Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•жабка-бкі-бцы, ж. 1. регулятор мель-ннчного жернова. Падыймі жабку, a то ня можна жорны пакруціць. Ліпна Сян. (Ксл.).
2.—см. под жаба.
•Жабрак-ак<г, м„ област., пол.—нніцнй. Гсл.; Ар.
•жабрацтва-ea, ср„ област.. пол.—нніценс-тво. Гсл.
•жабрачка-чкі-чг^ы, ж„ област., пол.—нн-іцая. Гсл.
•жабўха-ўхг-ўсе, ж.—рябая нлн моріцн-ннстая женіцнна, особенно сварлнвая. Нсл. 152. Жабуха гэта жыць нікому не даець. Нсл.
•жабурэньне, жабўрыньне, (Гсл.), жабу-рыньне. Шсл.; Даль,—лягушечья нкра. На балотцы плавае жабурыньне. Ст. Памыў ногі жабурыньням, каб былі белыя. Ст. •жах, жаху, предл. жаху; мн. ч.-хі-хоў-хом, мн. ч„ предл.-XOX, м. 1. ужас. Гсл.; Растсл; Ксл.; Шсл.; Еўлічы; Вят., Вост. (Даль). 3b вЯЛІКага жаху проста ўмлеў чалавек. Ст. Праця-тая нейкім хваравітым жахам, яна кінулася ад вады. ЗСД. 135. Жах абняў хлопчыка. Гарэцкі: Песьні, 88. Кідаецца ў страсе, а ў ваччу — нязьмерны жах. С. Музыка, 267. Чорны жах нявінных лякае. Салавей: Сіла, 26. Лігія слухала зь дзіўным жахам а смуткам. Кво вадыс, 264. Безна-дзееньне завалодала йзноў Вініцам, і жах падыймаў валасы на галаве. Тм. 282.
на жах—к ужасу. (Вятры) на жах туЖЛІвЫ сьпеў вядуць. Гарун(ст. ’’Навокал”). 2. жуть. Гсл.
•жахаць-аю-аеш-ае, несоверш.—снльно н быстро рубнть, колотнть, а также н бнть. Шсл. Жахае сякіраю па калодзе — і рады ня дасьць. Ст. Однкр. жахнуць-ну-неш-не. Шсл. Як жахнуў у вуха, дык аж перакру-ціўся. Ст.
•жахарра-аюся-аешся, несоверш.—ужа-саться. Шсл.; Ксл.; Гсл.; Кур. (Даль). Вада сьцюдзёная, аж дзяцё жахаецца. Ст. Однкр. жахнўцца-нўся-нёшся-нёцца-нёлі-ся-ніцёся. Шсл.; Ксл. Я аж жахнуўся угледзіўшы. Беліца Сян. (Ксл.). Дзяцё ў вадзе жахнулася ды захварэла. Ст. Ураз нес-падзяваныя грымоты разарвалі паветра. Лігія жахнулася. Кво вадыс, 264. Соверш. зжахнўцца—ужаснуться.
•жахлГва, нареч.—с ужасом. Сустрэўшы нечы ўсьмех, жахліва замятусілася. зсд. 167.
•жахліяы-вая-вае—ужасный. Еўлічы; Гсл. Пусьціня гэткая жахлівая, як у най-далыйым Куце КОСМОСу. Сіндрэвіч(Беларус, Но. 169). Блюзгала чорным балотам жахлівая, агідная лаянка. Хмар.(Калосьсе, Но. 3/20, стр. 136).
•жароба-бы-бе, ж.—страсть, Ар. страст-ное хотенне. Вят.(Даль 540); Мядзьведзічы Несьв. Хлеба й таго ў жадобу. Малака й таго ў жадобу. Ар. I елі ж, елі, можна сказаць, не ў жадобу елі. Лч. 10.
•жадобіць, -блю-біш, несоверш., чаго —страстно хотеть. Вят. (Даль 540).
• жадом, нареч.—служнт для уснлення глаг. "жадаць". Жадом жадала, пьітам ПЫтала. Горадз.(Ром.: мат. Гр. 1, 217).
