другнх( клеваться, С.) Нсл. 129. Пятух дзяўбаецца. Нсл.
2. несоверш., взаймн.—клевать друг друга, клеваться. Нсл. 129. Куры дзяўбуцца мяжсобку. Нсл. Соверш. задзяўбацца, вза-ймн.—заклеваться. Нсл. 166. Пятухі за-дзяўбаліся на сьмерць. Нсл. Соверш.
надзяўбацца—наклеваться вдоволь. Нсл. 304. Куры надзяўбаліся зярнят. Нсл.
3. (аб што)—бнться, особенно носом, дремля, Нсл. 129 клевать носом. Досіць табе дзёўбацца аб стол, дзёўбнешся рэдчас да крыві. Однократ. дзеўбануц-ца—ударнться, особенно носом. Нсл. 129. Дзяцё дзеўбанулася носам, аж кроў пацякла. Однократ. дзёўбнуцца—дремля, ударнться носом о что-л. См. дзёўбацца 3. •дзяўбёль, дзяўбёнь—отгл. частнцы, означ. быстрый удар остреем. Нсл. 129. Дзяўбень верацяном. Нсл.
•дзяўбсьці", (Ар.), дзяўбцГ, (Шсл.)-бў-бёш-бёць-б'ем-біцё, несоверш.. nepex. 1. есТЬ, хватая пніцу клювом, клевать. Ар.; Шсл. Курам няма чаго дзяўбці. Ст. См. дзёў-баць, дзяўбаць. Соверш. падзяўбці, а) поклевать(склевать всё, С.) Шсл.; Ар. Вераб 7 напалі на каноплі, мабыць, хочуць чыста падзяўбці іх. Ст.
б) (што а чаго)—поклевать, клевать некоторое время. Ар. Соверш. выдзяўб-сыд, (Ар.), выдзяўбці, (Шсл.)—выклевать. Ар.; Шсл. Хай куры выдзяўбуць зь місы куцьцю. Ст.
дзяўбсьшся, (Ар.), дзяўбціся, (Шсл.)—кле-ваться(клевать друг друга, С.). Шсл.
Дзяўбуцца пеўнікі. Ст.
3. ударять клювом, клевать. Ар.; Шсл. Наш певень дзяўбе чужыя куры. Ст. Соверш. прыдзяўбсьці, (Ар.)
прыдзяўбці, (Шсл.)—заклевать(ударом клюва убнть, нзраннть, С.) Шсл.; Ар. Курыца прыдзяўбла пылянё. Ст.
4, разьяснять, долбнть. Дзяўбі, дзяўбі яму, а ён усё сваё гавора. Ст.
•дзяўч-о-анё—см. под дзеўка.
•дзяўчын-а-анька-ачка-ка—см. под дзеўка. •дзяўчынін-«а-на, —прннадлежаіцнй "дзяўчыне"—девнце. Пажар гневу запаў 1’ дзяўчыніна сэрца. Глыбінны (Прыйсьце, Но. D.
•дзяцел, дзятла, предл.-тле, мн. ч.. род-тлаў, м.—дятел. Дзяцел падзёўб бярэзу. Ст. Уменьш. дзятлік-ка. Шсл. Злавіў дзят-ліка. Ст.
•дзяцеліна белая—дзятліна. Верас.
•дзяцельніна—дзяцельніца. Шсл. Напась-віў каня на дзяцельніне. Ст.
•дзяцельнік-/лг, м.—днкнй клевер. Гэта дзяцельнік... На ім улеткі пшчолкі гудуць. Капыловіч: Хлеб. См. дзятліна, дзяцеліна белая.
• дзяц-ё-ятка—см. под дзецянё.
•дзяцячы[ област. дзіцячы]—чая-чае —детскнй(в знач. анатомнческом н фнзнологнческом). Гсл. Ср. дзяцінны.
•дЗЯцГна-НЬ/-Нв, м., област. редкоупотр.— па-рень. Падрослы дзяціна, яго жаніць пара. Нсл. 447(под падрослы).
