Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. ругат. слово. Дсл. Ах, ты дзюска! Дсл.
джога
385
джвыроўка
дж
•джога-огі-озе, ж.. обіц.?—острый на язык человек, находчйвый. Бяльсл. Яна джога, голымі рукамі яе ня возьмеш. Горкі Крас-нап. (Бяльсл.).
•джогі-гая-гае—бодрый, бойклй. Юрсл. Джогія дзяцюкі, няма што сказаць. Юрсл.
•джогнуць-ну-неш-нг, однкрат.—стег-нуть. Варсл. Ён джогнуў трэйчы пугаю па каню, а конь ані зь месца. Варсл.
•джох!, междомет.—подражанде удару кнута. Варсл. Джох бізуном па каню дый панёсься. Варсл.
•джоргаць-аю-аеш-ае, несоверш.—отры-внсто, сйльно тереть, рвать. Шсл. Джор-гае камень аб камень. Скрыль Пу (Шсл.). Однкрат. джарганўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё. Шсл. Кола джарганула аб драбінку. Скрыль Пух. (Шсл.).
•джа!, междомет.—междометйе побуж-дення: ну! Нсл. 128. Дзеці, джа! Гэй вы, джа! Нсл.
•ржанджараха-ахі-асе, ж.—длннный пасушлй кнут. Варсл.
•джарганўць,—см. под джоргаць.
•джгала-д«, предл.-ле; мн. ч.-лы, ср.—жало. мгсл.; БНсл. Вужака вызінула джгала. Гсл. •джгаліць-лю-л/г&-ле, несоверш.—жаллть. Як чужаземцы секлі лес, сьмяротны жаль у сэрца лез, гадзюкай джгаліў жаль ЦЯЖКІ. Крушына: Творы 155.
•джганіна-ны-не, ж.—сеченне розгамн. Нсл. 128. Будзе табе сядні джганіна. Нсл. •джганьне-ня, предл.-НЮ; мн. ч.-ні-няў, отгл. ймя спц. к джгаць, джгацца, 1. жаленйе. Нсл. 128. Джганьне камароў. Нсл.
2. хлестанйе чем-л. гйбклм. Нсл. 128. Джганьням вока высьцябаў. Нсл.
3. перен.—осушенне рюмкй до дна. Нсл.
128. Частае твае джганьне, калі б не пашкодзіла часам. Нсл.
•джгануць, джгнуць,—под джгаць.
•джгаць, Нсл., джгаць, Шсл. 1. кусать, жаллть, Гсл.; Нсл. 128. жаллть (о насекомых й краплве). Юрсл.; БНсл. Камары джгаюць цела. Нсл.
2. сечь больно. Нсл. 128. Дябе часта джгаюць у школе. Нсл.
3. перен.—пйть хмельное. Нсл. 128.
4. перен.—быстро йдтй, ехать, Шсл. бежать. Юрсл.; Варсл.
5. хлестать венйком (мыюіцегося в бане с паром). Юрсл. ДжГай па храсткох, каб даняло. Юрсл.
джГанўць, джгнуць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё, однкрат. 1. ужаЛйТЬ. Нсл. 128; Шсл; БНсл. Пшчала джгнула, джагнула. Нсл. Пшча-ла як джГне! Ст. Сымона быццам хто жыгалам джгнуў. Акула 456.
2. однкрат. к джгаць 2. Джгні яго добра дубцом. Нсл.
3. устремйться, клнуться куда-л. Ар. абаджг аць, 1. высечь, наказать розгамй, плетыо. Дсл. Як абаджгалі, дык і папра-віўся. Нсл. Матка сына абаджгала. Дсл.
2. о действнн каком-л., энергнчно й быстро йсполненом: напр. обогнать. Дсл. Я яго на сваей кабыле абаджгаў. Дсл.
наджгаць, 1. нажалнть, накусать. Нсл. 304.
2. посечь, нахлестать. Нсл. Наджгаюць табе за гзта сьпіну бізуном. Нсл.
