Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
Кажацца праз жонку, што, ночы зюка-ючы з мужам, мяняе думкі ягоныя. Нсл. 3. служнт ласкательным обраіценйем к женіцйне. Шсл. Мая ты зязюлька, як жа ты гаруеш! Ст.
ЗЯЗЮЛeЧKa-Ч^^-ЧЦb/, ласкат., уменьш. к "зязюлька", 1. кукушечка. Нсл. 223; Ар. Лугавая зязюлечка, лугам ляціш, чаму ня кукуеш? пнз.46. Прыляцела зязюлечка ды сказала куку, падай, падай, мой сыночак, мне правую руку. йз песнн, Нсл..
2. уменьш. к. зязюлька, 3. Зязюлечка мая, сястрыца!
3. пренебр.—ПЬЯНйЦа. Нсл. 223. Прышоў двору зязюлечка зязюлечкаю. Нсл.
•зязюлясты-тая-лмае—похожнй цветом на кукушку("зязюлю"). Аш. Куры рабыя, і ЧОрныя, І ЗЯЗЮЛЯСтыя. Харобрычы(Курыла 88).
*ЗЯЗЮЛ\й,Ь-ЛЮ-ЛІШ-ле, несоверш., nepex. 1. суслнть, пнть. Нсл. 223, медленно пнть, есть. Цэлы дзень зязюліў гарэлку. Нсл.
2. прнводнть ударом в беспамятство. Соверш. азязюліць. Прйч. азязюлены
—доведенный ударом(чем-л., С.) до беспамятства. Нсл. 361. Сядзіць, як азязюлены. Нсл.
зязюліцца
447
азяляць
*ЗЯЗЮЛІЦЦа-ЛЮСЯ-ЛІШСЯ, несоверш., возвр. —язменяться вндом, соловеть. Нсл. 223. Досыць табе піць гарэлку. вочы твае зязюляцца, дый сам ты азязюліўся. Нсл. Соверш. азязюліцца—осоловеть(осоветь, С.). Нсл. 223. Выпіў нашча й азязюліўся. •зязюлька-лькі-льцы, ж., брт. 1. ятрыш-ннк. Гсл.
2.—CM. под зязюля.
•зякратасьць-цг, ж.—пучеглазне. Ср. зякраты, зекры.
•зякраты-тая-тае—пучеглазый. Ар. Во, які нехарошы: лупаты, зякраты. Ст. Ср. зёкры.
•зяло-ла, ср.—смесь худшего зерна с сорнякамн. Шсл. Курам пасыпалі зяла. Ст. •зялёза-за, предл.-зе, ср.—железо. МГсл.; Растсл.; Дз.; Вел.-Куз.; Шсл.; НК: йгры 32; Нсл. 208. Дарагое стала зялеза. Ст.(Шсл. 79). Пуды два зялеза трэба купіць. Нсл. Прастора замураваная ў зялеза й бэтон. Сяднёў (Бацыс, Но. 46-47/530-531). Іржа есьць зялеза. Дсл.(под аржа). Ен паехаў у П-цкую раду па зялеза. Дзьве Душы 157. Скрыню абабілі зялезам. Ст.(Шсл.под аббівацьу У талым сьнезе прэлая зямля, як іржа рудая на зялезе. Крушына: Лебедзь 41. На зялезе рыпіць намёрзлае палозьзе. Клішэвіч: Каліна. Чам ты, кавалю, рана ня куеш, ці ты сабе зялеза ня маеш? Лупекі Стдуб.(Косіч 40). 3 аднолькавага зялеза каваль выкаваў два ПЛугІ. Я. Г. Лемантар 52. Уменый. ЗЯЛСЗЦЛ-ца, предл.-цу; мн. ч.-цы-цаў—кусочек железа. Нсл. 208. Кінь гэта нягоднае зялезца. Нсл. Ласкат. зялёзанька-ка, предл.-ку. Есьць у мяне зялезанька. Лупекі Стдуб.(Косіч 40). Собйр. зялёзьзе-зя, предл.-зю, 1. железо разЛЙЧНОГО сорта. Шсл.; Прыездава Ржэўск. (Грынькова: Тудаўляне). Накупляў усялякага зялезьзя. Ст.