•дзяіднец-ні^а, предл.-нцу, 1. младенческая болезнь, роднмец [Eclampsia] Ксл.; Нсл. 132. Ці праўда, што тваё дзецянё б’ець дзяці-нец? Ганкавічы Беш. (Ксл.).
2. (зват. дзяцінча ) подросток, поступа-юіцнй по-детскн. Mix. Ты, дзяцінец, зь дзёцьмі знашоў гульню. Варсл.
•дзяцпіець-ею-ееш-ее; прош. вр. дзяцінеў-нела; повел.-ей-ейма, несоверш.—впадать в младенчество. Шсл. Людзі на старасьці дзяцінеюць. Ст.
•дзяцініха-іхі-гсе, ж.— курнца( каждая птнца. С.), выведшая н водяіцая цыплят. Вел.: Куз. 198.
• дзяцГніць-мю-/7/ш-л/в; прош. вр. дзяцініу'-ніла; повел.-нь-ньма—возрастного счнтать ребенком. Нсл. 133. Быка гэтага ты дзяцініш. Нсл. Соверш. зьдзяцГніць. Нсл. 133—прнучнть взрослого счнтать себя малолетннм.
9ДЗЯЛЦіййда-НЮСЯ-НІШСЯ, несоверш., возвр. 1. счнтать себя еіце не возрастным, мало-летннм. Ар.; Нсл. 133. Ты ўсё дзяцінішся, a ўжо пара з бараной хадзіць.
дзяцінка
377
дзяцюк
2. ребячйться, поступать протнв рассуд-ка, Нсл. 133; НК: Очеркн, Но. 821 ребячйться, Гсл.; Ксл. вестй себя по-детскй, Шсл.
поступать ПО-детскн. НК: Бабы, Но. 11; НК: Дудар 195.I яна дзяцініцца ў дваццаць год. Веляшковічы Лёз. (Ксл.). Дзячўніцца, як малы. Ст. Дзяцініцца, сам ня ведае, што робе. Нсл.
3. выжйвать с ума, Гсл. от радостй лншаться рассудка. Нсл. 133. Баба дзяці-ніцца. Гэты стары пачынае дзяцініцца. Варсл.
ЗЬДЗЯЦ1"нІЦЦа, соверш. 1. прнвыкнуть счйтать себя малолетннм. Ты ўжо не малы, а толькі зьдзяцініўся. Нсл. 133.
2. от престарелостй лйшаться рассудка, Нсл. ізз стать жйть й поступать, как детй. НК: йгры, Но. 51. Дзед, мусіць, зьдзяцініўся. Гарэцкі: Песьні 81.
•ДЗЯцГнкa-H^Z, дат., предл.-НКу, м., област.-1. парень. Косіч. Пасадзяць дзяцінку за столікам, ля боку пасадзяць дзяўчы-начку. Север. Сур.(Шэйн, 1-2 , 496). Дзяцінка КОНІКа сядлае. ПісараўкаІмгл.(Сержп.: Отчет7). 2. юноша. Косіч 76. Паехаў дзяцінка, паехаў, толькі конікі зарзалі, у скрыпкі дружкі загралі. Север. Сур.(Шэйн, 1-2,497). См. дзяцюк.
•дзяцінка, см. дзяціна.
•дзяцінны, дзяціны-ная-нае—детскнй(во всех значеннях, кроме анатомйческого н фйзйологйческого), І.прйлаг. к’дзеці” 1,2., прннадлежаіцйй детям, детскйй. Нсл. 133; Дсл.; Стт. 1529, сл.; БНсл. Дзяціннага дабра другому каму запісаваць ня можна. Нсл. Маець такжа зь першымі дзецьмі часьць роўную маці, а ў скарбех дзяцінных ня маець меці. Стт. 1529 г., 55. Нашто табе ўсьпіраць на свой маздан дзяціную шапку, — каб парваць яе? Ст.(Шсл. под усьпіраць). Ішлі гады, Бронік стаў Браніславам. Нявыразьлівае яшчэ дзяці-нае жаданьне цяпер у сьведам ’ю ягоным выкрышталізавалася ў пэўную мэту. Бацьк. 36-37(115-116). Дзяціны паясок. Нсл. Дзяціная гульня. Нсл. Крыўда дзяціная. Стт. 314(4 разы). Забарона дзяцінай працы да 16 год. Жылуновіч(Беларусь, 190). Апякунове ня маюць меньня дзяцінага прадавані. Стт. ЗЮ(дважды). Справа маець быці адло-жана да лет дзяцінных. Стт. 309.
