Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
Употребляют для выраженйя удйвле-нйя, сомлевання с какого-л. вопроса йлй обьясненйя: как. Ніхто ня прышоў. Як ніхто, а мы?
2. як, частйца. Употребляется с йнфйнйтйвом (як падняць, як пакаціць, як панесьці й т.п.) для выраженйя вышайшей меры чего-л. —столько, сколько ешо возможно; более не было бы возможно. Ар. Набраў вязпнку саломы як узьняць. Ар. Камець як пагйціць- Ар.
•як III, сокгз. 1. сравнйтельный, а) прмсо.едй-няет сравййтельные обраіценйя; • как. Мост. як маланьня пярэйдзе. Кіт. 268. Любе, як сабака палку. Поговор. Ціха, яку Божым вушку. Ар.
Повторяя сравнйтельное слово, упо-требляют для определенйя обычностн, тйпйческостн предмета: как. А як дзеці, слухаюць? — Дзеці як дзеці. б) прдсое-днняет сравнйтельные предложення; как. Як тая пераз кладкі вада льлецца, так рабы Божае Маруты па Ігнату сэрца б’ецца. Ром. У, 41. У караля жонка памерла, і ён ажаніўся з другою, харош-шаю, як была першая. Н. (Афанасьев, III, 1914, 104). Ты лепш сястры глядзіш, як мяне. н. (Афанасьев ІУ, 1914, 84). Яму магілу, ЯК найлепшы й нахарошшы палац Пан Бог учыніць. Кіт. 52а15.
2. прйсоедйнйтельный. а) прйсоедйняет обраіценйе с оттенком сравнення: кйк. Зацемлю Вашэці, як прыяцель, каб Ваша гэтага не рабіў. б) прйсоедйняет встав-ные слова й предложенйя; как. Мўкараў дзевятнаццаць ест, як у куране піша. Кіт. За4.
3. временный. Употребляют, чтобы выра-знть одновременность того, о чем говорнтся в главном й дополнйтельном предложенйй: тогда, йногда й как.
Знаць, аблічылася я, як снапы лічыла, во й вышла многа. Юшю I мсьц.(Бяльсл. под аблічыцца ). Якёнбавіўся зь яблыкам, увыйшла каралеўна да кухні. Н.(Афанасьев, I, 1913, 211а2. Сьміяўся вельМІ, як забыўся. Кіт. 4366. Прыду, як адужаю. Нсл. 360. Ня вызюкайцеся, як будуць гукаць. Нсл. 83( под вызюкацца ). Быў квас, ды ня было еас; а як сталі квасіны, то й вас чэрці ўзнасілі. Нсл. 232( под квасіны ). Падушка памулчэла, як зьбілася. Нсл. 294( под мулчэць ). Пералякнуўся дужа, як пачуў крык. Нсл. 405( под пералякнуцца ). Як я была дзевачкай, хадзілі k імне з гарзлачкай, а як стала маладзіцаю, ня сталі хадзіць і з вадзіцаю. Послов. Нсл. 289( под маладзіца ). Патрабуй навукі, як выйдзеш із калыбкі, пакуль пойдзеш да грабавой дошкі. Кіт. 45аі. Блага робім, жоначкі, што усе лета п ’ем, як у полю жнем. ЧЧ.(Б. Студіс П-1, 1969,82). Як дайшоў сямёх гадкоў, пасьвіў авечкі. Дзьве Душы 7 Як войска ўжо ня трэба, то салдат сам шукай хлеба. Гутарка старога дзеда. I 60 цяпер, калі з тае пары, як старая памерла і як пачаўся балыйавіцкі лад жыцьця, ужо мінула колькі месяцаў,
Употребляют, указуя на то, что дейс-твне, о котором говорйтся в главном предложенйй, начало пронсходйть после начала действйя, о котором говорнтся в дополнйтельном предложенйй, часто co словом "адгэнуль ” в главном.
Адгэнуль, як я пачаў чытаць гэту кнігу, я ня мог спаць, пакуль яе прачытаў. Як Сулейман каралём стаў, Есаф у яго вайводай быў. кіт. 1962. Другі пашоў кірунак, як па-казалі. Нсл. 235( под кірунак ). Увечары, як згасьне дзенны грукат за акном, — ізноў
як байч
354
як толькі мага
4. прйчйны. Прйсоедйняет прнбавочное предложенйе прнчнны.
а) в прйбавочном предложенйй, которое стойт перед главным й часто начйнается соедйнйтельным союзом (обыкновенно co словом ”дык’\ йлй областным ”то”) в главном предложенйй:—так как. Кажны зь ёй захацеў жаніцца: але як не маглі пагадзіцца, то ўзялі яе сабе за сястру. н. (Афанасьев, іп, 1914, 105). Але як хлеба ня стала, дык надалужылі бульбаю. Як на Лукеру пасеяў грэчку, то будзе добрая. Вят., Вост. (Даль).
б) в прйбавочном предложенйй, которое следует после главного: так как. Валей вучыць малодшага, як ён здальнейшы.
