Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•жлўкта-кты-кце, ж. 1. іцелок, НК.:Очеркн, Но. 341. отвар золы, зольнаявода. Вят.,Вост. (Даль).
2. посуда, в которой заделан іцелок, нк.: Очеркн, Но. 341. посуда для стнркн белья, а) кадка для бученйя белья, Растсл. кадка на трёх ножках(высоты до 1/2 арш.) для золенйя белья прн мойке, Шсл.;Сянно(Ксл.) бук для старкй белья. Вят., Вост. (Даль). Наша жлукта рассохлася. Сянно (Ксл.). Наліў цэлую жлукту вады, і хусьце ня ўлезе. Ст.
3. употребляется также в насмешку над жадным в еде. Шсл.
4. неумеренно й некрасдво пьюіцнй. Гсл. •жлўктаць, 1. бучнть, іцелочйть белье. Ель мая зялёная, сьвякроў мая шалёная. Задала г нядзелю жлуктаць, у рзшаце мачыць, на мору бяліць. Нз песнн, Даль. См. жлукціць.
2. перен.. осуд.—жадно, большнмн глот-камн, захлебываясь пйть, Гсл. пйть снльно, пьянствовать. Нсл. 157. Нсл. 157. Досіць вам жлуктаць гарэлку. Нсл.
•жлўкціць-чі’-чыш-чд, несоверш., перех.
1. бучлть белье, Растсл.; Нсл. 157. бучять, парвть белье, Даль. выпарнвать белье, Шсл. вымачйвать для мытья белье, бучать. Гсл.; НК.: Очеркн, Но. 341. Заўтра ня можна жлукціць. Косіч 232. Занасілася хусьце: давядзецца яго жлукціць. Ст. См. жлук-таць в і-ом зн. Жлукцячы доўга, пагноіла хусьце. Нсл. Трэба жлукціць скуты. Латы-галь Сян. (Ксл.). Соверш. пажлўкціць. Нсл. 157., перех.—позолнть. Шсл. Ня ўсе хусьце пажлукцілі. Нсл. Пажлукці пасьцелкі, дык будуць белыя. Ст.
2. перен.. осуд.—пожйрать жндкую пйіцу, жадно выпнвать большое колн-чество. Слабодка Сір. (Ксл.). Рыгор жлукціць гарэлку. Слабодка Сір. (Ксл.). Ляжаў бы на баку ды жлукціў гарэлку. Дсл. Нейдзе ў фрыца жлукціць ПІва. Дуб.(Калосьсе, Но. 3/20. стр. 150).
3. (перену—с жадностью есть. Шсл. Во дзе жлукце: цэлую міску ізьесьць. Ст.
выжлукціць, соверш.. перех. 1. выіцело-ЧЙТЬ. Шсл.
2. перен.. осуд.—с жадностью выесть. Шсл. Выжлукціў міску капусты. Ст.
3. (перен.. осуд. )—много выпнть. Вала могуць за адзін засед зьесьці й вядро гарэлкі выжлукціць. Марціновіч(Беларус, Но. 159).
•жлўкйшца-кчуся-кцішся—быть бучену. НК.: Очеркн, Но. 341. БелЬ ЖлуКЦІЦЦа. НК.: Очеркн, 168.
•ЖМаКІ-КОў, едйнств. ч. нет.—ВЫЖЙМКН, жмыхй, Растсл.;Гсл. выжймкй конопляные, жмыхн, (Ксл.), Смл. (Даль). Цяпер жмакі дарагіях па рубель дваццаць капеяк. Навікі Віц. (Ксл.).
•жмаць, жму, жмеш, жмем, жміцё, ЖМуЦЬ, повел. ЖМІ, жміма, несоверш.. перех.
1. Жать. Гсл.; Ар.; Растсл. Соверш. нажмаць-жмў—жмёш-жмёць-жмём- жміцё —нажать. мгсл.
2. давать. Гсл.
3. выжймать. Гсл.
зажмаць-мў-мёш-мёць—зажать. мгсл. Соверш. зажмаць—сжать. мгсл.
падажмаць—поджать. мгсл.