жада
477
жалабосны
•жада-ды, ж. 1. сйльное чувство, с трудом управляемое рассудком, страсть( С.).
2. страсть, слльная любовь с преобла-даннем чувственного влеченйя( С.).
3. похоть. Мядзьведзічы Несьв. Спадзяюся, што ўжо салодкую жаду ў абыймах Лігіі супакоіў. Тат. Кво вадыс, 112. Прыгнуў яе аж да сэрца, б’ючага ад жады. Кво вадыс, 28. Вініц, не падыймаючы галавы, маўчаў, потым кажа перапоўненым жадою голасам. Тм. зо. "Жада" ў нас (Мядзьведзіцкае вол. Нясьв.) часта кажуць у сэнсе польскага "жадза Зь лісту П. Татарыновіча. Мне здавалася, што гэта толькі агонь у крыві, ды жада, а цяпер вось бачу, што можна любіць кажнай капляй крыві і адначасна адчуваць такі салодкі супакой. Кво вадыс, 259.
•жаданьне-ня, предл.-НЮ; мн. ч.-НІ-НЯў, отгл. ймя суіц.(к жадаць)—страстное хотенне чего-л., Нсл. 152. желанле. Гсл. Дарэмнае тваё жаданьне. Нсл. Пан Бог жаданьне яго прыйме. Кіт. 25а4. Скора па нэмазе (араб., малітве), прасіце ў мяне, Бога жаданьне, а я Бог, вашу просьбу прыйму. Тм. 7667. Божа, просьба мая — умшэт (царква) мой, адпусьці ім грахі, то ест ад цябе жаданьне маё. Тм. 12065.
•жадасьць-ш, мн. ч„ род.-цяў, ж. 1. страсть. 2. похоть.
•жадаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несо-верш.. каго-чаго—страстно хотеть, Нсл. 152. страстно желать. Гсл. Сьмерці сабе жадаеш. Нсл. I посьле, чаго жадаеш, прасі, дам табе, чаго будзеш жадаць ад мяне. Кіт. 12064. Стварыцелю, ласкі тваей жадаю. Тм. 4а17. Чы да паклонаў маіх ад помачы жадаеш? Тм. 463. Нявольнікаў карміў, не жадаючы ад іх платы. Кіт. І2аб. Зямля, сьпятрэлая, жадае сьцюжы. Кавыль: Думы, 21. Сягосьветную роскаш за нішто маюць, не жадаюць. Кіт. біаіз. Міру, яго-ж усі людзі жадаюць, пажы-валі. Бібля Скарыны, Эсофір, раздз. 12. Ства-рыцелю, ласкі тваей жадаю. Кіт. 4аі7. Вь тьнь? его жадала есмь. Кніг 12 Б.,П. П. 2:3. Hi гадаў, ні жадаў, а само ў рот уляцела. Послов.. Нсл. Прйч. жаданы—желанный (страстно, С.). Нсл. 152; Гсл. Вы ў мяне жаданыя госьцікі. Нсл. Соверш. зажадаць —страстно захотеть, Mix. сйльно захо-теть. Нсл. Яна ўцяжку, яна зажадала селядца. Mix. Прыехала паня зь вясельля, зажадала рэдзькі з пахмельля. Нз нар. песнн. Mix.
•жадацца-аеада, страд. к жадаць.
• жадаецца, прош. вр. жадалася, безлйч. —страстно хочется. Ар. Чаго яму жада-ецца? Ар. Соверш. зажадаецца, прош. ер. зажадалася. Вось сьмерці зажадалася табе. Нсл.
•жадлівасьць-ф, мн. ч„ род.-цяў, ж.—по-хотлйвость.
•жадлівы-вая-вае—похотлчвый. Гэнае места бязьмерна дзярлівае й жадліва, ды гнілое да шпіку касьцей, а й непарушнаеу сваёй надлюдзкой магутнасьці. Кво вадыс, 253.