5. условный. Прйсоедйняет условное прйбавочное предложенйе; соответст-вует значенйем союзу "калі". А што будзе, як шавец спозьніцца пашыць боты?.
6. об-ьяснйтельный. Прйсоедйняет прй-бавочные предложенйя дополнйтельные: как. Зыгмон пачуў, як хтось адчыніў дзьверы.
Co словом ’’тады"е гмвн. предлож. Як настане месяц рамазан, тады Пана Бога бесьперастанку выхваляй. Ют. 23611. Тады толькі ён адвязаў жонку, як яна ўга-мавалася. Смл.(Дсл.под угамавацца). Тады дажджэшся ўмалоту, як будзе добры ўраджай. Кл.: Каліна41. Чаму ты тады ня прышоў, як я цябе прасіла. йз песнн, Ар. Баба тады пышна, як замуж вышла. Послов. Рапан. 73.
• як байч, як бач— см. под байч.
• як бы I, союз.—якобы, будто бы. Нсл. 727. Сядзіць ціхенька, якбы яго тут нябыло. Нсл. Хто кліне суседа, як бы клёў прарока. Кіт. 1265.
• ЯК бы II, частйца.— какбы. Нсл.727. Якбы я хацеў бачыцца зь ім! Нсл.
• якга, нареч.—моментально, мгновенно. Войш. I якга высах у яе вытак, і пачулася на целе ўздаравелай ад хваробы. Тат.: Маркі, 4:29. Дарма казаў яму аб лісьце ад пэўнага чалавека, што трэба якга ратаваць дамы а капіталы і сваё собскае ЖЫЦЫІр. Дзьве Душы 87.
• як хоця(як хаця, Нсл. ), нареч.— как угодно. Гсл.; Іг.; Нсл. 727. Можна яе караціць, даўжыць як хоця. ЗСД 182. Як хаця жыві на сьвеце. Нсл. Усім станам можна меньнямі сваімі як хоця ша-фаваці. Стт. 155.
як захоця. нареч. Употребляют с буду-іцнм вр. глагола йлй с повел. вйдом: как угодно, сколько угодно. Нсл. 191. Рабі, як захоця. Нсл. Выб’ю цябе як захоця. Нсл. Як захоця, наемся. Нсл.
• як дося—более невозможно, Варсл. как довольно. Пад’еў як дося. Болей не магу. Варсл.
• як да—смотря по чему, в завнснмостн от чего-л., в соответствйй с чем-л. Як да смаку— адзін падабае, а другі не. іг.;Доры. Як да чалавека— адзін пусьце, а другі ня пусьце. Тм.
• як-колечы, нареч.— как-нйбудь(как-Лйбо, С.) Гсл.; Аш.; Ксл.; Бяльсл. Як-колечы ратуйце, бо адзін ня дам рады. Мацутаўка Расьн. (Бяльсл.). ЗрабІЛІ ЯК-КОлечЫ. Дубнікі Сян.(Ксл.).
• як-лёнь, нареч.— как-лнбо. Запражы каня ды прыяжджай сюды. Можа як~ лень зложым золата на воз, дамоў завязем. Р. Кут 24.
•як-ЛІСЬ, нареч. (Сакуны92)—як-лень?
• як мага, нареч.—сколь возможно. Гсл.; Ксл. Стараемся як мага да дажджу. Беліца Сян. (Ксл.). Бяжы як магабаржджэй. Ст. Лясьніцкі наўмысьле прыгатаваўся як мага баржджэй пляскаць у ладкі. зсд. 30. Скачкі рэзалі паветра моцным як мага верашчаньням. ЗСД. 172. Як мага пабеглі да хаты. Мікольск(Демнд: Веров., 108).
• як мае бьіць—как должно быть, как следует. (Гсл.; Ксл.), Ар.; іг. Рабіў як мае быць, а нічога ня вышла. Беліца Сян. (Ксл.). •як на—что касается. Іг. Як на мяне, дык імне ўсё роўна—что касается меня, мне все равно.
• як-ніяк—кое-как, чуть-чуть; совсем ПЛОХО, НК: Очеркн553. всё такй, Бяльсл. как-нн ка к. Прышоў Бог да тэ й да пеклы, дый пытаецца ў дзябла: "Як маешся, чор-цюхна?”— "Нішто, Спадйру Божа, як-ніяк мадзееш".... таксама й нашажыць-цё: як-ніяк мадзееш!... НК: Очеркн II.
•якраз, нареч. 1. точь в точь, Нсл. 727 как раз, нменно, точно. Якраз mama гавора, ходзе. Нсл.
І.озн.йронйческоесогласйесчем-л. —как бы не так. Нсл.121 Якраз, пайду я за цябе! Нсл. • якся, нареч.— как-то. Бяльсл. Якся бацька паехаў у горад. Палуж. Краснап. (Бяльсл.). Здарылася якся, што царэвіч зазлаваўся й еыцяў царэўну ботам. Погар(Афанасьев, ІУ, 1914, 123). См. неяк.
•як слова мовіць—мгновенно, момен-тально. Вік.(ЛБ 7446). Пашоў адтуль на другое неба. Як слова мовіць, мне ся здала так. Кіт. 11661.
