Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. соловеть. іг.
3. зябнуть, НК.: Очеркн, Но. 491. мерзнуть, коченеть. Юрсл. Ня зызьніце на вуліцы, ідзіце пад страху. Юрсл.
азызнуць, соверш. 1. опухнуть (обрюзг-нуть, Ксл.), употр. й как бранное. Шсл. Уся шчака азызла'. пшчала ўкусіла. Ст. Каб ты азыз! Ст. Глянь, як у яго від азыз. Азярэцк Сян. (Ксл.).
2. осоловеть. 1г. Спаткі хоча — сусім азыз. іг.
3. продрогнуть, Ксл. озябнуть, Дсл.; Гсл.; нк.: Очеркн, Но. 491. Купаўся, пакуль азыз. Гсл. Боты дзіравыя, дык дужа азыз. Пятніцкая Беш. (Ксл.). Дзяцё аЗЫЗЛа. Дсл. Нешта ж у вас дужа сьцюдзёненька, азызнуць можна. НК.; Старцы, 92.
4. потерять бодрость, стать апатнчным; раскнснуть.
•зызнуцца, страд. к зызнуць II. Чаго вам зызнуцца пад сьцяною, йі хата малая, ці што? Юрсл.
•зыйсыд,—<м под ісьці.
•зыйсьці'ся,—< м. под ісьціся.
•зык, зыку, предл. зыку, м. 1. жужжанйе. Нсл. 222; БНсл. Пшчолы паднялі зык. Нсл.
2. крнк, брань. Нсл. 222. Hi воднага дня ў нас ня бывае бяз зыку. Нсл. Нарабілі зыку-крыку, хоць ты з хаты ўцякай. Ст.
3. состоянйе рогатого скота во время зноя, когда он мечется, Гсл.; Кал., Кур., Вар. (Даль); Юрсл. стремйтельно бешеный бег коров в жаркую полуденную пору, когда оне преследуются "зыкаўкамі". нк.: Под. пос., Но. 107; Бяльсл. У зык адно спасеньне: збутурай барзьдзей статак у якую-лень вадў. Юрсл.
4. летняя пора, когда скотнна бесйтся от ОВОДОВ. Кал., Кур., Вар. (Даль). См. Гілёс..
5. овод (кусаюіцйй рогатую скотйну во время зноя, С.) Растсл.; ПНЗ.
6. в отношенйй к молодежй, ншуіцей развлечення й удовольствнй, "зыкі” прннймает укорйзненно-насмешлйвый TOH. НК,: Под. пос., Но. 107.
зыкала
472
зычэньне
•зыкала-лы, обш.—сварлнвый-вая. Нсл.222. Дурное зыкала, усё зыкае, сварыцца. Нсл. •зыкаўка-ўкі-ўцы, ж.—насекомое, муха (овод. С.), надоедаюіцая коровам в жаркое летнее время. Нсл. 222. Зыкаўкі каровы ганяюць. Нсл. A д зыкавак каровы, як шалёныя бегаюць. Нсл.
•зыкаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. жужжать, Гсл. свойственно насекомым. Нсл. 222; Бяльсл. Пшчолы зыкаюць. Нсл. Мухі ЗЫКаюць па хаце. Бардзіч Краснап. (Бяльсл.).
2. йздавать звукн, свойственные какому-л. насекомому: жужжать. Шсл. Ня зыкай ты, ато конь пудзіцца. Ст.
3. плакать, хныкать. Нсл. 222. Дзяцё зыкае, есьці хоча. Нсл.
4. шйпеть, шуметь, журйть. Нсл. 222. Настаў дзень, пачала зыкала наша зыкаць. Нсл.
5. метаться от зноя ( о коровах).
•зыканьне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к зыкаць, 1. жужжанне. Нсл. 222; БНсл. Зыканьне пшчол, камароў. Нсл.
2. хныканне, плач дйтятй. Нсл. 222; БНсл. Уймі ты зыканьне дзяцяці. Нсл.
3. крнк, брань. Нсл. 222. На цэлы дзень будзе гэтага зыканьня. Нсл.
