Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
з разгону—сйльно разбежавшйсь, с разгона. Ар.
е) с род. падежом для указанйя прнчнны действйя йлй состоянйя.
із страху—от страха. Мэр’яма (із) страху яго ад розуму адышла. Кіт. 94аб. Захварэў зь пярэпалахаў. Ар. Каралеўне аж млосна зрабілася із страху. н. (Афа-насьев, ІУ, 1914,287). 3 Божага дапушчэньня. Нсл. 220. 3 Божага зваленьня. Гсл. 87. 3 паклону галава не баліць нікому. Послов. Нсл. 158. Зь няўцерпу закрычэў. Нсл. 629.
3. после слов, означаюіднх смех, нас-мешкн, радость, удйвленйе. Сьмех з панскіх ботаў: адзін згарэў, другі сабака зьеў. Послов.
Зьдзек быў з нашага брата. Акула: Птушка 127. Усьмех на заспаным відзе зьдзека-ваўся з Бахмача. Тм. 139.3 каго сьміялася, таму сама папалася. Нсл. 157. Усі людзі зь цябе дзівяцца. Нсл. 130. 3 майго дзівішся. Гом. (Ром. ІУ, 21). А пацеху з таго мяваў. Крас. 646. Пацеху меў з таго. Мог. (Мат. Б„ Но. 4.). До табе сьміяцца з нас. Сян. (Ром. Уі, 481). Радаваўся з гэтага. Мог. (Мат. Б„ Но. 4). Зьдзекуюцца зь бедных людзёў. Войш. Камоцкая не магла зразумець, ці ён
3. із
388
спачувае ёй, ці зьдзекуецца зь яе. Сяднёў: Корзюк, Усяк сьмяецца ізь мяне. Данецкая Селіца Цімскага пав. (Халанскнй, 71).
4. употребляют срод. падежом, указуя напрйчйну действйя: no. Мы, мужы Любашанцы, 3 паручэньня ўсяе воласьці Любашанскае, вызнаваем сім нашым лістом. Шчарбакоў: Нарыс Гіст. Беларусі, 101. На сойме з рассудку нашага, гдзе ся то пакажаць, чэсьць і горла траціць. Стт. 67. I халопе мой, чы сам ад сябе кланяешся, чы з майго прыказаньня. Кіт. 4аі5. Сам із добрай волі сваей на Божу дарогу даў. кіт. 52613. Я ня ест Богам, але з ласкі Божай прарокам. Тм.
Усё з волі Маёй Божай станавіцца. Кіт. 13669. Пан Бог пост мой у гэты камень абярнуў, з той прычыны... сабе пажытку ня віджу. Кіт. Ня трэба да джыназею (араб., род малітвы азану, гуканьне на малітву) з тых прычын. Тм. 4263. Ён ізь няволі, у труднасьці еў. Кіт. 68610. Хто на вон час з дому яго з паручэньня яго старшым будзець, маець на том прысягнуці, што тое... пабрана. Стт. 436. А кашталян, калі зь якіх прычын заразом із шляхтаю заехаціся ня мог, тагды маець набарзьдзей у дарозе з паветнікамі сьцягнуціся. Стт. 105. 3 павіннасьці нашае гаспадарскае статут права Вялікага Князства Літоўскага на ўсі патомныя часы выдаем. Стт. 8. Наболей з тае прычыны, іжа мя мілась-цівы Бог з таго языка на сьвет пусьціў. Скарына, перадмова да Псалтыра. ТакІЯ зарукі кажны подле свайго абавязку з рассудку праўнага заплаціці вінен будзець. Стт. 370. А чаму, зь якой прычыны, пад брывамі ў дзяўчыны загараюцца агні? Крушына: Ле-бедзь 44.
з права, нареч.—по закону, по праву. За тую суму, з права сказаную, у меньне праціўніка ўвязаці. Стт. 271. Таковы з права і рассудку нашага чэсьць і горла траціць. Стт. 67. Дзерва пазнаюць з плоду. Тат.: Евангеля, 70: 33.
з прыгоды—по случаю чего-л., в след-ствне какого-л. обстоятельства. Ловаў зьвярыных нікаторых нет, адно ака-лічныя сёла, гонячы, зьвер да іх з прыгоды запудзяць. Даўгяла: Сьвіслацкая воласьць у 1560 г.(”Наш Край”, 1927, XII, стр. 30).
5. употребляют с род. падежом для указання содержання (кннгн н под.): по. Кніга з арытмэтыкі. Сшыток ізь географы. Нарысы зь гісторыі мовы вялікалітоўскае.
II. с внн. падежом, а)употребляют для указання прнблнзнтельной меры,— с. Хадзіў з гадзіну. Ар. Важа з пуд. Ар.
б) употребляют для указання предмета, лнца, к которым прнравннвают веля-чеством, размерамн другой предмет яля лнцо. Сала ўзяў з крышан. Ст. Сабака ўвелькі з ваўка. імсьц. Ядро зь вядро, снапок зь піражок, а зернятка з гара-шок. Зап. У. Бобр.
