Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
жыганьне-ня, предл.-НЮ, отгл ймя суіц. к жыгаць в 1. 2, 3. 4, 5 й 6 зн. Дзеці частым жыганьням на двор застудзілі хату.
жытуць-ну-неш-не, однкр. кжыгаць'. 1. « 1-ом зн.
2. « 2-ом зн. Жыгнуў у вочы(лучынаю). Нсл. 155.
3. s 3-ем зн.
4. « 4-ом зн. Яна жыгнула тут, як маланьня. Нсл. 155.
5. в 5-ом зн. Ня лезь'. жыгну, аж ськіпіш. Нсл. 155.
6. s 6-ом зн.
7. сьябедннчать. Нсл. 155. Жыгнуў на мяне пану. Нсл.
паджыгаць-аю-леш-ае, повел.-ай-айма, несоверш. 1. подстрекать кого-л., возбуж-дая гнев на кого-л. Нсл. 441.
2. наводнть кого на другое дело. Нсл. 441. Цябе нехта паджыгае, каб ты так гаварыў мне. Нсл. Однкр. паджыгнўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё, 1. подстрекнуть. Нсл. 441. Матка поджыгнула бацьку набіць свойго сына, а яе пасынка. Нсл.
2. навестн кого-л. на дурное дело. Нсл. 441. Чорт яго паджыгнуў гэта зрабіць. Нсл. •жыгнуць,—cm. nod жыгаць.
•жыгацца-аеці(а, страд. к жыгаць. Соверш. дажыгацца—добегаться; от беганья получнть какую-л. непрнятность. Нсл. 138. Дажыгаўся, наскочыў на сваё. Нсл.
разжыгацца-аюся-аешся, соверш.—раз-бегаться очень жнво. Нсл. 155. Чаго ты тут разжыгаўся? Нсл.
•жыглГвасьць-дг, ж.—жгучесть. Ср. жыг-лівы.
• жыглівы-вая-вае—жгучнй. Вост. (Даль). Крапіва жыглівая. Нсл. 155. Будзе й на жыглівую крапіўку мароз. Послов. Тм. •жыгўн-уна, предл.-унў, Зват.-унё, мн. ч.. дат.-НОМ, мн. ч„ предл.~НОХ, м. 1. (очень, С.) проворный. Нсл. 155. Маладзец, борзда бегае жыгун наш. Нсл.
2. ябедннк. Нсл. 155. Жыгун гэты ня жыў, калі не паджыгнець пана на каго-колечы. Нсл.
•жыгўчка-чкУ-чі^ь/, ж.—крапнва. Растсл.; Нсл. 155. См. жгучка.
•ЖЫХ, жыха, предл. жысе, зват. жыша, м.—двнженне плечамн, жест уднвлення, досады. НК: Тры, Но. 44.
• ЖЫХар-ря, предл. й зват.-ру; мн. ч., род.-раў, м. НК: Дудар, Но. 33; НК: Очеркн, 1. ЖНТель. Гсл.; Пск., Смл. (Даль); МГсл.; Кацельня Пц.
2. област.—старожнл, коренной жнтель. Тверск. (Даль).
3. жыхар туды й сюды, так сабе, ні то, ні сё. НК.: Пасоб. 94.—жнтель среднего состояння.
4. жыхар з капыльля далоў—вполне
•жыхарства-вя, ср.—жнтелн, населенне. •жых&рый,ь-ру-рыш-ра, несоверш. НК.: Ду-дар, Но. 33—прожнвать где-л., жйть в каком-л. месте; жйтельствовать.
•Жыд-да, предл.-ду, зват.-дзе, мн. ч., дат.~ дом, мн. ч., предл.-дох, м.—еврей. Ар. Ня былі Жыдамі. Кіт. 468. Уменый. Жыдок-дкд, предл.-дкў, зват.-дку; мн. ч., dam.-ÖKOM, мн. ч., предл.-дкох. Ар.
жыдок
488
жыліцца
•ЖЫДОК-дкЙ, предл.-дкў, зват. жыдку, мн. ч-кі-коў-ком-кох, м.—сйнйч ка(птнч ка). Шсл. Улетку рэдка ўбачыш жыдка. Скрыль Пух. (Шсл.).
2.—см. под Жыд.
•жыдоўскі-кдя-кле—еврейскнй. Ар.