•жадтл-ная-нае, займя, 1. каждый. Нсл. 152. Жаднаму ўгадзіць цяжка. Нсл. Ласкат. жадненькі. Нсл. 152. Жадненькага дня бывае ў нас. Нсл. Увелйч. жаднюсенькі. Нсл. 152. Жаднюсенькага дня п’яны. Нсл.
2. с отрйцанйем—Нй ОДЙН, НйКакОЙ. Нсл. 152; Шсл.; Вост. (Даль). Ані жаднае капейкі няма. Ст. Жадненькі ня скажа таго. Нсл.
Жаднюсенькага не прапусьце, не зача-піўшы. Нсл. Нямаш падобнага яму ў жаднай рэчы. Кіт. 7а4. Із гэтага каменя жаднага сабе пажытку ня віжу. Тм. 1961. См. жодны.
•жадзён-дна-дно—сйльно нуждаюіцйй-ся, Шсл. страстно желаюіцйй чего-л. Ар. Малака й таго жадзён. Ар. Гаруе чалавек: жадзён куску хлеба. Ст. Ня жадны мы ні салу, ні малаку. Ст. Жыве ён у роскашы: нічому нежадзён. Ст. (Шсл. 244). Пах хлеба жытняга.... Яму й цяпер жадзён. С. Дзяргай: Р. мова(Літ. і маст. 1957). (Калі дачка) адна, то й долі жадна. Рапан. Прык. 88. Кавалка хлеба жадзён. Ар.
•жак \,-ка, предл. жаку, зват. жача, м. 1. сеть йз двух конусов, сделанных йз сетй йлй прутьев й входяіцйх одйн в другой. Ксл. Сёлета ў жакі дужа йдзець рыба. Спаская Сір. (Ксл.).
2. рыболовный заставной снаряд, пред-ставляет "таптун” 3-х саженной длйны, перегореженный внутрй, в отступе друг от друга на 1 1/2 арш., вертйкально стояіцймй й постепенно уменьшаюіцй-мйся обручамй, прн чем прй каждом обруче есть сетчатая ткань с узкнм проходом в центре, а устье снаряда ймеет саженные й более крылья, расходяіцйеся В стороны. НК: Очеркн, 503.
•жак II, жака, предл. жаку, зват. жача, м.—ученнк й вообіце мальчдк, ходяіцйй на ПасХу с поздравленйем. Ар. Я малы жак, паўзу як рак, паўзу як жаба, дай яйцо баба. Ар.
•жалоба-бы-бе, ж.—траур. нк: Очеркн, Но. 619; Ар.; НК: Дудар, Но. 23; МГсл; Шсл.; Чашнію (Ксл.); Нсл. 152; Вост. (Даль). Жалоба па жонцы. Нсл. У жалобе ходзе. Нсл.
•жалобны-ная-нае, 1. траурный. Нсл. 152; Шсл.; Ар. Жалобныя рызы. Нсл.
2. помннальный, заупокойный. Шсл.; Нсл. 152; НК: Очеркн, Но. 619. Жалобная абедня. Нсл.
жалобны стол—помйнальный обед прй погребенйй. НК: Очеркн, Но. 619.
•жалосны-ная-нае—заунывный, мгсл. жалобный, печальный.
•жалабосны-ная-нае—печальный, грус-ТНЫЙ, траурный. НК: Дудар, Но. 23.
жалаба
478
зжаліцца
•жалаба-бы-бе, ж.—жалоба, офйцлаль-ное заявленйе а незаконном йлй непра-вйльном действйй какого-л. ллца, уч-реждення, органнзацйй. Ср. жалабная старана, жалабнік.
•жалабіцца, (Лесков)-блюся-бішся, несо-верш—жаловаться.
•жалабліва, нареч.—скорбно, жалко, жалобно. (Нсл. 152). Жалабліва пяець. Нсл. •жалаблівасьць-ід, ж. 1. печаль, выра-женне скорбй. Нсл. 152. Із жалаблівасьцю расказаваў свае няшчасьце. Нсл. Жалаб-лівасьць у голасе. Нсл.