2. кайданы. У зялезьзе закавалі. Купала; Пераклад Слова аб палку Ігоравым.
•зялёзіна-ны-не, ж. 1. всякая железная веіць. НК: Очеркн, Но. 692. Шмат у зямлі знайшлі зялезіны. Ст.
2. кусок необработанного железа. НК: Очеркн, Но. 692.
3. железная руда. Шсл.
•зялёзіцца-іцца, несоверш.—покрываться налетом железа. Шсл. Зялезіцца мян-ташка мая. Лядно Пух.(Шсл.).
•зялёзпы-ная-нае—железный. Дз.; Бел.: Куз. 185; Раст.: Северск. 73; Косіч 84; Дсл. ( под "арэлюійкі”)-, Нсл. 207; Шсл. Зялезная вось. Нсл. Зялезныя загваздкі. Тм. Купіў зялез-ную барану. Ст. (Творы Гаруновы) зас-таюцца няпрыступнымі па гэтым і па тым баку зялезнае заслоны. Адам. ("Бацьк.”, Но. 38-39/573-574). Зялезнаю рукою спыніў рух. Гарун (ст. ”На сьмерць”). О гэтыя зялезныя сьпіртныя бочкі! Гарэцкі: Песьні 21. Зялезная печка зырка палае перад ім. Цялеш: Ярыляў агонь. На караблю былі эмітранты із-за зялезнае заслоны.
•зялезны ліст—см. под ліст.
•зялёзьзе—см. под зялеза.
•зялёзьнік-і'ка, предл.-іку, м.—чугунный эмалйрованный горшок. Шсл. Бульба варыцца ў зялезьніку. Ст.
•зялезы-заў, едйнств. ч. нет. 1. кандалы, оковы. Нсл. 208. Закавалі ў зялезы. Нсл. На дварэ марозанькі люты, прымарозілі зялезы на жываты. Я ірваў, ірваў — зялезы ня ірвуцца. Знаць мне молайцу зь няволі не вярнуцца. Косіч 48.
2. капкан, НК: Очеркн 532. ловушка йз двух железных полукругов(й пружвны, С.). Шсл. Тхара злавілі ў зялезы. Ст.
3. железное путо. НК: Очеркн539.
• зялёніва-ва, ср.. бот.—зелень, трава, лнства, растенйя. Войш. Паказалася зяленіва дзерваў. Шакун(Сьлед 1). Зяленівам пышна прыбраны цьвіў сад. Ев. сьпеўнік 38. Лаза атуліла тый бераг шчытным радном зяленіва. зсд 59. Дол — зяленіва шоўк. Салавей: Сіла гневу 7. Яна (хата) тоне ў зяленіве садоў. Рамановіч(Бацьк., Но. 49-50/435-436). Яна схадзіла ў гарод. Назьбі-рала зяленіва й прышла ўзноў на вуліцу. Крапіва(Людзі: Суседзі 61). Дзе СІНЬ, ЗЯленІва — маё там падарожжа. Крушына: Творы40. •зялёнькі-дў, мн. ч.—тычйнковая коноп-ля(посконь, С.), которая выдергавается раньше плоднйковой. Ксл. У каноплях зяленькі пасьпелі, пара іх браць. Ст. Беліца Сян. (Ксл.).
•зялёпуха-ух-усе, ж.—слйшком недозре-лая ягода. Нсл. 207. Вішні яшчэ зялепухі, a ён прэ. Ст. Нарваў зялепухі брушніцы. Нсл. См. зялёпухі, зьляпуха.
•зялёністы-тая-тае—светлозеленый. іг. •зялёнка-ша-нцы, ж.—грнб, род сыроеж-кй, зеленого цвета. Шсл. Назьбіралі адных толькі зялёнак. Ст.
•зялёны-ная-нае, 1. зелёный.
2. недозрелый, неспелый. зелёный.
3. мало опытный, неважный. Дсл. 265. Ты яшчэ зелен вучыць мяне. Дсл. Прев. cm. зялёншы. Уменьш., ласкат. ЗЯлёнвНЬКІ. Ар. Увелйч. зелянюсенькі—зелёнёхонькйй. Нсл. 207; Ар.