зыкнуць-ну’-нед/, 1. однкрат. к зыкаць 1,2, 5.
2. крйкнуть, особенно с жаром, с гневом. Нсл. 222, Зыкнуў ная го дужа. Нсл.
3. перех.—сказать(промолвйть, С.) Нсл. 222. Хоць бы ты слова зыкнуў. Нсл.
•зазыкаць—начать зыкаць 1, 2, 3, 4. Зазыкалі камары. Нсл. (Зыкала наша) зазыкала ўжо. Нсл.
•зыкацца-аюся-аешся, несоверш.—мета-ться от зноя, Гсл. бегать с ревом, говорйтся о коровах, во время летней жары бегаювднх от кусання насекомых, называемых "зыкаўкамі”. Нсл. 222. Каровы зыкаюцца. Нсл. См. гіляваць. Соверш.
раззыкацца—разжужжаться. Нсл. •зыклГвасьць-гр, ж.—сварлнвость, БНсл. страсть прйвязываться, журнть с крн-ком. Нсл. 222. Зыклівасьць ягоная ўсім ведама. Нсл.
•зыкліыл-вая-вае—сварллвый, БНсл. лю-бяіцнй журнть на всё. Нсл. 222. Хоць зыклівы, але ня б’ецца. Нсл.
•Зыноў—Зеновнй. БНсл.
•зындра-ры-ры, ж. — дзындра.
•зыр, зыру, предл. зыру, м. І.област.—ЗНОЙ. Варсл. Хлапчанё на зыру цэлы дзень пячэцца. Варсл.
2. дйсцйплнна. Ср. зырыць. Яны знаюць зыр. Ар. Зыру на іх няма. Ар.
•ЗЫрЭЦЬ-Эб’, з лйцо мн. ч.-ЭЮЦЬ, несоверш. —ярко блестеть, светйть. Зырэе скарб. Кавыль: Думы 37. Быў ён (сьвет) прынадны і чароўны, зырэў у квецені шыпшыны. Каваль: Ростань 37. За акном крывавая зара над зямлёй спалоханай зырэла. Кавыль: Пад зорамі 60. Зырэла заранка ў воддалі. Кавыль: Вільня (Блр. Думка, Ho. 1).
• зьірка, нареч.—ярко. Сонейка сьвеце зырка. Казаноўка Чаш. (Ксл.). Пойдуць на бераг Дняпра, там загарацца зырка агні. ЗСД 127. Зырка гарэла пад стольлю лянпа. Васілёнак (’’Полымя”, 1967 г., Но. 12, стр. 191). Зялезная печка зырка палае перад ім. Цэлеш; Ярылаў агонь. Крыўда дзе і зьдзек краскай макавай зырка цьвітуць. Жылка, 19. Ср. cm. зырчэ Зырчэй цьвіла зара. Крушына (Зьніч. 1953, Но. 24).
•зыркі-кая-кае, 1. ярклй. Варсл. Зыркае сонца пячэць нам у від. Варсл. Тры зыркіх зоркі сьцежку ЯСЬНЯЦЬ. Гарун: Белр. марш. У зыркім сьвятле полымя недалужна кідаўся на ўсі бакі невялічкі грудок панскіх парабкоў. ЗСД 165. Неба водбліск зыркі ня мог ты разгледзець. Салавей. Раман уцякаў ад людзёў, каб набрацца нейкэх асаблівых доймаў-мамэнтаў, зыркіх, ад якіх бы яму было лягчэй. Корзюк. А зоры, тыя бы выляцець хочуць із сваіх гнёздаў, да тога зыркія, бліску-чыя яны ў маразяным паветру. Лынькоў: Воўчы лог(Калосьсе, 2, 1935, стр. 95). Мітусяцца зоркі ў зыркім паяску. Крушына: Лебедзь 29. Сьвятло ў спальні зыркае тушу. Кавыль; Думы 21. Мая зямля, мой родны кут, да сонца зыркага плывеш. Р. Кут 6.
