Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. снадобье нз целебных трав. Гсл.
3. отрава, употребля^мая колдуньямн, Нсл. 207. яд. отрава. Дсл. 266. Злое зельле. Дсл. Сястра брата частавала, злога зельля налівала. Дсл. Усялякае зельле знае. Нсл. Паддаў зельля й пачало корчыць.
4. плевелы, сорная трава. Гсл. Ласкат. зельліка—в хлебных зарнах трава, сор. Дсл. 266. У вашым хлебе зельліка. Дсл.
5. скверный, сварлнвый человек, Шсл. человек вздорный, сварлнвый. Дсл.266. He чалавек, а зельле. Дсл. Ну й зельле гэта Марынка! Ст.
6. капрнз. Дсл. 266.
7. капрнзный человек. Дсл. 266. Хапіць сваё зельле — нсполннть свой капрнз. Дсл.
зельлейка-ла, предл.-ку, ласкат. к зельле 1, 2, 3, 4, 5. Ого, гэта зельлейка'. паслухае яно цябе! Ст.
•зёлыгік-ка, предл.-ку, м.—гербарнй. мгсл.; Гсл.
•зёмельна, нареч.—МНОГО земЛЙ. Смаленшч. •зёменьне-ня, предл.-ню, ср.—толша зем-лн. Нсл. 203. Пад земеньням знайду. Нсл. Пад земеньням не схаваешся ад мяне, із пад земеньня выцягну. Нсл.
•зімка-мкі-мцы, ж„ дйт.—земля. У земку кланяйся Божку. Нсл. 208. Уменьш. земечка-чкі-чцы. Пасадзі дзяцё на земечку. Нсл. 203.
»земец-.Miza, предл.-мцу, предл.~мча, м. 1. пчеловод, нмеюіцнй улья в земле, в отлнчне от "бортніка", у которого улья на деревах.
2. пчеловод вообіце. Сакуны, стр. хп.
•земляёд-da, предл.-ду, зват.-дзе, м.—руга-тельное слово, обраіценное к врагу. Дсл. 266. Гэй вы — земляеды! Здавайся, ці што? Дсл.
•землядзёржац (Смл. праўда)-жца, предл-жцу, зват.-жча, м.—землевладелец.
•землянін-на, предл.-ну, зват.-не—поме-іцнк. Лукаш Мамоніч быў у ХУІ стг. ня толькі купцом, але й "землянінам”.
•земляны-ная-ное, 1. земельный. Земля-ную меру. Радз. лет., 53. Земляны плод. Дсл. 4(под Адаме). A npaea земляныя, a граніцах і а межах. Статут 1529 г, арт. I, разд. Уіп. He вядзець зь ім праеа. земляны. Суд. акт. 1551г.(Борнсенок; Спнскн, 100).
2. выпачканный в землю, перемешанный с землёй. Наш хлеб зямлян — нельга есьці. Дсл. Бульба земляная. Тм.
зёмна
445
узірацца
•зёмна, нареч.—блнзко коло землн. Дсл. 267. Земна каса ляжыць—коса ходнт по траве, так что режет землю. Дсл.
•зёмны-ная-нае—земной. Ідзі, Адаме, на земны край. Дсл. 4(под Адаме).
•зёмскае—народное. Гсл.
•зёначка—зрачок. Растсл.; Полсл.; Дсл. 267. У чараўніка й ведзьмы зёначка ў гару нагамі. Дсл. См. зрэнка.
•зерамя—гнездовье бобров, нх поселе-нне. Стт. 1529, сл.
•зёрпя-няці-ці, зёрня, зёрням-няці; мн. ч. зёрняты-т ср.—зерно. НК: Очеркн, Но. 574; Гсл.; Пятніцкая Беш.(Ксл.); Шсл. См. зярнё. Колас вялікі, а зерня малое. Ст. Уменьш., ласкат. зёрнятка-ка—зернышко. Гсл.
• зёркі-рак, 1. глаза. Нсл. 208. Толькі пралупіў зеркі дый за хлеб, не памаліў-шыся Богу. Нсл.