• зялёпухі( одна зялёпуха)‘прх, ж.—зелё-ные недозрелые ягоды. Дсл. 266. Зялёпух нарвала'. суніца яшчэ не пасьпела. Дсл. Уменьш. зеляпушачка-чкі-чцы. Дсл. 266. Зеляпушачка ліхой сьвякрыві. Дсл.
•ЗЯЛІЦЬ-ЛЮ, зёліш-ле, несоверш., nepex. 1. букв. зельем наводнть на кого-л. затле-нне ума; очаровывать, оболыцать. Нсл. 207. Гэта дзеўка зеле, азяліла нашага брата. Нсл.
2. пускать пыль в глаза, обманывать увереннямн, Нсл. 207. одурманявать. Што ты мяне зеліш? Нсл. Досіць табе зяліць мяне! Нсл.
азяляць-яю-яеі«-яр, несоверш. 1. очаровы-вать зельем. Дсл.; Нсл. 361. Бабка азяляе. Дсл.
зяліцца
448
зятні
2. увлекать, прельіцать. Дсл.; Нсл. 361. Дзеўка дужа прыгожая, усіх азяляе. Дсл. Дзеўка азяляе, азяліла дзяцюка. Нсл.
3. одурманнвать. Таргачы ўмеюць азя-ляць прасьцякоў. Нсл. 361.
4. обманывать. Дсл. Ня верце гэтаму жуліку: ён усіх азяляе. Дсл. Соверш.
азяліць, 1. очаровать, обольстйть. Нсл.207. Дзеўка азяліла дзяцюка. Нсл. 361.
2. —пустнть пыль в глаза, обмануть, Нсл. 207; Дсл. одурманнть. Знаць азяліў цябеён, што ты ашукаўся. Нсл. 361. Безлйч.
азяліла—омрачйло, (Нсл. 361) ввело в заблужденне. Дсл. А зяліла мяне заехаць у карчму. Дсл. Азяліла цябе, як ты дорага даў. Нсл.
•зяліцца-люся, зёлішся, несоверш., возвр. 1. букв. травнться "зельлям”, как бы пьянеть, как бы подвергаться действйю "зельля". Гсл., омрачнться, поддаваться обману. Дсл.; Нсл. 207. Досіць табе зяліцца, слухаючы бабскіх забабонаў. Нсл.
2. прелыцаться кем. Нсл. 207.
азяляцца, несоверш.—омрачаться, терять рассудок. Нсл. 361. Азяляецца ж чалавек! самадур аддаў грошы. Нсл. Ані азяляйся ты паночку: ня вер яму. Дсл. Соверш. азяліцца, 1. омрачнться, потерять рассу-док. Нсл. 361. Ты, знаць, азяліўся, так гаворачы. Нсл. Выпіў нашча й азяліўся. Нсл. Як выпіў кварту, дык і азяліўся. Нсл. Як азялілася баба'. крычыць няма ведама чаго. Гсл.
2. прельстяться. Нсл. 207. Азяліўся ёю, якбы ЧЫМ добрым. Нсл. Отгл. ймя 014. азяленьне-ня, предл.-ню—состоянйе по-хожее на опьяненне, Гсл. омраченне, как бы от травного снадобья(”зельля’% Нсл. 361. Такое азяленьне — няў веры гэтаму жуліку. Дсл. Азяленьне напала на чала-века. Нсл. Гэта было нейкае азяленьне. зсд ззо.
назяляць, соверш. к назяліць. зсд 330. Соверш. нязялўць-лю-ліш-ле каму, 1. букв. насыпать ядовнтой зеленн йлй травы, Нсл. 739. отравнть. Пі ўперад сам, можа ты мне назяліў. Нсл.
•зямёц-жца, предл.-мцў, зват. зёмча; мн. ч. зямцы-оў-ом-амі-ох, м.—пчеловод, па-сечннк, Гсл.; Дз.; Вост.(Даль); Ксл. пчеловод, отлнчаюіцййся от "бортніка” тем, что улья пчельннка стоят не на бортных деревьях, а на земле. Нсл. 208. Нсл. 208; Сакуны хп. Калі рой выйдзе перад Іва-нам(24.6), будзе зямец панам. Вост.(Даль). Ён дужа добры зямец, у яго мёду дастанеш. Латыгаль Сян. (Ксл.). Зямцы маюць прыхамаць, прыманеваць да сябе чужыя пшчолы. Нсл. 208. Угадай, земча, колькі міль да Віцебску? Посло«. Нсл.