2. резкнй (о холоде), Ксл. Сядні зыркае надвор’е. Стаішча Чаш. (Ксл.). Каб адчулі зыркі сьвіст вятроў у полю. С. Музыка222. •зырчэць-ь'шь—ярко светнть. Была вяс-на, зырчэла сонца. Салавей: Сіла 33.
•зырыць-ру-рыш-ра, несоверш.. перех.—ДН-сцнплнннровать. Ар. Алёкса пастыр добры, але пастушкоў надта ўжо зыра: яны яго баяцца, як агню. Варсл. Соверш. зазьірыць—днсцнплнннровать, прнучлть к днсцнплнне. Ар. Прйч. зазыраны—днс-цнплнннрованный. Ар.
прызырыць, соверш.—установнть днс-цйплнну до нзвестной степенн, подтя-нуть. Як прызырылЬ, дык выпіў зельля, a так не хацеў. Клятное Пу (Шсл.).
вызырыць, соверш.—устраннть, выгнать откуда-л. в результате строгого отно-шення. Вызыр пайдзі яго з хаты. Слопішча Шацк. (Шсл.).
•зыскоўны-ная-нае, област.—выгодный, прйбыльный. Гсл.
•ЗЫЦЬ, ЗЬіе, 3 лйцо мн. ч. ЗЫЮЦЬ, несоверш.. област.—сйять, ярко светнть. Варсл. У Рамана сьвятло зые ў вокнах. Варсл.
•зычаць(зычэць? С.)-чў-чьіш-чыць, несо-верш. 1. жужжать, свойственно насеко-мым, Нсл. 222. — зыкаць. Тм. Камары зычаць сталі, зазычалі. Нсл.
2. крлчать, шуметь. Нсл. 222.
зазычаць, соверш. к зычаць 1, 2. Ня зычыце, што вы зазычэлі? Нсл.
• зычаньне й зычэньне-ня, предл.-ню, 1. желанне, йзьявленное другому (поже-ланне, С.) Нсл. 222. Зычэньневялікае, аленя шчырае. Нсл.
зычліва
473
зюкаць
2. собственное хотенне, воля, Нсл. 222. желанне вообіце. Зычэньне тваё я супоў-НІў. Нсл.
•зычліва, нареч.—доброжелательно. Нсл. 222. Зычліва служа, радзе. Нсл. Ср. cm. зычлівёй. Нсл. 222.
•зычлівасьць-ui; мн. ч„ род.-цяў, ж.—доб-рожелательство, Нсл. 222. доброжела-тельное отношенне к кому-л., благос-клонность, благоволенне, расположенне. Зычлівасьці ні ў чым ня бачу да мяне. Нсл. •зычлівы, -вая-вае—доброжелательный, Нсл. 222; Гсл.; Ксл. ОТНОСЯІЦНЙСЯ доброже-лательно, расположенный в чью-л. пользу, благосклонный. Ар. Зычліваму чалавеку й Бог памагае. Нсл. Зычлівы прыяцель. Добрыя слова зычлівым му-мульманам мовіць ляпей сэдэкі (араб., суьожніны) даваньня. Кіт. 963. Ен дужа ЗЫЧЛІвЫ чалавек. Горбава Лёз. (Ксл.).
•зычнасьць-ці', ж— зычлівасьць. Ані маем тэж зычнасьцю адной старане, але проста кажнаму справядлівасьць даваці. Стт. 157.
•зычыць-чу-чыш-ча; повел. зыч, зычма, несоверш.. чаго каму, І.сердечно, нскренно желать, хотя желать добра так же, как н зла, смотря по отношенню к лнцу н предмету, нк.: Очеркн, Но. 418. желать. Ар.; Луб’ева Аз. (Ксл.); Шсл.; Гсл.; Нсл. 222. Добра чынь, добра зыч, за сэдэку (араб., субожніну) йдзе. кіт. 9а5. Ворагу свайму й то, ня зычу такога дабра! Ст. Хай імне тое, што я табе зычу. Сінішча Віц. (Ксл.). Чаго сабе ня хочаш, таго й другому ня зыч. Нсл. Адсохні тая рука, што сабе дабра ня зыча. Вост. (Даль).