2. состраданйе. Нсл. 152. Жалаблівасьці да бедных ня мае нічога. Нсл.
•жалаблівы-вая-вае, 1. скорбный, жал- ■ кйй, жалобный. (Нсл. 152). Жалаблівым пеў голасам. Нсл.
жалаблівая старана, жалабная старана, —см. под старана.
2. сострадательный.
•жалабнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м.
1. прнннмаюіднй участье в чужой беде, сожалеюіцйй о друглх. Нсл. 152. Жалаб-нікаў шмат а памачнікоў мала. Нсл.
2. юрйд.—жалобнйк, йстец. Жалабнік a тую пераказу да права пазваці маець вонага. Стт. 347. Жалабнік ужо тоэ йменьне адзяржаці маець.... Стт. 254.
3. кнйга жалоб. Гсл.
•жалабніца-цы-цы, ж.
1. жен. к жалабнік в 1-ом зн.
2. жен. к. жалабнік в 2-ом зн.
• жаламузьдзіна-ны, дат.. предл.-не, бот. —можжевельннк. Ксл. Жаламузьдзіну прынёс дыміць мяса. Аляксандрава Гар. (Ксл.). •жаламусьцік-ка, предл.-ку, м. бот.—жн-МОЛОСТЬ. Заронава Куз. (Ксл.).
•жалопаць-аю-flewz-ae, несоверш., перех.
—жадно н много пйть. Ар.
•жаласна, нареч.—жалко. Гсл.; Кіт. 52аб.
• жаласьліва, нареч. (к жаласьлівы) 1. сердобольно. Гсл.
2. мйлостйво, сострадательно. Нсл. 152. Жаласьліва пан прыняў нашу просьбу. Нсл. Вецер гудзіць жаласьліва. Купала: Са п.д. 10. Сэрца болей не сьмяецца, сэрца плача жаласьліва. Гарун (’’Журба”).
•жаласьлівасьць-гд, ж.—сердобольность. Нсл. 152. Жаласьлівасьць і к скаціне трэба мець. Нсл.
• жаласьлівы-воя-вае, 1. сердобольный. Шсл. Які ты жаласьлівы, братка, шка-дуеш гультая гэтага! Ст.
2. мйлосердный. Нсл. 152. Бог жаласьлівы к нам грэшным. Нсл.
3. печальный, трогательный.
•жаласьнік-гко, предл.-іку, зват.-іча—учас-тлнвый, Ксл. сострадательный. мгсл.
Вялікі ён жаласьнік у нас. Лужасна Куз. (Ксл).
•жалаваць-лую-луеш-луе, каму або перад кім на каго, несоверш.—жаловаться, подавать, прйносйть жалобу. Стт. Жала-вала перад намі мяшчанка віленская
наймя Курчовая Хведзя на пана Яна Сяліцкага. Суд. Акт. ХУІ стг.(Літ. мэтр. кн. судн. дел, УІ, a 32. Барысёнак: Адвакатура 147).
Выабражана было ў назове наймя імень-ня тыя а каторыя жалуюць. Суд. акт 1541 г.(Там-жа 149). Каму ся крыўда відзіць, маець жалаваці або вашай міласьці або панам-радам. 1з суд. актаў(Барысёнак: Спнскн, 98).
• жалейка-кг, дат., предл. жалейцы, ж.
1. свнрель. Семянцова Беш., Кузьміно Сян.(Ксл.). Гсл. Звон цымбалаў і жалеяк. Кавыль: Ростань 7.
2. флейта. Гсл.
*жалёць-ёю-ёеш-ёе, несоверш.—жалеть. Тады красы жалела, як у татачкі сядзела. Пісараўка Імгл.(Сержп.: Отчет, 7). См. шкадаваць. Соверш. пажалёць—пожалеть. Татухна ты мой родненькі, нежалей ты сыноў-сакалоў, пажалей тваю дачу-шачку. Жукава Мгл.(Косіч 35).
КНІГІ ОНЛАЙН