Дзяціную сарочку трэба вьта-ласкаць. Ст.(под сарочка). Нашто табе трэба было браць дзяціныя цацкі? Шсл. под браць. Дзяціныя бавы. НК: йгры 22. Зь дзяціных дзён цярплівасьці нас вучаць. Гарун: Блр. Марш. (Мова) любай старою гучыш з пад калыбкі, з гадоў тых дзяЦІНЫХ. Геніюш(”Бацьк., Но. 1-2/437-438). Усе ку пажытку дзяціннаму справаваці. Стт. 306. Дзяцінныя меньня ў розных павецех былі. Тм.(трэйчы). Табе сьніцца твая дзяціная пара. Гарэцкі: Песьні 58. Абцірае дзяціны пот із лобу. Тм. 66. У дзяціныя гады быў музыкаю, граючы на іскры-
пачцы з лучынак. Тм. 15. I было ў іх задуменьне не дзяіаных яго год. с. Музыка 86. Дзяціны Бог. Угневаеш дзяцінага Бога: ня борзда ўпросіш. Дсл.—детскнй, предназначенный для детей. Дзяціная кніжка.
2. детскйй, свойственный детям, Нсл. 133 свойственный детскому возрасту. Дсл.205. Хвароба гэта дзяціная. (Дсл.). Дзяціным голасам пяець. Нсл. 133. Трэйці із слабень-кім дзяціным галаском. Цэлеш(Ярылаў агонь). Яна ў нейкіх дзяцінных пярэ-палахах ачыма сінімі глядзела на мяне. Кавыль: Пад зорамі 66.
•дзяцГнства-ва, ср. 1. детское поведенне, НК: Бабы, Но. 11 ребячество. НК: Нгры60;Гсл.; Нсл. 133. Дзяцінства паганяеш. Нсл.
Дзяцінства ў цябе ў галаве. Нсл. Чырва-неў, ахамянуўся, што ў гарачы час крывавага змаганьня займаецца такім дзяцінствам. ДзьвеДушы 125. Тыўжовырас з чалавека, а пачынаеш дзяцінства паганяць. Варсл.
2. состоянне стардков, впавшнх в дет-СТВО. НК: Бабы, Но. 11.
•дзяіўнуха-ухі-усе, ж.(нк-. Очеркй 409)—на-седка. Ксл.; Пск. (Даль),
•дзяпьвішча см под дзятва.
•дзяцюк-юка, предл.-юкў, зват.-юча; мн. ч., дат.-КОМ, мн. ч., предл.-KOX, м. 1. парень. МГсл.; Шсл.; Ар.; Смл. (Даль); Смол. губ.(Дсл. 169). Дзяцюкі! Жывучы пад урадам маскоў-скім, кажны ведае, што... К. Каліноў-скЦМужыцкая Праўда). Дзяцюкі! ЦІ мая праўда горка, ці яна салодка, я пісаў заўсёды і пісаці буду. Тм. Дзяцюкі! Калі Бог даў мне розум, то вам буду радзіць. Тм. Ой, на тэй на Мядзьведжай Гары падмывае Дзьвіна тры крыжы, а пад імі ляжаць асначы, ой туташнія ўсё дзяцю-КІ. Зь песьні вяліскіх плытнікаў. Віцьбіч(Бацьк., Но. 49-50/435 436). Ня ймі яму верьг. ён дзяцюк глума. Малюкіна Пар. (Дсл.). Яна прыла-буніла... здаровага дзяцюка. Рэч.(Пет. 11,38). Багатая ня думае, што бедненькі нудзіць; багатая ды думае, як дзяцюкоў гудзіць. Нсл. 342. Гэта мае такое зна-чаньне'. калі дзяцюкі ўськінуць лубку ка печ, то дзяўчаты сёлета ня выйдуць замуж і наадварот. Кот. 204. Высокі дзяцюк выступіў наперад і сказаў'."Мы прышлі прасіць спадара інжынера на нршае ігрышча". Шакун: Сьлед 17. Дзяцюкі, малойчыкі, кладзіце чырвончыкі; a дзевачкі, баярачкі, кладзіце падарачкі. Нсл. 32(под баярачка). Дзяцюка пара жаніць. Нсл. 133. Ён дзяцюк, а я дзяўчына, ЖЫЦЬ хацелася жывым. Машара(Калосьсе, II, 1935, стр. 80). Мікіта здаровы дзяцюк. Ст. Ішлі змагацца дзяцюкі. Швэд: Сьцежю 34. Дзяцюкі справілі ігрышча. Варсл. 3 ног дзяцюк зваліўся. Гарун: Сын. Дзяцюкі пазіраюць, ці каханая прышла... Кавыль: Пад зорамі 19. Гэта ж мая вясна, у якой дзяцюком я пяяў залатую заранку.