абажмаць, -мў-мёш-мёць-мём-міцё што, соверш.. перех.—отжать, сжав, сдавнв, удалйть, выпустйть жйдкость, влагу откуда-л. Ар. Несоверш. аджымаць-вю-аеш; повел.-ай-айма, што,—сжнмать й отпус-кать, Ар. старать отмокшее за ноч белье в первый раз(сжнмая н отпуская, С.), Шсл. Матка аджымае хусьце. Ст. Я буду аджымаць хусьце. Мамойкі Беш. (Ксл.).
пааджымаць, соеерш.. перех.—окончйть "аджымаць ” в разное время йлй много белья за одйн раз. Пааджымала ў цёплай вадзе хусьце. Ст.
•жмацца, 1. давлйваться. Гсл.
2. проднраться, протнскаться. Гсл. Отгл. ймя суір. жманьне-ня, ср. 1. выжнманне, сдавлнванье. Гсл.
2. пребыванне в тесноте, в тйсках. •ЖМЫЯ-НІ-НІ, ж. 1. горсть. Ар.; МГсл.; ПНЗ; Нсл. 157; Шсл.; Вар.; Смл. (Даль). ПасЫП курам жмені зь дзьве ячменю. Ст.
2. отдельная горсть "павесманк.:Очеркн, Но. 298.
жменька-нькі-ньцы, 1. уменьш. к жменя в Ром зн.,—горсточка. Ар.; Косіч 22; Шсл.; Нсл. 157. Жменьку мукі пазыч. Нсл.
2. уменьш. к жменя в 2-ом зн. НК.: Очеркп, Но. 298. Саломкі жменька — капейка. Росуха Імгл.(Косіч 252).
•жмі'нда-ды, дат.-ду, предл.-ду(м-) й дзе(ж.), обйц.—скряга. Ар.
•жмук, жмука, предл. жмуку, зват.
жмўча, м. 1. пук, клок(волос й т.п.). Шсл. Як тузануў, дык цэлы жмук валасоў вырваў. Ст.
2. связок(связка, С.), Шсл. Назьбіраў жмук анучаў. Ст.
• жмурўшкі, -шак—жмуркн(нгра). НК.: Нгры, 28.
•жмут, жмута, предл. й зват. жмўце, м. 1. клок, пук, что-л. сжатое йз волокнйс-того, Нсл. 157. клок, пучек. Гсл. Жмут валасоў выбраў. Нсл. Жмут пянькі. Нсл.
2. связка(несколько однородных пред-метов, связанных вместе, С.). Нсл.; Гсл. Жмут пянькі, паперы. Нсл. Цэлы жмут адзежы ляжыць. Полацак Сьміл. (Шсл.). См.
жнеўнік
жлук. Уменый. Жмутак-тка, предл. й зват.-тку, м. Семдзясят жмуткаў у касах валасоў. Кіт. 12269.
•жнеўнік-ку, м. Шсл.— невспаханное поле с остаткамн соломы на корню, с кото-рого сжаты хлеба;. жнйвьё. Статак пагналі на жнеўнік. Ст.(Шсл. под статак). 2. солома, оставшаяся а поле на корню после жатвы; жнйвьё.
•жняя,-я/-яі, мн. ч. жнеі, жнеяў, ж. — ЖНйЦа. Гсл.; Ар.; Нсл. 157; Шсл. На авес прынаняў тры жняі. Ст. Матруна — добрая жняя. Ст. Жнеі пяюць. Нсл. Нясі палудзень жнеям. Уменьш. жнёйка-йкі-йцы. Ар.; Нсл. 157; Шсл. Дзе араты плача, там жнейка скача. Послов. Дукорка Сьміл. (Шсл.).
жнёечка-чкі-чцы, уменый. к жнейка. Нсл. 157.
• ЖНІВО-eti, ср.—жатва. МГсл.; Ар.
•жшвень-ўня, предл. й Зват.-ўню, м.—ав-густ(месяц). Гсл.
•жні'вішча-ча, предл.-чу, мн. ч.-чы-чаў—то место, где сжата рожь, овес н т. п. Гсл. •жтўны-ная-нае, прйлаг. к жніва—жат-венный. Мусіла бегчы па ваду із свайго жніўнога ПОЛЯ. Гарэцкі; Песьні, 67.