• зямёцкі-кая-кае—прннадлежаіднй к пчеловоду. Нсл. 208. Зямецкі нож. Нсл. Зямецкая прыхамаць, судзіна. Нсл.
• зямёцтва-ee, предл.-ве, ср.—пчеловод-ство. Гсл.
•зямля-лг-лг, вйн. зямлю; мн. ч. зёмлі-ляў, ж.—земля. Ар.
зямлю есьці—клясться землею. Нсл. 208. Зямлю есьць, не прызнаецца. Нсл. Уменьш. ЗЯМІЛЬКЯ-ЛЬКІ-ЛЬЦЫ. Гсл. Уменьш.. ласк. зямліця-цы-цы. (Вецер) прыпаў да зямлі-ЦЫ. Гарун(ст. ’’Вецер”). Пяе ЗЯМЛІца. Гарун(ст. "Матчын Дар”). Хто толькі хоча, гаспада-рыць, але ня сын зямліцы гэтай. Купала ("Бацькаўшчына”, Но. 24-25/410-411).
•зямлянка-ню-ні(ы, ж. 1. жнльё, выко-панное в земле, землянка.
2. (у сохн) брусчатая поперка, прнкреп-ляемая сверху "дзерава” у самых "на-рожнікаў”, концамн выходяіцая в сто-роны, НК; Очеркн, 389. прут, связываюіцйй основанне сохн с оглоблей. Ксл. Надабе зямлянкі пакараціць, каб нацягнуць вобжы. Казлы Куз. (Ксл.).
•зямчявяць-чўю-чўеш-чўе, несоверш.—за-ннматься пчеловодством, бортевым йлй пасечным. Вост. (Даль).
•зямчўжны-ная-нае—жемчужный. Козіна Пуців.(Халонскі 124).
• зяпя-пы-ne, ж. 1. шнроко раскрытый рот, Ксл. пасть(зверя, рыбы). Воўк ад смагі шчэра зяпу. Грахоўскі: Лясная казка.
2. пренебр.—рот у человека. Стаяў я доўга і дзівіўся, разьзявіў зяпу і глядзеў. Тарас на Парнасе.
•зяпай-йя, предл.-аю, Зват.-аю, м.— крйкун. НК: Пособ. 47.
•зяпала-лы, ж.—крнкса, рева, плакса, НЮНЯ. Кур. (Даль).
•зяпяіуь-Ню-аеш-ае, несоверш. 1. громко, ненстово крнчать, нк; Под. пос„ Но. зо. крнчать во весь зев. Кур., Мск., Тмб. Даль). Дужа не зяпай, панскі двор недалёка — возьмуць у пастухі, гуменьнікі. НК: стр. 41. Однократ. зяпчуць-ну-неш-не. Кур., Мск., Тмб. Даль).
•зяпла-плы-ле, 1. — зяпа. Ксл. Вось дык зяпла — хоць валы садзі! Лазова Сян. (Ксл.). 2. крнкса, плакса, нюня, рева. Кур. (Даль). • зяпўн-гна, предл.-уну, мн. ч.-ны-ноў-ном, мн. ч„ предл.-нох, м.—крнкса, рёва, плакса, НЮНЯ. Кур. (Даль).
•зярок-pxä, предл.-ркў, мн. ч„ дат.-ркОМ, мн. ч„ предл.-ркох, м.—зрачОК. Шсл. Уменьш. зярочяк-чка, 1. зрачок глаза. Дсл. 267.
2. (перен.)—круглое место в лесу, деревь-ямн не заросшее. Дсл. 267. Ганчакі гоняць ліса проста ў зярочак. Дсл.
• зярнё-няш, дат.. предл.-НЯЦІ, meop.-нём; мн. ч. зярняты-нят, ср.—зерно. Ар.; Макеенкі Аз., Янавічы Сур. (Ксл.). См. зерне. Пасып піскляняці зярнят. Гсл. Дрозд прынёс расінку зь мяты, вожык — сьпелыя зярняты. Л. казка. Уменьш. Зярэнца-І/Й, предл.-цу. МГсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