2. звезды. Нсл. 208. Ясныя зеркі на дварэ. Нсл.
3. нскры. Нсл. 203. Удырыўся, аж зеркі пасыпаліся з аччу. Нсл.
•зёрыць-ру-рыш-ра, несоверш.—посмат-рнвать вкось. Нсл. 208. Куды ты зерыш? Нсл. Соверш. зьзёрыць каго-што—под-смотреть. Нсл. 578. Вока тваё, нябось, зьзерыла гэта. Нсл. Нешта ты там зьзерыў. Нсл.
абзёрыць, соверш.. перех.—осмотреть. Нсл. 347. Сам пан абзерыў нашу работу. Нсл. Несоверш. а&зіраць-аю-аеш-ае—осматрн-вать кругом. Нсл. 347. Абзіраць сенажаць.
дазёрЫЦЬ, -ру-рыш-ра, соеерш.. перех.
—подсмотреть. Нсл. 138. Дазерыў, што вы тут робіце. Нсл. Нехта дазерыў схоўку маю. Нсл. Несоверш. дазіраць—прнсматрн-вать, надзнрать. Нсл. 138. Дазірай над імі, каб няўкралі якой меркі. Нсл. 138. Дазірай за вазамі. Нсл.
зазёрыць, соверш. каго-што—подсмот-реть(заглядывать куда-л., пытаясь увн-деть, рассмотреть что-л., С.) Шсл. Чагоён зазірае сюды? Ст. Куды тваё вока зазірае? Нсл. 168. Пачалі зазіраць адна за адну. ЗСД 321. Однократ. зазірнўць-нў-нёій-нёць-нём-ніцё. Нсл. 168. Зазірні, што яны там робЯЦЬ. Нсл. Соверш., перех. назсрыць —высмотреть. Назерыў сабе хатку купіць. Нсл. Злодзей нешта тут назерыў. Нсл. Несоеерш. назіраць—наблюдать. Ар.; БНсл. Назірай добра, каб статак ня лез у шкоду. Ст. Назірай за пшчоламі. Нсл. 307. Людзі з ’’двойкі" уборзьдзе зацікавіліся масавай корэспондэнцай В. Сянкевіча. Спачатку адно назіралі. Акула 449. Назі-ралі й назіраем такую зьяву. Харэвіч(Полы-мя, 1927 г„ Ho. 1, стр. 147). Назірай, куды ён пойдзе. Нсл. Прйч. назіраны—наблюдае-мый(в настояіцее время н в прошлом). Ар. Отгл. ймя суш. назіраньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, ср.—наблюденне. Ар. Трэба залічыць да гаспадарска-бытавых назі-раньняў. Рапан. Прык. 5.
пазёрыць, соверш.—усмотреть, завндеть. Нсл. 435. Я здалеку пазерыў вас. Нсл. Ён тут пазерыў нешта. Нсл. Несоверш.
пазіраць—посматрнвать. Ар. Ня туды пазіраеш, кот ты сьляпы! Ст.
празёрыць, соверш.—прозреть. Нсл. 522. Троху празерыў, ато сусім быў сьлеп. Нсл. Несоеерш. празіраць—открывать глаза в глазной болезнн, получать зренне, Нсл. 522. прозревать. Ледзь празірае. Нсл.
сузіраць-аю-аеш-аг, што, несоверш.—со-зерцать. Ён ня бача нічога навокал, ягоны пагляд увабраўся некуды ў глыб, ён сузірае, ён зырка бача абразы сваіх лятуценьняў. зсд 43. Сама сабе сузірае ў маўклівай цішыні. ЗСД 98. Сузіраць жыцьцё. зсд 186.
вызіраць, несоверш.—выглядывать, Гсл. высматрнвать. Нсл. 82. Паненка вызірае з аконца. Нсл. Однократ. вызірнуць—быстро выглянуть, взглянуть, высунувшнсь, показавшнсь наружу. Нехта вызірнуў з-за вугла. Нсл. 82.