•джгацца-аюся-аешся, 1. нметь способ-ность кусаться (жаллть, С.) Нсл. 128; Юрсл. Камары балюча джгаюцца. Нсл. Соверш. наджгацца, а) напнться (жалом, С.) Нсл. Камары наджгаліся крыві. Нсл.
б) напнться до пьяна. Нсл. Наджгаўся добра, ледзь паўзець. Нсл.
2. нметь навык хлестать другдх. Нсл. 128. Однкрат. джгнўцца—ударнться. Лобам аб вушак джгнуўся. Нсл.
3. хлестаться венйком (моюіцемуся в бане с паром). Юрсл. Можа гадзіну джгаецца венікам і просе паддаць. Юрсл. •джгнўцца,—см. под джгацца.
•ДЖГун-уня, предл.-унў, Зват.-ўке, м.—не-поседлйвый озорный мальчйк, подрос-ток. Варсл. Гэны джГун нікому спуску ня дасьць: ён да кажнага прычэпіцца. Варсл. •джмўхнуць ( джмухнўць, Бяльсл.)-ну-неш-не, однкрат. 1. побежать, юросйться. Юрсл. Цяліца джмухнула пераз плот, a йдзе ты яе дажанеш. Юрсл.
2. ударйть. Юрсл.
3. дунуть. Бяльсл. Як джмўхнуў, дыкпопел на ўсі бакі паразьляцеўся. Парадзіна імсьц. (Бяльсл.).
• джмыхнуць-нр-неш-не, однкрат. 1. ЧМЫ-хнуть. Юрсл. Паднёсла цяляці пойла, a йдзе ты бачыў, каб піць: толькі джмы-хнула.
2. побежать. Юрсл. Я вяла, вяла, а яна вырвалася й джмыхнула ў канюшыну. Юрсл.
•джвйснуць-ну-неій-не, 1. ударнть чем-л. гй6кйм, стегнуть. Дсл. 166. Джвікні кабылу, бо не бяжыць. Дсл.
2. о быстром йсполненнм какого-л. действйя. Дсл. 166. Джвікнуў чарачку гарэлкі на вакзале й паехаў далей. Дсл.
•джвыр-ру, дат., предл.-ру, м.—гравйй. Шсл. Цэлы вальляк джвыру ў качкі. Лядно Пух. (Шсл.).
•джвыроўка-ўкі-ў’і<ьг, ж.—ружье co ство-лом йз вйтой сталй. Шсл. Дастаў добрую джвыроўку. Лядно Пух. (Шсл.).
джўпла
386
джынджык
•джўпла-лы-ле, ж. й джупла-ла, ср. Нсл. —цыганскнй кнут, напомннает нагайку, нк.: Очеркн, Но. 726. цыганская напйтанная смолою нагайка. Нсл. 128.
•джуплаваць-лўю-лўеш-лўе, несоверш., пе-рех. 1. снльно бнть чем-л. гнбкнм. Ар. Ср. джупла.
2. о большом дожде. У тон дождж джуплуе. Ар.
• лжурганушіа-ўс я-нёшся-нёцца, соверш. 1. ударнться о что-л., резнуться. Бяльсл. Я ўцямне так джургануўся аб дрыж столу, што на лобе гуз ускочыў з кулак. Слаўнае Імсьц. (Бяльсл.).
2. перен.—потрястнсь, прнйтй в взволно-ванное состоянйе. БНсл. Алесь, у смутку джургануўшысь, пашыўся ў запечак, загнуўшысь. Колас, н-з. ху.
•джыг I, джыгу, предл. джызе, м.—свнст розгамй. Нсл. 128; БНсл. Дзеці баяцца нічога так, як джыгу. Нсл.
•ДЖЫГ II, отглаг. частйца, обозначает-. 1. мгновенное ужаленне. Нсл. 128. Пшчала джыг і ўкусіла. Нсл.
2. удар ланцетом. Нсл. 128.
3. быстрый удар розгою йлй хлнстнком. Нсл. 128. Джыг па сьпіне. Нсл.
•джыгаліць-лю-лгйі-ле—жалнть крапн-вой, Растсл. жалнть вообіце.
