Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•за~гаўка-ўкі-ўцы, ж.—жнр co внутрен-ностей свнныі, как прнправа к еде; его растнрают н бросают в горшок с пніцей во время варкн, Ар.; Шсл. растолченное свнное сало, положеное в боріц. Растсл. Ці палажыла ў гаршчок затаўку? Застадольле Сян. (Ксл.). Зварылі пасолю із затаўкаю. Ст. Капуста із затаўкаю. Нсл. 188. Прынясі затаўкі ў гаршкі. Дсл. 255. Пачаў сёрбаць буракі із затаўкаю. Цэлеш: Ярылаў агонь.
•затаў-каць-чы,—сл«. под таўчы.
•затачыла безлін.—см. под тачыць.
•захха-тхі-тсе, ж.—вонь, спнраюгцая дыханне, Гсл. затхлость, Ксл. затхлый воздух, вонь. БНсл. Затха ў клеці, што ня ўвыйсьці. Лашнёва Выс. (Ксл.).
•затхнўпца,—г ч под тхаць.
•заткала-ла, предл.-ле; мн. ч.-лы, 1. то, чем затыкают, Гсл. затычка отверстня у погреба, Нсл. 188. затычка у верхнего окошка курной нзбы, Нсл. 188. затычка,
заткнўць
429
затым
которой затыкают трубу у печн, Нсл. 188. затычка в сарае от окна без стекла. Сц. Заткала развалілася. Нсл. Патрэбны ты як заткала да пустога хлява. Сц. Замк-нуць заткалам аконца. Нсл. Чорны, як запгкала. Нсл.
2. затычка для закупорнвання бочкн, боченка. Шсл. Згубілі ад бочкі заткала. Крамяні Пух. (Шсл.).
3. пробка (обіцее названне втулок, затычек для закупорнвання бутылок н другнх сосудов, а также для закрывання разных отверствнй в аппаратах, прнбо-рах н т.п., С.) Ксл. Найдзі заткала ад бутлі. Куксы Сір. (Ксл.).
4. обіц.—малоценный, нн к чему ненуж-ный человек. Каму палюбіцца гэтакае заткала. Нсл.
заткалца-ца, предл.-цу; мн. ч.-цы-цаў, уменый. к заткала 1, 2, 3.
•зах-каўць-ыкаць.—см. под тыкаць. •затрэсьці,—см. под трэсьці.
•затрэсьціся,—< м под трэсьціся.
•затрубшь, затрубіць сваё, см. под тру-біць.
•затрудавацца,—см. под трудавацца.
•затрудніць,—под трудніць.
•затрўдзіць,—см. под трудзіць. •затрудзіцца, см. под трудзіцца. •захрупехлы-лая-лае—загннвшнйся. Нсл. 189. Затрупёхлае дзерва. Нсл.
•затрупёхнуць,™. под трупехнуць.
•затрусіць,—см. под трусіць.
•затруціць,—< м под труціць. •затрьізьніць,—см. под трызьніць.
• затвор-ру, предл.-ру; мн. ч.-ры-раў, м.
—днафрагма у жнвотных. Ксл. Дрэннае МЯСа затвор. Громаць Гар. (Ксл.).
•затўхлы-лая-лае—угасшнй. БНсл.
•затўзаць,—cm. nod тузаць.
•затужьіць,—под тужыць.
•затукацёць,—см. под тукацець.
•затўкаць,—с«. под тукаць.
•захўла-лы-ле, ж. 1. кожаный фартук. Ксл. Каваль надзеў затулу. Забор’е Гар. (Ксл.).
2. рыбачья одежда. Ксл. Надзявай затулу ■— пойдзем рыбу лавіць. Аляксандрова Гар. (Ксл.).
•затўлак-лку, предл.-лку, м. 1. заіцніценное место. Ксл. Сядзіць у затулку і вецер да яго не даходзе. Лашнёва Выс. (Ксл.).
2. уголок; канурка, Гсл. укромное место (, закрытый уголок, БНсл.), уголок, канур-ка. Нсл. 189. Жывець у затулку. Нсл. Далі затулак, няхай месьціцца. Нсл.
•затул-яць-гі(ь—под туліць.
• затуліцца—см. под туліцца.
•затўпаць— см. под тўпаць.
•затўпацца—см. под тўпацца.
•затуманіць—под туманіць.
•затуманіцца—<■«. под туманіцца. •затур-аць-йць—см. под турыць I. •затуркацёцьсм под туркацёць.
•затўркаць—под тўркаць I.
•затурлыкаць— см. под турлыкаць.
•затыхаць<м под тыхаць. •затыхаццаг«. под тьіхацца.
• зазыхацпа-аюся-аешся, несоверш. 1. задыхаться, нспытывать стесненне в дыханнн от недостатка воздуха. Юрсл. 2. (перен.)—плохо пнтаться от скупостн. Юрсл. He затыхайся нішчымніцаю, а купі затаўкі, ёсьць жа за што. Юрсл.