дзяцюкоў
378
дзіклГвасьць
Крушына: Творы 63. Узгадаванага дзяцюка хоць хто прыме. Нсл. 52. Дзяцюкі, пабраўшы пары, тут лёталі. як віхры. С. Музыка 133.
2. неженатый юноша. \р.Да яесваталіся найлепшыя дзяцюкі. Я. Г-кі: Казкі, Но. 2, стр. 3. См. маладзён. ’
3. ХОЛОСТОЙ, ХОЛОСТЯК. Ар.; Войш.; БГсл.; Акін. 194; МГсл. Стары дзяцюк, яму за 40 год. Войш. Ай, любіў дзяцюк ды дзяўчы-наньнку. йз песнн, Бяльсл.
•дзяцюкоў-ва-вд, прйлаг. к дзяцюк—прй-надлежаіднй парню. Дзяцюкова сэрца б’ецца. Гарун: Габруська.
• дзяцюцкі-кая-кае, 1. свойственный парню.
2. свойственный холостяку, холостяц-кнй.
•дзяцюцтва-ea, ср. 1. перноджнзнй парня. 2. пернод жйзнй холостяка.
•дзячковіч—сын дьячка. Дсл. 198. Дзяч-ковіч прыехаў. Дсл.
•дзячыць \-чу-чыш-ча, несоверш.—упорно распускать молву. Гсл.
•дзячыць Н-чу-чыш-ча, несоверш. каму, 1. благодарнть. Гсл. Соверш. аддзячыць—от-благодарнть. Юрсл. Ты мяне зь бяды выратаваў, я табе аддзячу. Юрсл.
•рДда-ды-дзе, ж. 1. копье. Гсл.; Нсл. 131; БНсл. Пяюць дзіды на Дунаю. Купала: Слова а палку Ігоравым(перевод). Каторы хурф (араб., верш)— дзіда, каторы шабля... каторы страла. Кіт. 1616. У сьв. Юр’я дзіда ў руках; ён дзідаю коле зьмея. Нсл. Казакі зь дзідамі едуць. Нсл.
2. суковатая палка. Ксл. Кінуў дзіду пад ногі. Сялец Чаш. (Ксл.).
3. шйп, колючйй вырост, образуюіцййся на стеблях некоторых растеннй в ре-зультате разрастання клеток кожнцы. Пялёсткамі тваімі(шыпшыны) стану, на дзіды сэрца ускалю. Дуб.: Наля 39. Пышных рожаў дзіды колюцца. Крушы-на(”3ьніч” 1953 г., Но. 23).
4. (перен.)—что-л. колюіцее. Хай падыйме мяне аптымісты і калючыя дзіды сатыры... Кавыль: Ростань 32.
5. (перен.)—жгучне лучн. Сонца сьпелы сноп гарачымі дзідамі коле. Кавыль: Пад зорамі 47.
КНІГІ ОНЛАЙН