III. с твор. падежом: с. Дзяржу я поле ў заставе, каторага поля Некраш мне на .шэсьць бочак ізь сенажаткаю заставіў. Гордз. А кты 6. Заставіў поле ізь сенажатмі. Тм. Тым жа абычаем і мачаха, есьлі дзеці мела із сваім мужам. Стт. 1529,55. Сягодня і за мной пан гутарыу Кіт. 5а4. Пайшоў із старцамі. Цэлеш: Ярылаў агонь. Грэбля лучыла Асінаўку із суседнім Забалаць-ЦЯМ Дудзіцкі ("Бацьк.”, Но. 49-50/435-436). Шпак ІЗЬ сьвістам кража. Грахоўскі: Лясная казка. Прыгнулася над ёй із сваім нязвычайным падаркам. Кулакоўскі: Дабраселцы. А браце ты мой, із стрэльбаю на плячох і надта сьмелы! 3 казкі (Белар. Моладзь, Но. 3, 1959, 14). Як табе, месячку, із зарой разыйсьціся. Навасёлкі Стдуб. (Косіч 246). Што там ІЗЬ зьдзекам мяне сьцеражэ? Гарун: Думы ў чужыне. Пракляцьце вам ізь ёю! Гарун. Уборзь-дзе зьвернуцца із славай. Крушына: Лебедзь, 59. (Гуляючы ў карты) калі карта пэўная, першы ад здаваньніка кажа — "3 на-шым", або— "знашым дзьве капейкі”. зн. ён гуляе і павялічае стаўку. НК.: Ягры, 50.
2. у залежнасьці от глагола "жаніцца". Зь кім сын твой жэніцца? Ар. 3 гэтай паненкай ажаніўся. Гордз. (Шэйн: Мат., п, 59).
3. в нареч. злучэньнях.
з гарою—более надлежаіцего. Нсл. 220. Я табе з гарою заплачу. Нсл.
з духам—в жнвых. Нсл. 220. Кабты так з духам быў, як тое бачыў. Нсл.
з гакам—с лншннм. Колькі вёрстаў да Крэва? Пяць із гакам.
з раньня—с утра. Ар.; Дсл. 3 раньня да вечара, ночы—от утра до вечера, ночн.
А з гэтых прычын чакаць татульку было ёй ьыццам нейкай дадаткавай і кажначаснай прыемнасьцю. Дзьве Душы 83.
з ласкі чые—по мнлостн.
з дуру—по глупостн. 3 дуру, як з дубу. Дсл. 3 дуру крыкнуў. Гарэцкі: Песьні 52.
з найма—по найму. Нсл. 597 . 3 найма раблю.
з—по:
з Божага дапушчэньня—по Божьему допуіценню. Нсл. 220. (Царква) з пару-чэньня Самога Хрыста аўтэнтычна зьясьняе праўды веры. Журня (Б. Шляхам, Но. 122, стр. 11).
з накону—по определенню. Нсл. 597. Яму, знаць, так з накону таку давялося. Нсл. Знакону, знаць, ён так робе, што нічым яго ня можна паправіць. Нсл. 214.
зь няволі—по неволе. МГсл. зь нёведзі—по неведенню. з парадку—по порядке. Шсл.
зохаць
389
зорка I
з надабі, нареч.—по нужде, по необхо-дймостй. Нсл. 214.3 надабі ўлезудаўгі. Нсл.
з прысілу—по прйнужденйю. См. прысіл. Размырыла сонейка гультайку (суку), і яна з прысілу хаця б мала-мала крата-нець сваім калматым хвастом. Гарэцкі: Песьні, 68.
з голаду— с голода. На паліцу зуб з голаду кладзець. Купала: Спад. 9.
з холаду—с холода. Адубееце з холаду. Лынькоў: Воўчы лог(КалосьсеО 1935 г., Но. 2, стр. 96). Сінія вусны ледзь краталіся з холаду. Хмара (Калосьсе, Но. 1/18, 1937, стр. 7). Яна 3 агіды, холаду й страху трасецца. я-г-кі: Казкі, Но. 2, стр. 5.
з:—от.
Ня будзеш меці швагеркі, ані зь дзевера НйЗОЛЫ. ЧЧ (Б. Студіс, II, 1969, 73). 3 хлынканызя хлеба не пад ’ясі. Юрсл.
з жаху—от ужаса. Зь вялікага жаху проста ўмлеў чалавек. Ст.
з марозу—от мороза. Рукі сусім аду-белыя з марозу. Дсл.
з падымку—от поднятня. 3 падымку гэта сталася. Ар.
з прыбытку—от прнбылй. 3 прыбытку галава не баліць. Послов.
із страху—от страха.
Нехта спален з тых грымотаў. С. Музыка 94. Загіне з выстралу каршун. Купала: Тая незаб. вясна.