•затыканьне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, ср.
1. втыканне на лугу запретного знака. Юрсл.
2. запретный знак. Юрсл. Увечары луг заткнуў, а ўраньні гляджу — нехта ўсё затыканьне павырываў. Юрсл. См. тычка. • затыканьнік-іка, предл.-іку, м.—прут, вкладываемый в пробонну задней ко-лодкн("навою”) ткацкого станка. НК: Очеркн, Но. 330, небольшой деревянный прут с куском полотна нлн натянутымн веревкамн в ткацком станке для начала ткання. Ксл. Вун на стале ляжыць затыканьнік, падай мне яго, Ганка. Халамер’е Аз. (Ксл.).
•затым, (Скар. ПІУ), нареч. й союз, 1. на-реч.—потому, (Гсл.; Шсл.; Нсл. 189) ПОЭТОМу, по этой(той) прнчнне. Калі дзьве стрэлы стрэнуцца, то абедзьве грымнуцца далоў пяруном проста ў хароміну. Затым, паглянь'. ні зашто, ні прашто, a бязьнявінна гарыць у беднага чалавека хата. Рэч.(Пет. II, 17). Вось затым жа, хлопча, страхі там здараюцца няраз. С. Музыка207. У кажным сэрцу рознаебывае. Затым мяне й ня трывожаць дужа твае ўпІКІ. Дуб.(Калосьсе, Но. 3/20. стр. 149). ПалЫНЫ пасіеелі на ўзгорку, а ў далінах — пялёсткі ад кветак. Мо’ затым і прыемна і горка. Дуб.: Наля 10. Вось затым сама прырода вас пушчае сьлепаком, каб з вас менша была шкода. С. Музыка228.
а затым—а потому, поэтому, потому-то. Чаго ты на гром хрысьцішся? Чаму? — А затым, каб злога духа гэтым крыжам адагнаць! С. Музыка 84.
2. как союз в дополннт.-нзьясннтельных предложеннях для указання вывода, результата предыдуіцего предложення: потому, поэтому.
Ты мяне ня зваў, затым яйня прышоў. Карскі II, 3, 231. Паляне не прапусьціша каруны і затым не палажы (Вітаўт) на сябе каруны. Супр. л. 7і(Карсю II. 3,231). Вон дзей тых пенязей мастаўні-чаму неаддаваў, а затым тое ўсе пяцера коней нашых пагінула. Ст. акты(Квятк. 150). Звонка, звонка сасонка. А затым ты звонка, што ў бару! Нз песнн, Бясл.
3. в составе прычйнного союза: ЗатЫМ ШТО—ПО-ТОМу, ЧТО. Раст. Северск. 132; Нсл. 734. Я ўцякаў, затым што баяўся сабакі. Слаў-нае імсьц. (Бясл.). Зачым казак гладак? — Затым што, пайдаўшы дый на бак. Нсл. Прадаў, затым што грошы няма. Раст.: Северск. ізз. Яны сьмяюцца, а паныхоць бы што, балююць сабе ды яшчэ болый
. затыніць
430
завада
прыбаўляюць работы. — Бо яны — каа, — рагочуць бы жарабцы, затым што мала дзела. Сц.(Сержп.: Казкі Сл. пав. 1926 г.). Адныя служаць чужым — бо... ад вялікай грамады народнай адарваліся, як галіна ад дзерва. Другія — затым што добрую плату даюць ім. Цётка: Шан. род. слова.
•затыігіцьсм под тыніць.
•затынкаваць—с.м. под тынкаваць. •завохаць см. под вохаць.
• завод-dy, предл.-дзе, м. 1. порода(о ЖйВОТНЫХ). Шсл.; Ар.; Нсл. 162; Дсл. 232. Сьвіньні добрага заводу. Дсл. Каб дзе дастаць парасё на гадоўлю добрага заводу. Ст.
на завод—на разведенне(домашнего жйвотного) Гсл.; Ар.
і ў заводзе няма, ня было—не завода-лось, нет, нйкогда небыло. Ідзі адгэтуль, каб твайго тут і заводу нябыло. Варсл. У гэтага гаспадара ніколі і ў заводзе грошы НЯ было. Уселюб Н.(Демнд: Веров II, 1896, 134).
2. журавль у колодезя. пнз.
3. обман. Нсл. 162. Скажы без заводу, калі аддасі. Нсл.
4. начало разведенйя чего-л. Завод пшчол. Нсл. 162.
5. прйЧйна ссора. Варсл. За што ў іх завод быў? Варсл.
•заводаец-Эайча, предл.-дайцу, зват,-дайча, м.—зачнніцнк. Ксл. Знаю, знаю я цябе, ты добры заводаец. Баравыя Куз. (Ксл.). См. заводца.
•заводаш-ша, предл.-шу, м.—часть ткац-кого станка для натягнвання основы. Ксл. Заводаш папсаваўся — ніткі вісяць. Баркова Куз. (Ксл.).
