Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
спажываць на жывоцьцейка—прннн-мать внутрь на пожнву, укреплення здоровья, продленне жнзнн. (зычэньне пры піцьцю, чутае мною ў сяле Загароднае Віц. пав. НК.: Піт.,Но.23).
• жываёд-ёда, предл.-ёду, зват.-ёдзе, м.
—ЖНВОПЛОТ. Гсл.
•жывакосьць-ф', ж.—прнложенне к делу ручных н вообіце фнзнческнх уснлнй. НК: Очеркн, 188.
•жывасол-яу, предл. й зват.-ле, м.—СОК НЗ просоленных мясных н сальных продук-тов. Шсл. У сале шмат жывасолу. Ст. •жываалам, нареч. — жывасільна. Іг.
•жывасільлю, нареч. 1. нахально. Ксл. Жывасільлю ўцягнулі й мяне. Рыбчына Сір. (Ксл.).
2. сверх снл. Жывасільлю не дасі. Рыбчына Сір. (Ксл.).
•жывасьцер-гра, предл. й зват.-еру, мн. ч-ры-роў-ром-ры-рамі-рох, м.—шереспер. НК: Очеркн, 493.
•жыватовы-вая-вае. Нсл. 155. Жыватовыя каплі. Нсл.
• жыватаць-аю-аеш-äe, повел.-ай-айма —наслаждаться здоровьем. Нсл. 155. Ня доўга будзеш жыватаць. Нсл. Отгл. ймя сут. жыватаньне-ня, предл.-ню—здоровье (наслажденне здоровьем, С.). Нсл. 155. Я табе уйму жыватаньне. Нсл. Соверш. пажыватаць. Нсл. 155. Пажыватаеш ты ў мяне. Нсл.
жыватворчы
490
нажываць
•жыватворчы—Жйвйтельный, Гсл. жйво-творный, жйвотворяіднй.
•жываты, 1. пожйткй. Гсл.
2. ждвые суіцества. Гсл.
•жывёц-ўдй, предл.-ўцу, мн. ч.-ўцы-ўцоў-ўцом-ўцох, м. 1. прнцепленная на крючок жнвая рыбка для прнманкн другой рыбы, Падбярэзьзе Віц. (Ксл.); Шсл. небольшая жлвая рыбка, употребляемая уднльіцнкамн на прнманку. НК: Очеркн, 508. Налавіў шмат рыбы на жыўца. Лядао Пух. (Шсл.).
2. жнзненная снла. Гсл.
3. жмвое а теле.
4. древеснна в жйвом дереве. Гсл.
•жывёла-лы-ле, мн. ч. нет. ж.— жнвотное. Гсл.; Ар.
свойская жывёла—домашнее жнвотное. Ар. Выганяюць жывёлу ў поле. Цэлеш(Яры-лаў агонь).
•жывёлаведа-ды-дзе, ж.—зоологйя. нт. •жывёльны-ная-нае, 1. прнсуіцйй жнвот-ным, жнвотный.
2. жйвотный; относяіцййся к жйвым суіцествам, к органмческому мнру, нсключая растенйй.
3. (грам.)—одушевленный.
•ЖЫВІЦа-ЦЫ, дат., предл.-ЦЫ, ж. 1. жнвнца, смесь смолйстых веіцеств, выделяючых-ся йз стволов хвойных деревьев в местах пораненнй. Ар.
2. смола, древесной клей, каннфоль. Гсл.
3. полоска йз маловыдубленой кожн. Шсл. Каб дзе напасьці кавалачак жывіцы на хамут. Ст.
4. просмоленная веровочка. Шсл.
•жывГцельнік-гкд, предл.-іку, зват.-іча, м.—васйЛйстннк, анемон(сем. лютнко-вых), раст. Гсл.