•жыдзяць-яе, несоверш.—делаться жнд-кйм. Ар. Цеста жыдзяе. Ар. Соверш. разжыдзяць—сделаться жйдкйм. Ар. Цеста разжыдзяла. Ар.
•жыдзіла-лы-лр, м.. презр.—еврей. 1г.
•ЖЫДЗІШ-ШУ, предл.-шу, Зват.-шу, м.—ЖйД-кая часть супа. НК: Очеркн, 61, Но. 116.
•Жыдзіца-ды-цы, ж.—еврейка. Войш. Покатам лезе да Жыдзіцы. Войш.
•жыжа-жбі-жы, ж І.дет.—огонь(вообіце все горячее, Шсл.; Ар.) Нсл. 156; Шсл.; Гсл.; ПНЗ; Ар.; Вят., Вост. (Даль). Жыжа кусь, не чапай. Нсл. Як малой ты хапала агонь, і казала з трывогаю маці: "Гэта жыжа, дзіцятка маё”. Ты сызяшалася ручкі прыняці. Жылка, 23. У.ченьш. ЖЫЖКа-ЖКІ-ЖЦЫ, dem. —огонек. Нсл. 156. Жыжка патухла. Нсл.
2. человек пламенного характера, вспы-льчнвый. Нсл. 156. Ой ты жыжа, усе агнём смаліш. Нсл.
3. поджнгаюшяй другйх к распре. Нсл. 156. См. жыга в 2-ом зн. Вікента прыдзе гўкае, гўкае празь яе, дык і Юзук скажа: "Жыжа добрая." Ар
4. обмст.—ябеднлк-йца. Нсл. 156. Жыжа гэты паджыгнуў на мяне пану. Нсл.
•жыжка Х-жкі-жцы, ж. 1. крапдва. Нсл. 156. Oil я села меж чупчыньніку й крапіўкі й крапіўкі, жыжка-крапіўка пажыгаць будзе. Сухі чупчыньнік сушыць. йз свад. песнн, Нсл.
2. —см. под жыга 2.
З. —см. под жыжа 1.
•жыжка П-кі, жьіжцы, ж. 1. жйдкость, Ар.; МГсл.; Стаішча Чаш. (Ксл.); Шсл. всякая вообіце жйдкость; устоявшаяся от гуіцн жйдкость. Нсл. 156. Зьлі з булёну жыжку, a то вельма рэдкі. Ст. Гушчу выцягаў, a жыжку пакінуў. Нсл. Гушчу зьеў, a жыжку на кагал. Послов. Войш.
2. перен.—кровь. Нсл. 156. Выцяў у нос, аж жыжка пацякла. Нсл.
•жыковіна-ны-не, ж.—перстень. Жытка-вічы ля Мозыра; Шсл. Дзяцюкі зьдзерлі ў дзеўкі ЖЫКОвІНу. Крамяні Пух. (Шсл ). См. жуковіна.
•жыла-лы-ле, ж. 1. жнла в теле. Ар.; Шсл. Із ЖЫЛЫ ЦЯЧЭ кроў. Жораўкі Сьміл. (Шсл.). Собйр. жыльле-дя.
жыльле выцягаваць—мзнуряться рабо-той. нк. п. 154. Уменьш. жылка-лкі-лцы.
2. мн. ч. ЖЫЛЫ, перен.—снла. Нсл. 156. На ўсі жылы крычыць. Нсл.
3. перен.—ймуіцество. Нсл. 156. Апошнія жылы выцягнуў. Нсл.
•жыленьне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц.(к жыліць, жыліцца) 1. подннманне чего-л. сверх сйл. Нсл. 156. Ад жыленьня жывот забалеў. Нсл.
2. наслльное требованйе, выжнманне. Нсл. 156. Жыленьням вырваў грошы. Нсл. •жыліць-дю-ліій-ле, повел.-ль-льма, несо-верш.. nepex. 1. заставлять, прннуждать кого поднймать тяжесть с большйм напряженнем сйл. Нсл. 156. Ня жыль яго, скалечыцца. Нсл.
2. насдльно требовать. Нсл. 156. Апошнюю капейку жыліш, выжыліў у мяне. Нсл. Прйч. жылены—вынужденный. Нсл. 156. Жыленыя падачкі. Нсл.