•заводнік-ікд, предл.-іку, м. 1. улей, предназначенный для разведенвя пчел, которым бывает "стаяк”. НК: Очеркн428.
2. жнвотное самец предназначенное для разведенйя.
3. начйнатель, зачнніцнк. Нсл. 162. Першы заводнік бітвы. Нсл.
4. обманіцйк. Нсл. 162. Сьвет ня бачыў такога заводніка, як ён. Нсл.
•заводніца-і{ы, ж.—свйнья, оставленная на расплод. НК: Очеркн359.
• заводны-нйя-нае— племенный, поро-днстый(о жнвотном). Шсл. У дварэ ўсі каровы заводныя. Ст.
• заводца-цы-цы-цу-цу-цам-цу, зват.-дча,
1. зачнніцнк, Гсл. начйнатель, зачйніцйк. Нсл. 162. На паром узышлі толькі чалаве-каў зь пяцёх — самыя заводцы — іншыя засталіся на беразе. ЗСД 106. Каб ня тыя заводцы, дык бы супакойна купілі ў пана луку. тм. 150.
2. (юрйд.)—первоначальный законный владелец веіцй, по поводу которой велось судебное дело. Ст. 1529 г. сл. А часу права калі б абвінены ў зладзействе паведзіў заводцу, ад кога то ліцо маець, тагды маець на том жа ўрадзе нашам
таго заводцу паставіці або зазнаньням урадовым сябе ачысьціці, гдзе будзець купіў і на каторым урадзе то апаведаў і ў кнігі запісаў. Стт. 479. А есьлі бы заводцы перад урадам нашым да канчальнага зводу не паставіў а зазнаньням урадовым сябе ў тым зладзействе не ачысьціў, тагды тот каран быці маець, яка злодзей. Стт. 480.
•зав-одзіць-ёсьці—под вёсьці.
•заводзіць[завадзіць, Дсл.] у кнігу—под кніга.
•заводзіць песьню-ш под песьня. •зав-одзіцца-ёсьціся— см. под вёсьціся.
•завоз-зу, предл.-зе, м.—большая очередь прнехавшнх с возамн, Шсл.; Ар. слйшком много навезено. У млыне вялікі завоз, мусіць сядні й не памялю. Ст. •зав-озіць-гзьцг—с.м. под вёзьці.
•завозна, нареч.—большая очередь прне-хавшнх с возамй, то же, что "завоз”, Шсл. много посетнтелей, покупателей й т.п. в мельнйце — много прнехавшнх молоть свой хлеб, Гсл. слншком много навезено. Косіч 53. Ого, у кузьні завозна, каб хаця да паўдня патачыць сярпы. Ст. Сядні завозна ў млыне. Нсл. 162. Калі ўмалотна, дык і завозна. Послов. Тм. Сядні ў Мазалаве дужа завозна, дык я прыехаў сюды. Ст. •завозны-ная-нае—относяіцнйся к "за-возу”. Завозны дзень. Нсл. 126. Завозныя людзі дога стаяць.
•завозьшк-ікд, предл.-іку, Зват.-іча, м.—О-днн нз "завозу”, т. е. йз очередй прнехав-шнх с возамй. Шмат завозьнікаў у млыне. Нсл.
•завой-ою, дат., предл.-ОЮ, м.—вал в ткацком стану, служаіцйй для навйванйя ннтей, прйготовленных ктканнюхолста. Нсл. 102. См. навой.
•завойкань- ..<. под войкаць.
• завойкі (мн. ч.укаўі-як)—кускй полотна, которымй обвйвают голенй для предов-раіценйя от тресканйя под действйем холодного ветра. Сакуны23.
•заворава-ньне-аі/б— см. под араць.
•заворкі-каў, едйнств. ч. нет.—первый день пахоты. Варсл. На заворкі гаспадар разуваўся на прызьбе й босы йшоў у хату. Варсл.
•завоса-сы-се, ж.—железная скоба, прм-делываемая к подушке осй, чтобы колесо не врезывалось в неё. Нсл. 162. Завоса пераезьдзілася. Нсл. Уменьш. завоска. Бясл. •завабіць < м. под вабіць.
•завада-ды-дзе, ж. 1. помеха. Гсл.; Вост. (Даль); БНсл. Завада ест, хто, даўшы сэдэкуўараб., убожніну) хваліцца, або перад людзьмі дае для пахвалы людзкой. Кіт. 9б. Меў сабе за заваду. Кіт. 138аІ2. Благой спакусе й запан завада. Послов. Нсл. 161. Адразу трэба добра ўмовіцца, каб потым ня было завады. ДукораСьміл.(Шсл.). Малое ды большаму завада. Послов. Нсл. 279(под малое).
завадай
431
завёрыць
2. препятствне. Нсл. 161; Бнсл.; Бясл. Ты мне заваду робіш у гэтым. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