• як стой—немедленно, тотчас. Войш.
•як стаіш—немедленно, тотчас. Як стаіш, так борзда прароцкі прыймі селям. Кіт. 12561.
•як той,(тый) казаў—казаў тойўтый). МГсл.; Ар.
• як толькі мага—как только возможно. Было паручана яму, каб як толькі мага, a вывезьці з Масквы аднаго друзлага архірэя. Дзьве Душы.
якоў
355
які"
•ЯКОў, ЯКава, ЯКавО, местойм. в знач. "выказь-ніка", 1. вопросйтельное: каков. Растсл.;Нсл. 727. А якоў у вас лес?
2. отношенйя, а) как союзное слово прйсоедйняет прйбавочное определв-тельное предложенйе (часто co словамй ’такоў,,, "такі" в главном предложе-нйй)—каков. Яковы мы самы, таковы й нашы сані. Послов. Нсл.
б) как союзное слово прйсоедйняет прйбавочные преложенйя дополнйтель-ные: каков. Ці ня знаеш, якаво за п’яніцам быць. Жукова Імгл. (Косіч 35). Паглядзіся ў люстра, якоў ты. Нсл. Паглядзі сава, якава сама. Послов. Тм. —чем кумушек счнтать трудйться, не лучше-ль на себя, кума, оборотйться.
•якоўаа-кая-кае, местойм. 1. какой. Нсл. 726. Якоўскі ты чалавек, варта цябе лаяць. Нсл.
2. как велйкйй. Нсл.727. Якоўскі цяперчас, а ты гультуеш. Нсл. Якоўскі час пра-седзеў я тут, ждучы цябе. Нсл. Якоўскія былі грошы, а ўсі парастраціў. Нсл.
• якар-ару, предл.-apy, м. 1. пйтательная часть зерна, в протавоположность от-рубям, Нсл. 727 ядро зерна. Ксл. Якар самы высеяла сабе, а нам высеўкі аддала на хлеб. Луску здыймі, дык застанёцца якар. Лужасна Куз. (Ксл.).
2. отб орные лучшего сорта зерна, Нсл. 727; Нсл. крупное зерно. Ксл. Якар выбраў на продаж, а пазадзьдзе на хлеб пакінуў. Нсл. Чыстага якару даў, зярнёў зярнё. Тм. • якарка-кг, обіц.—злой у корйтель-нйца не пропускаюідйй-іцая ндчего без упрека йлй выговора. Нсл. 727. Ты добры якарка: заўсёды й за ўсё якарыш мяне.
•якарны-ная-нае—отборный, отлдчный (о хлебных семенах). Нсл. 727. Якарнае семя. Нсл.
•ЯКарЫЦЬ-р^-рь/й/-р0, несоверш., перех.—іу-корять, журйть. Нсл. 727. Досіць табе якарыць яго! Нсл. Соверш. наякарыць. Наякарыў досіць. Нсл.
• якясны-ная-нае, прйлаг. к якасьць, 1. качественный. БНсл.
2. высокого качества, качественный.
• ЯКЗСЬ, нареч., неопред.— КаК-ТО. Нсл. 727; Растсл.; Рэч.; БНсл. Якась няпрыгожa пайпці з голымі рукамі да пана з такою справаю. Нсл.
• якасьць-і«; мн. ч„ род.-цяў, ж.— качество. МГсл.; БНсл.
• якат-гггу, предл. якаце, м. 1. вопль. НК Под. пос., Но. 17.
2. дружный лай ГОНЧйХ. НК: Под. пос., Но. 17.
3. пчелйное жужжанде, особенно ’’нска”. НК: Под. пос., Но. 17.
• якатаньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў —пронзйтельное стенанйе. Нсл. 150. He вялікая болька, а якатаньня на ўсю хату. Нсл.
• якатаць, якачў, якочаш-ча, несоверш. 1. пронзйтельно вопйть, стенать. Гсл.;Ксл. Удырыў локаць і пачаў якатаць. Пятніцкая Беш. (Ксл.). Пераводзе хлопец вочы то на пана, то ў гушчар, де ражок, труба якоча. С. Музыка 165. Соверш. заяката-ць—начать "якатаць”, вопйть прон-знтельно. Заякатаў, адкінуты моцным вытням нагі ў жывот. Сяднёў: Корзюк. Нехаця якочаш, заякочаш, як баліць. Нсл. 167. Лазіў-лазіў і далазіўся: бабухнуў аж заякатаў. Юрсл. Ая-я-я-яй — за-якатаў, як сабака, дзядок, схапіўшыся за нагу. Дзьве Душы, 92. Соверш. ная-катацца—(сйльно, С.) настонаться, Нсл. навопйться. Наякатаўся жватом пераз усю ноч. Нсл. Соверш. разьякатацца —(сйльно, С.) расстонаться. Нсл. 554, Разьякатаўся небарака так, што аж у хаце ўседзець ня можна. Нсл. Соверш. выякатаць—выстрадать стенаннямй. Нсл. 81. Выякатаеш усе, чым ты нас ук-рыўдзіў. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