•ЖЫВІЦЬ, ЖЫЎЛЮ, ЖЫвІШ-ве, несоверш., перех.—поддержнвать, подкреплять, со-хранять сушествованне, Гсл. пнтать. Трэба жывіць душу ў целе. Гсл...то маюць сабе апекаваньнікі на сваі пажы-ткі абарачаці.,.. і дзеці жывіць й адзя-ваці. Стт. 1529, У, 7. Чым ты жывіш свае дзеці, як кароўкі няма? Бог даець спосабы, чым жывіць дзетачкі. Нсл. 155. Соверш. ажывіць, ажыўлю, ажывіш-ве —ожйвйть. Дождж памерлую зямлю ажывіць. Кіт. 13617. Соеерш. пражывіць- ўлю-віш—пропнтать, прокормйть. Mae та-кое няшчасьце: людзі йдуць(рабіць) із скацінаю, а я ізь зелезьняком; няма чым пражывіць дзеці. (Н. Афанасьев, У, 1914, 8).
выжывіць каго-што—прокормнть. Нсл. 81. Памерлі б з голаду, калі б ня ты нас выжыўляў, выжывіў. Нсл.
выжыўляць-яю-яегд-яе, каго-што, несо-верш. квыжывіць,—прокармлйвать(про-пнтывать, С.). Нсл. 81.
•жывіцца-ўлюся-вішся, возер. чым, несо-верш. 1. кормнться, Пйтаться, Нсл. 155;МГсл. подкрепляться снедью, кушать для утолення голода. Гсл. Багаты, дзівіцца, чым мізарак жывіцца, а бедны сьмяецца.
дзе ў багатага дзяецца. Войш. Грун — вялікая чорная птушка, што жывіцца здыхатою. Варсл. Просіма, абы нам даў хлеб наш, а не чужы, то ёсьць із свае працы жывіціся, а не зь людзкога дабра. Зізані: Толкованне.
2. пользоваться, Нсл. нзвлекать для себя выгоду йз чего-л. Ён усе каля нас жывіцца. Нсл. Ты падупадаеш, а людзі з тога жывяцца. Нсл. Отгл. ймя суіц. жыў-леньне-мя—прокормленне, Нсл. 155. про-плтанне. 3 рамяства жыўленьне маеш. Нсл.
выжывіцца, возвр., соверш.—прокормвть-ся, (пропнтаться, С.). Нсл. Выжывіўся старцуючы. Нсл.
выжыўляцца, возвр., несоверш. к выжывіцца С.). Нсл. Выжыўляйся, як хочаш, з такою сям’ёю. Нсл. Отгл. ймя суіц. выжы-веньне-ня, выжыўленьне-ня—пропнта-нне(прокормленне, Нсл.); Гсл. Слабое выжыўленьне па гарцу мукі ў тыдзень. Нсл. Хлеба толькі на выжывеньне. Нсл.
пажывіцца, пажыўлюся-пажывішся, соверш. 1. попользоваться, в особенностй относнтельно пйіцн, еды, корма. Ведама, галодны сабака, дык цягаецца па чужых дварох, каб дзе чым пажывіцца. іванск. Чаш. (Ксл.).
2. попользоваться(воспользоваться чем, нзвлечь для себя выгоду нз чего-л., С.). Нсл. 452. Дарма зьезьдзіў, не пажывіўся нічым. Нсл.
•жывўшчы-чая-чае, 1. жввучнй. Ар. Каты жывушчыя. Ар.
2. жнвотворный, ожйвляюіцйй. У роце сьліна — вада жывушчая. Кіт. 123а2.
•жывы-вая-вое, І.такой, который жнвет, жйвой. Ар. Ціжывы, ці здаровы?Кажуць, прыходзячы да чужых у хату. Ар.
2. относяіцййся к жйвотному йлй растй-тельному мнру; органнческнй, жнвой. Жывая прырода.
быць жывым—быть в жнвых. Я не засьпеў яго жывога—я не застал его в ЖЙВЫХ.