•зохаць-ою-аеш-ае, несоверш. 1. снльно плакать, охать с воплем. Нсл. 218. Досіць табе зохаць, зоханьням не падыймеш. Нсл. Однкрат. зохнуць-ну-неш-не—охнуть, вздохнуть. Нсл. 218. Ані зохні! Нсл. Ані зохнуў па табе. Нсл. Соверш. зазохаць —начать охать с воплем. Як пачулі, такі зазохалі ўсі. Нсл. 218.
2. тосковать от любвн. Нсл. 218. Так ізохае па ёй. Нсл. Асячэньне на яго напала, што ё'н па ёй так і зохае. Нсл. 371.
•зоханьне—ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, ср.—оханне, плач в голос. Нсл. 218. Што там зоханьня было! Нсл.
•зохнуць,—cm. nod зохаць.
•золак-лку, предл.-лку, м.—первые про-блескн утренней зарн на горязонте, рассвет (время суток перед восходом солнца, когда начвнает светать, С.) Гсл. рассвет. Ксл.; мгсл. Я ўстаў, як толькі заняўся золак. Стаішча Чаш. (Ксл.). Прачх-нуўся... і абачыў над сабой сталяное сьвятло золку. ЗСД 285. Яны праляжалі моўчыкам аж да самога золку. ЗСД 297. Знаёмаю змалку дарогаю выйду на золак. Салавей: Сіла 46. Раз зышла зь нябёс вясёлка і ступіла на зямельку ды ўраніла там кудзельку, сукры ранічнага золку на зямлю пасьцельку. С. Музыка 274. Мужыкі, схапіўшы косы, беглі ў макраватай мыгле золку на сенажаць. Дзьве Душы, 4.
золакам, золкам, нареч.—на рассвете. Ксл. Вярнуўся зь места золакам. Сініцына віц. (Ксл.). Уменый. золачкам. А золачкам не зацемілі, як падышоў да самага сяла іхны ўзьвед. зсд 295.
•золата-wa, у золаце, ср.—золото. золатца-і/а, 1. уменый. к золата. штаба золата—слйток золота. на вагў золата—на вес золота. золатца-ца, уменый. к золата.
2. ласковое обраіценйе. Дсл. 238. Матуль-ка золатца, ня лай мяне. Дсл. Баба мая — золатца. Дсл.
•зол-ачкам-ка.м,— см. под золак.
•золзы, едйнств. ч. нет.—болезнь желез у лошадей, воспаленйе слйзйстой обо-лочкй глоткй й носа; мыт. Ар. См. залаза. •золка, нареч.—сыро й холодновато. Ар.; Ксл. Золка нагам. Невел. (Бузук: Невель 10). Мокра й золка на дварэ; дождж ідзець неперастаючы. Чарніца Лёз. (Ксл.); Бясл. Зраньня было дужа золка. Сінішча віц. (Ксл.).
•золкі-кая-кае—холодный й сырой од-новременно. НК.: Пособ., Но. 4; Ар. Лясьніцкі яшчэ нейкі час стаяў над вадой, апалас-каны хвалямі золкага ветру. ЗСД 338. Памалу ў нутр уплывае золкая жу-дасьць. Тм. 130. Вечар нейкі золкі, сьцю-дзена стаяць. Бардзін Краснап. (Бясл.).
• золь-лі, ж.—холод в соеднненйй с сыростью. нк.: Пособ., Но. 4. Якая золь! іг. Вітай... зару з пад цьмянасьці золкай і золі. Дуб. Якая сядні на дварэ золь! Аськершчына Беш. (Ксл.). Пакрысё пачалі забывацца аб тым дні, што дажджом і зольлю так уеўся кажнаму ў косьці. Акула 515. Валёй чужыны золь, але ня лёс раба. Жьшка, 42.
•зорка, уменьш. 1. к зара 1.
2. к зара 3,—звезда. МГсл.; Шсл.; Ксл.; Растсл. Ясна засьвяціла на небе зорка. Марцінкава (Ксл.).
зорка лятучая—падаюіцая звезда.
зорачка-чкг-чцы, уменьш. 1. к зорка 1. На небе зорачка сьвітае. Водзьвінка імгл. (Косіч 240). Зарала зорачка ясьненька, вышывала Марынка красьненька. Горц. (Кот. 203).
2. к зорка 2—звездочка. 3пад тае зорачкі сонца выкацілася. Міхайлавец, Стдуб.(Косіч 10).
зорухна-ны-не, ласкат. к зорка 1, 2. Спадарыня, перапёлачка, зорухна... дай ложачку дзяцятку варыўца сырога. Баркулабаўскі летапісец, нзд. Романова, Вльня 1910, стр. 39.
•зорка l-ркі-рцы; мн. ч. зоркі, зорак йлй зоры, зор, ж.—звезда Гсл. А ўзыйдзіце ясны зоркі, а знайдзіце ключы звонкі! Пара зямлю адмыкаці. Нз песнн, Нсл. См. гвязда. Уменьш. зорачка-чкі-чцы, 1. звез-дочка. Гсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