•жвот, жвота, предл. й зват. жваце, м. —жйвот. Ад.
•жвайка-йкі-йцы, ж,—жвачка. Шсл. Каро-ea жуе жвайку. Жораўкі Сьміл. (Шсл.). См жвака.
•жвака, жвакі, жваццы, ж.—жвачка. Шсл. Карова згубіла сваю жваку. Матарова Сьміл. (Шсл.). См. жвайка.
•жвакі-ар, едйнств. ч. нет.—пережеванная Пйіца. Растсл.; ПНЗ; Гсл.
•жвавы-лдя-ляе—проворный, жнвой (полный жнзненных сйл; подвйжной, непоседлнвый, С.). Шсл. Марынка — жвавая жонка: усё добра зробіць. Ст. Ласкат. жвавенькі. Шсл. Добры конік: жвавенькі. Ст.
•жвава, нареч. к жвавы—резво, (Гсл.) жйво, проворно. Ар. У сьмеху на пожні так жвава бяжыць, матылька здаганяе. I топча і краскі і травы дзяўчынка, нябога малая. Жылка, 29. На загад твой зробІМ Жвава. Гарун: К. Паўлючонка. Кроплі разам, згодна, жвава пояць усе, што хоча піць. Гарун (ст. ”У прыпар”). Пакуль на млыне былі крылы, ён досіць жвава круціўся. Кулакоўскі: Дабраселцы. Жвава хлапец ходзе. Нсл. 153. Кацяняткі жвава-гладка катку памагаюць. Нз нар. песнн (Каласкі, Но. 70-71). Ср. cm. жвавей—Жйвее, проворнее. Жвавей рабіце. Нсл. 153.
• жвавасьць-ір, ж.—резвость, жйвость, проворство. Гсл. Жвавасьці ў рабоце ня мае. Нсл. 153. Была адно вясёлая жва-васьць. Вышынскі; Хата пад ліпою(Беларус, Но. 155).
•жвавёць-ёю-ёеш-ёе, поеел.-ёй-ёйма, несо-верш.—становнться проворным(резвее, жнвее, С.). Нсл. 153. Соверш. пажваведь, (Нсл.
484 _____________________________жуда
153)—стать резвее, жнвее, проворнее. •жвавы-вая-вае—жнвой, полный жйз-ненных сйл; подвйжной, непоседлнвый. Ар. Пятрусь быў жвавы хлопчык. Я. Г.: Лемантар, 92., рвЗВЫЙ, ЖйВОЙ(проворныЙ, Ар.), Воўсішчв Сян. (Ксл.); Ар.; Вят., Вост. (Даль), проворный, жйвой, резвый. Гсл. На ціхога Бог нашлець а жвавы сам пабяжыць. Вост.
. (Даль). Вельма ты жвавы, ня будзь такі! Слопішча Шацк. (Шсл.). Прыбегла й цётка Хрысьціна, жвавая жонка. Полымя, Но. 6, 1967, стр. 248.
•жваўка-ўкі-ўцы, ж.—проворная, услуж-лнвая девйца, Нсл. 153. резвунья, резвушка. •жваць, жву, жвеш, жвець, жвем, жвіцё, Жвуць, несоверш., перех.—Жевать. МГсл.;Раст.: Северск. 115; Шсл. Жвець ён, як не сваім ротам. Слопішча Шацк. (Шсл.). Отгл. ймя суіц. жваньне-ня, предл.-ню, ср.—жеванйе. Ксл. Палажы лыка у рот(карове), дык яна й пачнець жваньне. Пятрочкі Сір. (Ксл.).
•жвякаць-аю-eew-ae, повел.-ай-айма, несо-верш.—чавкать. Гсл.; ПНЗ. Отгл. ймя суіц. жвяканьне-ня, предл.-ню, ср.—чавканне. Гсл. Соверш. дажвякаць—окончйть чав-кать. Калі ты дажвякаеш свой кавалак? Людзі свой даўно зьелі. Нсл. 138.
•жвіндаць—надоедать словамн. МГсл.