узёрыць, соеерш. каго-што—усмотреть (наблюдая, вглядываясь, увндеть, заме-тнть, С.) Нсл. 653. Ён тут нешта ўзерыў. Нсл. Як узерыш іх, скажы мне зараз. Нсл. Однократ. узірнўць-нў-нёш-нёць-нем-іцё; повел.-ні-німа на каго-што—взглянуть (устремнть глаза, С.). Нсл. 53. Узірнуў на яго з-пад лобу. Нсл. Ср. зірк, зыр, зырыць. •зёрырра-руся-рышся, несоверш.—зорко всматрнваться. Арл. (Даль).
азёрыцца, соеерш.—остро н грубо зареа-гнровать, огрызнуться. Ар. Нашто ты так азерыўся на матку? Ці ж гэтак можна? Гэта ж грэх! Ар. Несоеерш.
азірацца, абзірацца. (Нсл. З^уаюся-аешся; поеел.-айся-йймася, 1. оглядываться(на-зад, Ар.), осматрнваться. Шсл. Ідзі ты адсюль ды не азірайся. Ст. Што ты, азіраючыся, як злодзей? Ст. Азірацца ня надабе. КляшчыноБеш. (Ксл.).
2. (трен.)—нметь предосторожность. Нсл. 347. Ёж, дый абзірайся, каб і назаўтрае было. Нсл. Однократ. азірнўцца-нуся-нешся—оглянуться назад. Яшчэ нечага назад азірнуўся. Ст.
зазёрыцца, соеерш.—зазеваться. Нсл. 168. Зазерыўся, а з возу і ўкралі. Нсл. Несоеерш. зазірацца, -аюся-аешся—засматрнвать-ся, Шсл. зевать. Нсл. 168. He зазірайся, глядзі, чаго трэба. Нсл. He зазірайся на чужыя дзеўкі. Ст.
узёрыцца, соеерш. на каго-што—уста-внться глазамн. См. уталопіцца. Несоеерш. узірацца, мгсл.--прнстально всматрн-ваться. Ар.; Шсл. Няма чаго ўзірацца на мяне! Чаго ўзіраешся — ня бачыў мяне ці што? Ст.
зёл
446
зязюліць
•зёл, зёлу, предл.-ле, м.—туман, наводй-мый колдунамн йлй фокуснйкамн, от которого будто бы пронсходят давные явлення, непонятные для простолюдйна; (перен.)—обман, Нсл. 207. дурман, опьяня-юіцее, одурманнваюіцее средство.
•зёлкі, зёлак( одна зёлка), ж.—лечебные травкн. Шсл.; Ар. Пасьвячаць зёлкі. Нсл.207. Зёлкамі падкурыць дзяцё. Тм. Зёлак адтапі й напіся; Бог дасьць ачуняеш. Тм. Пачаў піць зёлкі, дык і паправіўся. Ст. •зём, зёму, предл. зёме, м.—глйняный пол. Навасільск. п.(Будде: Т.: Орл., слов.). Сахаром ускопуюць і цьвярды зём(гліну? дзярно? С.). Сакуны 27.
•зябер І-бру, предл.-бру, м„ бот.—плкуль-НЙК. Гсл.; Верас, собачья ГОЛОВа [Scrofularia nodosa] Нсл. 223. Пшаніцу зябрам паланіла. Нсл. На зяберу пасеяў пшаніцы. Нсл.
•зябер П-бера, предл.-ру, м.—поле, уна-воженное н прйготовленное для посева пшенйцы на следуюіцую весну, Нсл. 223. зябь.
• зяберны \-ная-нае, бот.—прйнадлежа-іцйй "зябру". Нсл. 223. Зяберны ліст. Нсл. •зяберны II, -ная-нае—унавоженный (осенью, С.) для посева пшеннцы(весной, С.). Нсл. 223. Зяберны кавалак. Нсл. Зябернае месца. Тм.
*ЗЯбІЦЬ-блю-бІШ-бе, несоверш., перехз. 1. знобнть (подвергать действйю стужй, холода, С.) Гсл.; Нсл. 223. Дзяцё на марозе зябіць, зазябіў. Нсл. Соверш. зазябіць —простуднть. Зазябіць рукі. Соверш.