аджылеваць, -люю-люеш-люе—стара-тьс отнять снлою у КОГО-Л., ЧТО-Л. Дсл. Брат V брата надзел аджылюе. Дсл. Соверш. аджыліць-лю-ліш-ле—отнять наснльно у кого-л. что-л. Дсл. Іванка капшук у мяне аджыліў. Дсл.
зажыляць-яю-яеш-ж', нв— зажнлнвать, Нсл. 168. прлсвонвать. Пітоманнае маё зажыляеш, зажыліў. Нсл. Соверш. зажы-ліць, (Нсл.)—прнсвоять.
зжылеваць-люю-люеш-люе, каго-што,
1. нстоіцать в снлах, доводнть до нзнеможення. Нсл. 578. Цяжкімі вазамі зжылюеш ты каня. Нсл.
2. доводнть до нйіцеты. Нсл. 578. He нажывешся сам, зжылюючы другіх. Нсл. Соверш. зжыліць, каго-што—нстоіцйть в сшіах, довестн до йзнеможенля. Нсл. 578. Цяжкімі вазамі зжыліў ты маладога каня. Нсл. Прйч. зжылены—йстоіценный в сйлэх. Нсл. 578. Зжыленага каня няма чаго табе купляць. Нсл.
нажыляць-.ч/о-л^ш-яе, несоверш., перех. —доводнть кого прннужденнем до напряження сйл. Нсл. 307. He нажыляй хлапца, ён яшчэ ня мае сілы. Нсл. Соверш. нажыліць-лю-ліш-ле, перех.—довестн кого-л. прннужденнем до йстоіценйясйл. Нсл. 307. Нажыліў каня й парваўся. Нсл.
выжыляць-яю-яеш-яе, повел.-яй-яйма, 1. обеснлйвать. Нсл. 82. Хлапца выжыляеш цяжкой работаю. Нсл.
2. натяжкамй(прннужденнем, С.) отнн-мать. Нсл. 82. Апошняе выжыляеш. Нсл.
выжыліць—наснльно отнять. Нсл. 156, вынуднть. Отгл. ймя суіц. выжыленьне-ня, предл-ню—наснльное требованне. Нсл. 82. Выжыленьням узяў апошнюю карову. Нсл.
•жыліцца-люся-лішся, несоверш.—брать йзо всех сйл, напрягаться. Нсл. 156. He жылься дужа. Нсл. Ці ўгалоўнае табе жыліцца. Нсл. Соверш. выжыліцца—нсто-іцнться снламй, Нсл. 82. перенапрячься. Сядні выжылішся, а заўтры хварэць будзеш. Нсл. Отгл. ймяспц. выжыленьне-ня, предл.-НЮ, 1. нстоіценйе сйл, Нсл. 82.
2. перенапряженне. Падыймаеш да вы-жыленьня. Нсл.
выжыляцца, возвр.—нстоіцйваться сй-ламн в трудной работе, Нсл. 82. перена-прягаться. Ня выжыляйся дужа; адна будзе плата. Нсл.
жыр
489
жыватаць
зжыліцца, соверш.—дойтн до нстоіцення снл, Нсл. 578. перенапрячься. Зжыліўся бедненькі дый захварэў. Нсл. He нажы-ляйся над сйлу, падыймаючы. Нсл.
нажыляй,ца-яюся-яешся, несоверш.—на-прягать снлы. Нсл. 307. Соверш. нажыліцца-люся-лішся—напрячь снлы. Нсл. 307. Нажыліўшыся часам зашкодзіш сабе. Нсл.
• жыр, жыру, предл. жыру, м.— корм, который находнт само жнвотное, осо-бенно птнцы. Ар. Куры пайшлі на жыр. Ар. Ваўкалакі цёмнай ночы сабе жыр зна-ходзяць. Гарун.
•жырало-о, ср.. област.—НСТОЧНЯК. Чухны Аш. См. жарало.
•жырандоль-ля, предл. й зват.-лю, м.— кан-делябр. мгсл.
• жыранка-нкг, дат., предл.-НЦЫ, ж.—спнч-Ка. Ксл. Брат купіў жыранкі. Белькава Беш. (Ксл.).
•жыpaвäнкa-^^z-^г4ы, ж-—ружье с внтым узорным СТВОЛОМ. НК: Очеркн, Но. 985.