•джьіганьне-ня, предл.-ню, ср.—хлестанне чем-л. гнбкнм. Нсл. 128; БНсл. Джыганьне дубцом. Нсл. Соверш. наджьігаць, перех. —насечь розгамн. Нсл. 304.
•джыгаць (джыгаць, Ц,сл.)-аю-аеш-ае, несоверш. 1. пронзводнть В ВОЗДуХС СВЙСТ чем-л. гнбкнм, сечь, Нсл. 128. сечь гнбкйм, Дсл. 166. хлестать. БНсл. Джыгаць дубцом. Дсл. Джыгаеш, як не сваімі рукамі. Нсл.
2. жалнть. Бяльсл. Я не пайду да вульля — пшчолы джыгаць будуць. Маляцічы Крыч.
(Бяльсл.). Напалі на каня воспы і пачалі джыгаць. В. Хутары Краснап. (Тм.).
3. о быстром двнженйй. Дсл. 166. Джыгае рыба ў вадзе.
ДЖЫГнуць, Нсл. 128. ДЖЫГНўць, БНсл.; Юрсл. однкрат. 1. ударнть чем-л. Гйбкнм, Нсл. ударнть быстро, прнжечь, пнз. хлеснуть. Джыгні яго добра разоў пяток. Нсл.
2. похлестать в бане веннком. Юрсл.
3. ДЖЫГанўць—ужалнть. Варсл.; Бяльсл. Пшчала джыганўла мяне ў вусну. Варсл. Як джыганула пшчала, аж падскочыў. Парадзіна Імсьц. Бяльсл.).
абджыгаць, 1. высечь розгамн. Нсл. 346. Абджыгала мяне матка хлыбазінаю. Пірагова Імсьц. (Бяльсл.). ГлядзІ, розкамі тут абджыгаю, калі зачэпіш тут што! Нсл.
2. обкусать (о пчёлах). Бяльсл. Пшчолы абджыгалі хлапца. Будагошч імсьц. (Бяльсл.). •джыгацца-аюся-аешся-аеі(ца, несоверш. —обжнгаться крапнвой. Однкрат. джыг-нўцца—ожечься крапдвой. Юрсл. Лёг на траву, а там крапіва; джыгнўўся — плячо як агнём гарыць. Юрсл.
•джыгнуць,—cm. nod джыгаць. •джыгнўцца,—см. под джыгацца.
•джыгўн-уна, предл.-унў, зват.-ўне, мн. ч„ дат.-НОМ, мн. ч., предл.-НОХ, м.—СНЛЬНО ретнвый (о коне н человеке). Шсл. Ну й джыгун жа Антонаў конь! Ст.
•джыгўчка-чк-чцы, ж.. бот.—крапнва (особый ВЙД, С.) Гсл.; Верас. крапнва жгучая. БНсл.
•джьінджык-ыка, предл.-ыку, м.—ветро-плах, Шсл. хлюст, пройдоха. Колас: н.з. х. Усе знаюць гэтага джынджыка. Дукарка Сьміл. (Шсл.).
3, із
387
3
•з, із, предлог. 3 употребляется после гласной предыдуіцего слова с йсклю-ченнем: перед з, с, сь, ж, пі; 13 употреб-ляется a) по согласной предыдушего слова. б) перед з, с, сь, зь, ж, ш следуюіцего слова. После й, ў предыду-іцего слова может быть з йлй із, без разнйцы, Перед е, ё, я, ю, і, й, перед мягкймй (йлй смягченнымй) согласнымй з, із переходят в зь, сь.