празябіць—простуднть. Нсл. 523. Прйч. празяблены—простуженный. Нсл. 523. Празябленае плячо баліць, ломе., Нсл.
2. безлйч.—знобнть(о болезненном оіцу-іценйй холода, С.) Гсл. Я застудзіўся, мяне зябіць. Гсл.
•зябіцца, -блюся-бішся—знобйться(чув-ствовать озноб, С.) Нсл. 223. Стоючы доўга на холадзе, зябішся, можаш зазябіцца. Нсл. Соверш. празябіцца, возвр. —быть проннкаему стужею, прозябнуть, Нсл. 523. простуднться. Отгл. ймя суйу празябеньне-ня, предл.-ню, ср.—простуда. •зябла-ла; мн. ч.-лы-лаў, ср.—поле, кото-рое пашут на знму. Нсл. 223.
• зябліць-лю-лгі«-ле, несоверш.—пахать осенью под весенннй посев. Нсл. 223.
•зябра,...Знаходзе кірунак па дзервах, што зябрай пакрыты, стаяць. Танк(Б. Голас. Но. 70).
•зябій-бну-бнеш-бне, несоверш.—зябнуть. Нсл. 223. Соверш. пазябці. Нсл. 223—ОЗябнуть, Гсл. позябнуть
•зяхацёць, зяхцёць (Шсл.), зіхацёць (Mix.), зіхцёць (АрУзя(зі)хачў<хаціш(хцішУціць, несоверш.—сверкать. Мір.; Ар. Пашаравала судзьдзе, аж зяхціць. Ст. Мікалай узяў у рукі табакерку, а тая здыхата ўся аж зяхаціць, ведама залатая. Мікольск М.(Де-мцц: Веров. ill). Зоры на небе зіхацяць. Mix. Vee зоры дабрадзейна зіхацяць, толькі
мае безьзямельнай ня відаць. Купала; Песьні безьзямельнага. Хата вымыта, вычышчана, аж зіхаціць. Ст. Як ляцеў — зіхацеў, як упаў — чорны стаў(дождж). Рапан. 364. Зіхціць з крапівы марамарам Багіня хараства. Кавыль: Ростань, II. См. зіхацець. •зяхяць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. неглубоко, слабо дышать. Mix.; Ар. Хворы ледзь жыў, толькі зяхае. Mix.
2. (перен.у—еле жнть. Шсл. Am, зяхае яшчэ крыху. Крамяні Пух. (Шсл.). Соверш. зазяхац-ца-аюся-аешся—стать часто н слабо дышать от усталостн. Прйч. прош. вр. зазяхаўшыся.
• зяхнець г м под зяхацець.
•зязкзлёрь-ею-ееш-ею; повел.-ей-ейма
—собственно делаться мутным, серым, подобно цвету кукушкн; соловеть от пьянства. Нсл. 223. Вочы твае ад гарэлкі зязюлеюць, пазязюлелі. Нсл. Соверш.
пазязюлёць. Нсл. 223.
• ЗЯЗЮЛЯ-ЛІ-ЛІ, ж.— кукушка. Ар.; ПНЗ; Растсл.; Шсл.; Гсл.; Нсл. 223. Зязюля, ЗЯЗЮЛЯ, скажы, колькі мне год жыць? кажуць, чуючы кукаваньне зязюлі. Нсл. 223. Тая зязюля, але ня так кукуе. Послов.—Федот, да не тот. Войш. Прыляцела ўжо з выраю зязюля. Ст. На тэй каліне зязюля раненька кукуе. Росуха Імгл.(Косіч39).Ужньш. зязюлька-лькі-льцы, ж. 1. кукушка. Ар.; мгсл.; Шсл.; Нсл. 223. Кукавала зязюлька ў садочку, прылажыўшы галоўку к ліс-точку. Нз свад. песнн, Нсл. Схавай грош на зязюльку. Забабон-. калі першы раз увясну, чуючы кукаваньне, маеш у кішані грошы, дык увесь год будзеш іх маць. Нсл. 2. любнмая женіднна. Нсл. 223. Ночная зязюлька дзенную перакукуе. Послов.
КНІГІ ОНЛАЙН