злавіць жывога або мертвага-схватнть жйвым йлй мертвым.
жывая мова—жнвой язык.
жывы стыль—жнвой слог.
жывыя кветкі-жнвые цветы. Ар. жывая вага—жнвой вес.
жыў жыватом—(жнв, С.), жнвёхонек. Нсл. 155. Казалі памер, а ён жыў жыва-том. Нсл. Уменьш. жывюсенькі—жнвё-хонькнй. Ар.
•жыць, жывў-вёш-вёць,—жнть.
зжываць-аю-aeiu-ae, несоверш. каго-' што—доводнть до убожества. Нсл. 578. Сам зажываецца а нас зжыва зжыў. Нсл. Соверш. зжыць, зжывў-вёш-вёць-вём-віцё—довестн до убожества. Нсл. 578.
нажываць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, што, несоверш.—прнобретать постепенно.
нажьіць
491
жычка
копйть в теченйе какого-л. временй — наЖйвать. Mix.; Ар. Соверш. нажыць, нажывў-вёш-вёць-вём-віцё, повел.-ві-вёма —прйобрестн постепенно, скопйть в теченне какого-л. временй, нажйть. Mix.; Ар.
нажыць, нажывў-вёш-вёць-вём-віцё, соверш.—долго пожйть. Колькі яна пажы-ла: замуж вышла ды памерла. Ст.
пражываць, несоверш. к пражыць. Соверш. пражыць—прожйть. Шсл. А, не бядуй'. пражывеш як-колечы. Ст.
•жыцьвіца-г/ы-і(ы—твердая сорная тра-ва, растуіцая во льну. Названйе свое эта трава получнла от кого, как говорят, "заўсёды жывець,” не вымінаецца (ня йдзець кайстрыцаю), ня вытрэпуецца, на'т, як ткуць, дык і тады яна ё. Аш.
•жьіцца, жывёцца, прошл. вр. жылося, безлйч., несоверш.—ЖЙТЬСЯ.
ажыцца, ажывўся-вёшся, соверш.—об-жйться. Соверш. зжыцца, зжывўся-вёшся —дойтй до убожества (нйіцеты, С.). Нсл. 578. Зжыліся да ніткі. Нсл.
зжывацца, возвр., несоверш.—ДОВОДЙТЬ себя до крайнего убожества. Нсл. 578.Што далей, то пераз п’янства твое зжыва-емся. Нсл.
зажывацца-аюся-аешся, несоверш. 1. разжнваться (начйнать жйть без нужды, С.). Нсл. 168. Зажывайся, як хочаш, ня маючы пасобы. Нсл.
2. обждваться, обзаводйться кем, чем-л. Соверш. зажыцца, зажывўся-вёшся-вёцца-вёмся-віцёся-вуцца, 1. разжйться (начать жйть без нужды, С.). Нсл. 168. Хоць бы на хлеб ды на адзежынку зажыцца. Нсл.
2. обжнться(обзавестнсь кем, чем-л., С.). Шсл. Нашто тая вайна: людзі траха зажыліся, стала ляпей. Дайнава Пух. (Шсл.\
нажыцца, нажывўся-вёшся-вёцца-вём-ся-віцёся, соверш.—пожнть долго. Мала нажыўся чалавек'. захацеў уборзьдзе памерці. Ст.
•жыцьце, (Гсл.; Шсл.), жыцьцё, (Гсл.; Нсл.; Ар.)-1(Я, предл.-ЦЮ, ср.—ЖЙЗНЬ. Гсл.; Шсл.; Нсл. 156; Ар.
супольнае жыцьцё—обіцежйтне. МГсл. Ласкат. ЖЫЦЬЦвЙКа, предл.-ку, ср. НК: Старцы, 79.
• жыцьцявосьць-ф, ж.—Жйзненность.
•жыцьцявьі-вая-вое—жнзненный; жй-тейскнй. Маў клопаты жыцьцявыя. Чэч. (Пет. II, 264).