•жвір-р р, предл.-ру, зват.-ру, м.—гравйЙ, Ксл.; Ар. крупный, перемытый песок. Жучкевіч, 15. На жвіру блага расьцець. Лубева Аз. (Ксл.). См. жарства.
•жвірысты-тйя-тмае—в котором много гравня ("жвіру”}, обнльный гравнем. На жвірыстым пэроне ў плыткіх лужынах глыбака стаяў ценкі месяц. Адамчык Арж. колас. Ён ішоў, адчуваючы жвірыстую сьцежку пад нагамі. Тм.
•жуд-dv, м. — жуда. Навокал жуд. С. Музыка, 51.
•жуда-ды, 1. тосклнвое, скорбное мрач-ное чувство, Гсл. нужда(нет, С.), печаль, скорбь. Нсл. 158. Жуда на сэрцу. Нсл. Жуда — бяда. Нсл. Жуда бядзе на помач. Тм. Надта ж пана жуда сьціснула, што ўсюдых лес пасечаны. Аш. Валента кажа: ”Мяне аж жуда ўзяла". Ар. Жуда яго заядае, ён гіне ад жуды. Аш.(Калосьсе, Но. 1, стр. 37). Сьнягі, ляды, абрус жуды, назаўсяды, на вечны час ляглі. Гарун (ст. "Навокал”). Безь бяды, бяз жуды будзе жыць, панаваць, весяліцца. Гарун(ст. ”Ноч”). Маўклівы, бы акуты гэтым горам і бядою, і бязьмернаю жудою, да зямлі быў дух прыгнуты. С. Музыка, 46. Зноў Сымонку, як учора, нейкі смутак агарнуў. Ганна слоўка не ўраніла і маўчэла, як і ён, бы жуда іх ахапіла, надышла з усіх старон. С. Музыка, 106.
Песьняй праганяю ўсю жуду. Дубоўка. / пяяў ён нейкім пакутніцкім дыскантам, выклікаючы ў слухачоў жуду, боль і спачуваньне. Цэлеш(Ярылаў агонь). Гэта ж сон летаргічны, сон страхоцьцяў, жуды. Крушына: Творы. 176.
жўдасна
485
журбота
2. жуть, Іг. страх, ужас, беда. Кур.(Даль); Гсл. •жўдасна, нареч.—жутко. Гсл.; МГсл.; Шсл.; Лук’янова Сян. (Ксл.). Мне стала неяк жудасна. Лук’янова Сян. (Ксл.). Аднаму неяк жудасна начаваць у гумне. Ст. Пагрозна й жудасна шасталі павадкі. зсд 37. Гава-рыла, што баіцца нечага, што ёй жудасна. Тм. 319. Гэтыя аконцы, бы запалыя мерцьвяковыя вочы, жудасна пазіралі. Лынькоў: Воўчы лог(Калосьсе, Но. 2, 1935 г„ стр. 98). Жудасна, як зьвер, роў пан. (Дзьве душы, 51).
•жўдасны-ноя-нае—жуткнй. У іх(вачох) было нешта далёкае, балючае, нешта ахінутае жудаснай трывогаю. ЗСД. 134. Пара ўлады Сталіна жудасная ў гісто-рыі людзтва. Бацьк., Но. 45/580. Ды Сымон-ка зза трывогі ночкі жудаснай ня чуў. С. Музыка, 62. Вось, і прышло тое жудаснае. Гамолка.
•жудасьць-дг, ж.—жуткость. Патыхнула аднекуль таемнай жудасьцяй. ЗСД. 36. Веяла тут, у гэтым сасоньніку....нейкай жудасьцю — дзіўной і недарэчнай сярод поўнага бліску гарачага летняга дня. ЗСД. 80. Выйдзеш ізь песьнямі ў сьеет жудасьці І мук. Крушына(3ьніч, 1952, Но. 20,5). За часіну разьляглося другое(воўчае) выцьцё....грубшае, гучнейшае, дзесьці бліжэй.... А там трэйцяе, чацьвертае, пятае, і борзда жудасны концэрт апанаваў усім лесам, перапоўніў яго страхам і жудасьцю. Лынькоў: Воўчы лог (Калосьсе, Но. 2, 1935 г., стр. 99).
КНІГІ ОНЛАЙН