•жыраваць-рую-рўеш-рўе, повел.-рўй-рўйма, несоверш.—кормнться(шца себе "жыр”—корм. Ар.); Шсл. Куры сабе жыруюць на гародзе. Ст. Отгл. ймя суіц. жыраваньне-ня, предл.-ню—нсканне, на-хожденне себе корма. Ар. Гусі пайшлі на жыраваньне. Ст. Мінула зязюленькі ў лузе жыраваньне. Жылка, 52. Ласкат. жыра-ваньнйка-ка. Ужо тваё (зязюльчына) мінулася веснавое кукаванейка. Настала асеньняе жыраваньнейка. пнз, 46.
нажыраваць, Соверш.—наесться, ніца себе корма. Качка нажыравала вальляк. Ст.
нажыравацца, -рўюся-рўешся, соверш.
—наесться, шца себе корма. Куры нажыраваліся, аж вальлякі паўсьпірала. Ст.
•жырю-кая-кое — жырны.
•жырны-ная-нае—едяіцнй с апетнтом. Ар. Нашыя госьцікі ня жырныя, мала ядўць. Ар. Парсюк жырны. Ар.
•жыта-ma, предл. жыце, мн. ч. жыты-таў, ср.—рожь. МГсл.; Ар.; ПНЗ. Ласкат. жыцечка-чка, предл.-чку. Шчыра моляцца, каб "жыцечка ўрадзіла”. Косіч 7.
•ЖЫТКа-ткі-ЛІЦЫ, ж., уменьш.-ласкат. значе-нйе—жнзнь. 3 усяе тае жыткі ў Тэклі Ганутка помне толькі адну радасную праяеу. Марціновіч(Беларус, Но. 159).
•жытт-няя-няе—ржаной. Гсл.; Ар.
•жьітнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м.—ржа-ной блнн. Маці сьпякла два жытнікі. Капыловіч: Хлеб(Беларус, Но. 157).
•жытніца-цы-і<ы, ж.—ржаная солома. Шсл. Салома жытніца траўлівая. Крамяні Пух. (Шсл ).
•жытны-ная-нае—ржанной. Жытныя КОПЫ б’юць у ПОЛЮ чужыя КОНІ. Севершч. (Косіч 30). Я ськінуея жытным коласам.
•жывое срэбра—ртуть. Ар.
•жывот-а/да, предл.-аце, зват.-оце, мн. ч., дат.-ОМ, мн. ч., предл.-ОХ, м. 1. ЖЙВОТ. Шсл.; Ар. Баба захварэла на жывот. Ст. См. жвот. Ст. Уменьш. ЖЫватОК-тка, предл.-ткў, зват. ЖЫвотку, мн. ч., дат.-тком, мн. ч., предл.~ ткох—жнвотнк. Ар.; Нсл. 155. Жыватком жаліцца хлопчык. Нсл.
2. уст.—ЖНЗНЬ. Аль Кітаб; Стт. 1529. На жывот. У проказі'. на сьмерць альбо на жывот. Нсл. 155.
да жывата—пожнзненно. Стт. 1529. (Калі ўдава) замуж ня пойдзець, тагды маець такі да жывата на трэцяй часьці сядзеці. Стт. 1529, ІУ,2.
за жывата, (уст.)—прн жнзнн. Стт. 1529. Ацец іх за жывата быў пазваны да суду. Стт. 1529, У, 5.
па жываце, р™.)—по смертн. Стт. 1529. Па жываце яе(удавы) і тая трэцяя часьць маець прыйці на блізкіх. Стт. 1529, іу, 5. •жывоцьце-чя, предл.-цю, ср.—жнзнь. Нсл. 155. Да жывоцьця. Нсл. Па маім жывоць-цю. Нсл. За жывоцьце свае падзяліў дзеці. Нсл.
да жывоцьце, (Нсл. 155)—пожнзненно. См. да жывата(под жывот 2).
за жывоцьце-прн жнзнн. За жывоцьце свае падзяліў дзеці. Нсл. 155.
па жывоцьцю—по смертн. Па маім ЖЫвОЦЬЦЮ. Нсл. 155. См. жывот 2. Ласкат. жывоцьцейка-ка, предл.-ку.
КНІГІ ОНЛАЙН