2. советовать. Нсл. 222. Як ты мне зычыш? Ці ехаць ай не? — Я табе добрае зычу, a ты сам як знаеш. Нсл.
адзычаваць( й ар,зычаць)-чую-чуеш-чуе; повел.-чуй-чуйма, несоверш.. с неопред.—убе-ждать не делать чего-л., отказаться от какого-л. намерення, отсоветывать. Дсл. Мне людзі адзычуюць браць яе. Нсл. 373. Пачалі імне адзычаваць Маркаву дачку за сына браць. Дсл. Соверш. адзычыць-чу-чыш-ча, 1. отсоветовать. Нсл. 373; Дсл. Хацеў купіць гэтага каня, але мне адзычылі. Нсл. Адзычыла імне суседка купляць гэты паркаль. Дабрсл.
2. отблагодарнть. Крывёю ворагу адзыч. Кліш.: Каліна. Отгл. ймя суш. адЗЫЧаньне-ЧЯ, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў—отсоветованне. Нсл. 373; Дсл. Дзякуй за адзычаньне тваё. Нсл. I адзычаньне не памагло — узялі Маркаву дачку за Васіля. Дабрсл.
назычаваць-чую-чуеш-чуе; прошл. вр. назычаваў; повел.-чуй-чуйма, несоверш.. перех.—советовать, рекомендовать. Нсл. 308. Благога каня назычуеш імне купіць. Нсл. Соверш. назычыць—посоветовать, порекомендовать. Нсл. 308. Назыч імне добрага майстру. Нсл.
пазычыць, соверш. 1. пожелать. Ар.; Нсл. 456. Пазычыць каму здароўя. Нсл. He пазыча табе ён добрага. Ар.
2. посоветовать. Нсл. 456. Ня добра ты імне пазычыў; я паслухаў цябе і ў бяду лўчыў. Нсл. Соверш. запазычыць—пере-нгять. Бяльсл. Запазычыў у мяне розных выкрутасаў. Сохана Імсьц. (Бяльсл.).
узычаць, несоверш. к узычыць 2, 3, 4.
узычыць, соверш. 1. предоставнть, уде-лнть (вннманне, время). Гадзіны аднае ня ўзычыў ты нам. Нсл. 654.
2. одолжнть (оказав какую.л. услугу, вызвать у кого-л. чувство прнзнатель-ностн, благодарностн, С.) Нсл. 654.
3. удружнть. Ксл.; іг. Вось я табе ўзычу! Чараўкі Сян. (Ксл.).
4. ннспослать; мнлостнво предоставнть. Стт. 1529. Калі Пан Бог усхоча ўзычыці. Тм. •ЗЮЗЯ-ЗІ-ЗІ, ж., dem.— ХОЛОД, ПНЗ; Нсл. 223. холодно. Шсл.; Кур. (Даль). Зюзя малёнь-каму хлопчыку. Ст. Зюзя на дварэ. Нсл. Уменьш. зюзька-зькі-зьцы, ж. 1. холод, Нсл. 223. холодно. Шсл. На двор ня йдзі: зюзька. Ст. Ня йдзі на двор, на дварэ зюзька. Нсл. 2. обіц.—бояіцнйся холода. Нсл.223.Ямтмы зюзька: не вялікі холад, а ты азыз. Нсл. •ЗЮЗІЦЦа, ЗЮЗЮСЯ-ЗІШСЯ, несоверш.. dem. — ХОЛОДНТЬСЯ, Нсл. 222. зябнуть. Ня зюзься, дзетка маё, на дварэ, хадзі ў хату. Нсл. Соверш. назюзіцца—напнться до потерн слова, до неподвнжностн. нк.: Пнт. 74. Як зюзя, як зюзька назюзіўся. нк.: Пнт. 74.
•зюзнуць-нр-ней/-не, несоверш.—зябнуть. Ср. азюзнуць. Соверш. азюзнуць—озяб-нуть, посннеть от холода. Дс Азюз малец ад холаду, пасінеў і дрыжыць. Дсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