Для рйфма ”/”может прйбавляться к "з" й после гласного предыдуіцего слова. Прнмер: Ішлі лысы із пляшывым, знашлі яны грэбень : "Кідай, браце, дзяргач гэты — ён нам непатрэбен. ” Частушка, прнпевка. Даўно заручыўся я ўжо із трыма. Гарун (ст, "Ноктурно”). Старшыня прэзыдыюму прыгразіў вывесьці яе (Бадунову} із залі, калі яна ня сьціхне. я. Кіпель (Беларуская Думка, Но. 12-13). (Зоры) іскрыста цалаваліся ўгары із шпілямі касьцёлу. Корзюк. I аддаўшы ўсё із хаты, сталі браці ў салдаты. Каратынскі: Гутарка (Б. Шляхам, 1967, Но. 6). Жыцьцё сваё, той шлях нявольны із болям цяжкім ты ў СЭрцу перабыў. Гарун (ст. ”На сьмерць”).
1.1. употребляют с род. падежом во всех случаях, в которых в русском языке употр. предлог ”нз”. 3 агню ды ў прысак. птлов.—нз огня да в полымя. Ар. Дзед Апанас із стайні выгляне. Крушына ("Зьніч”, 1953, Но. 23). Пашоў з жанінага дому. Погар (Афанасьев, II, 1914,196). Пачаў жыта з гумна браці. Горрз. нкты,2. Гарэлачка, адкуляты? Із жыта. НК.: Піт. 77. Нясе бы із шкла асьцярожна. Лойка: Л. песьня. Ня з маткі цнота дзіцяці прыходзіць, але з учынкаў добрых. Кіт. 6664, 5.
Родам мы з Расосны. Гсл. Із шапкі выдзерлася Хутра. Хацімшчына Куз. (Ксл. 333). Нагарнуў гарнец вішняў аж ізь верхам. Ст. Сын ізслужбы дамоў зьявіўся. Ст.(Шсл. 122). Із ЖЫЛЫ ЦЯЧЭЦЬ кроў. Жораўкі Сьміл. (Шсл.). Мы згодны жыць із вамі. імсьц.(Ром. Уі, 127). Борздаісьсеў ізканяўтом часена зямлю. Кіт. 11269. Дождж цэдзе, якізлуба. Ст. (Шсл. под луб).
2. срод. падежом: отвечает русскому ”с”. а) употребляют указуя двнженне сверху чего-л., йлй с места, откуда направлено двйженйе, действйе. Сонца ўстае ізь сьцежак. Лойка: Л. песьня. 3 край сьвету прышоў. Нсл. 629. Зышоў з гары. Ар. Kanae із страхі. Ст. (Шсл. под капаць). Зьвярнуўся з дарогі. Ар. Аральбіт прышоў з поля. Ар. Пастухі пераганяліся з поля на поле. Ар. Уход із вуліцы. Войш. Вецер павеяў з поўначы. Войш. б) co суіцествйтельнымй, означаюіцнмй состоянне, свойство,
которое проявляется на каком-л. месте. Прышоў ізь сьцюжы. Войш. Гэтае пы-таньне быццам прачхнула Васіля із ЗОСОНКу. Шакун: Сьлед 2.
в) употребляют прн указаннн временй, с которого начйнается какое-л. действйе, состоянйе. Із сыботы на нядзелю ізноў дакацілася далёкая гарматная стра-ляніна. Дудзіцкі(”Бацьк.”, Но. 49-50/435-436). 3 маленства надабе прывучаць к рабоце. Нсл. 629.
г) в составе некоторых прочных соедй-неннй:
з боку прыпёку—без надобностй.
з гары—под ropy. Нсл. 220; Ар. Ціха спушчай каня з гары. Нсл.
з капыльля далоў, прйпьянстве—свалнть-ся с ног, не держаться н в сддячем положенйй. НК.: Пнт. 74.
ізь сьвету збавіць—лйшйть жнзнй. Козіна Пуців. (Халанскнй, 139).
д) в составе некоторых нарсчных соедй-неннй:
з большага(з бальшыні)—большей частью. Ар.
з полу рабіць—работать на половйну урожая. нк.: Пособ., Но. 89. Касьба з полу. НК.: Очеркн, Но. 897.
з паўдня, нареч.—немного после полдня. Ар. Андрэй з паўдня быў дома. зсд. 161. См. паўдня. Мыў зь пята на дзясята. нк.: Бабы, 10.
КНІГІ ОНЛАЙН