•жычка—красная шерстяная ленточка, Гсл. завязка, тесёмка(красная, Ар.); Полсл.; Растсл.; Ар.
492
ігрўша
•І, I, союз, 1. соедйнйтельный. а) употребляют для соеданенйя простого предложенйя, состояіцего йз однорядных слогов, выраженых словамй протнвоположного значенйя й не обнятых одднаковой ролью. У вясну надвор’е бывае цёплае й сьцюдзёнае, як калі. Цалаваў і ізраджаў. Пераз вушы вужы, гады ўходзяць і выходзяць. Кіт. ІЗОаЗ.
б) соеддняет предложення, связанные временным последствнем подаваемых событйй. Гадзінызік прабіў тры гадзіны, і падарожныя ўсталі, пасьнедалі й пусьціліся ў дарогу. в) соедйняет предло-жендя, связанные прйчйнно-выводной йлй условно-выводной завнсймостью. Пакінь стрэльбу і вуду, і я ў цябе буду. Послов. Нсл. 457. А дмарозіў рукі — і стаў на векі калека. Нсл. 228.
Што Пан Бог учыніў вам на пажытак, каб управілі тых сірот, і карміце іх із таго. Кіт. 1064. г) соедлняет фразы й члены предложенйй с легкой протйвополож-ностью. Табе давалі, і ты ня ўзяў; табе даюць, І ты He бярэш. Раст.: Северск. 133. Пабачыўшы такі яблычак, зачала вельмі прасіць, каб ён яго прадаў, і яна яму дасьць толькі грошай, колькі ён Хоча. Н. (Афанасьев I, 1913, 211).
2. союз шчйс.ійтемный. Соеднняет отдель-ные члены предложення прн йсчйслснйй, когда "і" стойт перед первым слогом н только к нему относйтся. / шавец, і кравец, і ў дуду ігрэц. Іг.
3. еоюз прйсоедйнйтельный. а) ГірйСОеДй-ннтельное ”і” употребляется для прлсо-еднненйя предложенйй йлй отдельных членов предложенйй, которые дополня-ют, развнвают, уточняют выраженную мысль. Яго ізноў прынялі да таварыс-тва, і добра зрабілі. б) прйсоедйняет предложенйя не так тесно связанные с предыдуіцймй предложеннямй, чтобы йх можна было счйтать, как члены одного сложного предложенйя. Я пішу табе, дарагая мая жонка Алена, не палохайся ты... I шлю табе паклон із палку нашага... I яшчэ табе паклон да сырой зямлі і жадаю табе шчасьця й долі, a таксама маім дарагім' сыном. I яшчэ табе пішу, што я ўжо... Лынькоў: Над Бугам. Союз "і” переходйт в ”й”, еслй стойт после гласного предыдуіцего слова й может означать "таксама”. Былі мы, былі й ЯНЫ. Унава Лёз. (Ксл.). Куды людзі, туды й я.
•і II, частйца укрепйтельная. 1. употребля-ется для укреплення слова, перед кото-рым стонт; для выделення его. Значеннем соответствует частнцы ’’нават, на’т”— даже. I аднаго слова ня можа выказаць. Ст. (Шсл. под выказаць). Як я была дзевач-кай, хадзілі к імне з гарэлачкай, а як стала маладзіцаю, ня сталі хадзіць із вадзіцаю. Послов. Нсл. 289. Мне й аднаго крышана не пакінулі — самі ўсё паелі. Ст. 2. значенйем соответствует частйцы ’’такса-ма”. Важыш на рыбку, важ і на юшку. Послов. Войш.
•І III, междомет. 1. ЭХ. Нсл. I, ты ЯКІ няслухмяны! Нсл. I, брыдкі які! Нсл. I, які Ж ты дурны! Гордава Лёз. (Ксл.).
КНІГІ ОНЛАЙН
