Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•жалязьнік-wä, м.—названйе какой-то рекй. Топоров 75.
•жаліцца-люся-лішся, несоверш. 1. жало-ваться. Шсл.; Нсл. 152; Растсл.; Пск.(Нерополь-скнй). Жаляцца людзі, што цяжка жыць. Ст. Жалься на мяне каму хочаш. Нсл. Соверш. нажаліцца, каму, на каго—прй-несть много жалоб. Нсл. 306. Ты на мяне нажаліўся пану, ажно ён цябе паслухаў. Нсл. Соверш. пажаліцца, каму, на каго-прннестй словесную жалобу, пожало-ваться. (Шсл.); Ар.; Нсл. 451. Сіраціне дык няма каму пажаліцца. Ст. Пажалюся на цябе пану. Нсл. Соверш. разжаліцца, над кім ялй без дополнекяя. а) разжало-бнться. Шсл.; Нсл. Пан наш жаласьлівы, над кажным бедным разжаліцца. Нсл. Як разжалілася яна, ды пачала плакаць, і рады ня даць ёй! Ст.
б) многократно пожаловаться. He na праўдзе, паночку, ён на мяне табе разжаліўся. Нсл. Прйч. разжалены— прйведенный в чувство жалоста. Калі чалавек прышоў гэткі разжалены, дык, мусіць нешта ё ў яго. Ст. Пан разжалены над дзецьмі сіротамі. Нсл.
2. сетовать. Дзеці жаляцца на бацьку. Нсл.
3. страдать. Нсл. 152. Малы жаліцца галоўкаю, жыватком. Нсл. Жыватком жаліцца хлопчык. Нсл. І55(под жываток).
жалься, повел. к жаліцца, 1. прнмн с сожаленйем. Нсл. 152. Жалься, пажалься, Божа, мае працы, маіх стратаў. Нсл. 2. пусть бы было жалко. Нсл. \52.Жалься чаго добрага, a то за дрэнь завяліся. Нсл.
зжалевацца-лююся-люешся, несоверш., над кім—делаться, становйться состра-дательным. Нсл. 208. Ніхто не зжале-ваецца над імною. Нсл. Had зладзюжкаю няма чаго зжалевацца. Нсл. Соверш.
зжаліцца-люся-лішся, над кім—отнес-тйсь сочувственно. Зжаліўся над бедным. Нсл.
жалўд
479
жарабё
разЖалІЦЬ, -ЛЮ-ЛІШ-Лв, соверш., перех.
—разжалобйть. Шсл.; Нсл. А ніхто малаз-дзе слова не прамове, сэрца не разжале. Кажамяю 1мгл.(Косіч 27). Разжаліў ты ўсіх нас, чалавеча, сваімі расказамі. Ст. Вечар стаіш, не заплачаш, татачку не разжа-ліш. Рылавічы нз. (пнз,4і). Яго ніяккічымне разжаліш. Нсл.
•жалўд-jdd, предл.-удзе; мн. ч.-ды-доў-дом, мн. ч., предл.-дох, м. 1. ЖОЛудЬ. Гсл.; Ар.
2. только в мн. ч. жалуды—трефй. Уменый. жалудок-дка. Ар.
•жалўдка-дкі-дцы, ж.—карта крестовой (йначе трефовой, С.) мастн. Нсл. 154. Жалудку кінуў, паклаў. Нсл.
•жалўдны, (Ар.; Нсл.), жалудовы, (Нсл.) —крестовый(йначе трефовый, С.), отно-сяіцййся к крестовой мастй. Нсл. 154. Жалудны кароль. Нсл. Жалудовая масьць. Тм.
•жаль-лю, предл.-лю, м. 1. чувство обйды. Нсл. 152; Ар. Хто каму сваю віну й жаль адпусьціць, Пан Бог яму грахі адпусь-ціць. Кіт. 9614. Такі ж жаль абгарнуў, што ня ўцерпіла маладзіца ды заплакала. Ст. Вялікі жаль маю на яго. Нсл. Із жалям на яго й памер. Тм. Жаль увагі ня мае. Послов. Тм. Маю, мая матухна, жаль на йябе. Гсл. 2. (жалость, С.) сожаленне. Нсл. 152; Гсл. Hi каплі жалю няма ў ім. Нсл.
3. (сожаленйе, С.) раскаянйе. Нсл. 152. Ня прыйдзе да баязьні Божай із жалям сэрца. Кіт. 67а2. Чалавек бяз жалю ў сэрцу, ня думае, як адказаць перад Богам. Нсл. •жаль, без.ійч.—достойно сожаленйя, жалко(жаль, С.) Гсл.; Нсл. 152. Жаль імне дужа цябе: ды ня так, як сябе. Нсл.
Нсл.
•жальба-бы, ж.—жалоба. мгсл. Песьні жальбы. Назоў 2-га зборніка вершаў К. Міцкевіча. Цяпер ты прыбіта жальбою. Крушына: Лебедзь, 15.
•жальба—тоска. Гсл.
•жальны-ная-нае—выражаюіцйй "жаль ” — чувство обйды. Зоры наўкола....жаль-НЫ ўсхліп. Салавей: Сіла, 66. О He, НЯ жальным крыкам жураўлі трыважаць супакой вышы. Тм. 74.
•жамкі-каў(одйн жамка)—пряннкй. ПНЗ. •жаноцкае-кага, г знач. спкм.—очніценйе у жсніцйн, бываюіцее каждый месяц, Нсл. 154. менструацня.
•жаноцкі-кая-кае, 1. женскйй. нк.:Очеркн, 140; НК: Дудар, 196; Гсл.; Ксл.; Вят., Вост. (Даль)—свойственный женіцнне. Нсл. 154. Багамольле жаноцкае. Кіт. 57613. У жаноцкае дзела ня сунься. Сянно (Ксл.). Пастуху далі жаноцкую сьвітку. Ст. Жаноцкія песьні. Нсл. За кажух барані жаноцкі — семдзясят грашэй. Стт. 472.
2. относяіцййся к жене. Нсл. 154. Жаноц-кую пабраў адзежу. Нсл.
жаноцкі стан—женскйй пол.
•жана-ны, ж.—жена, супруга. п. Бярэзнае, Зьметнеў на Чарнегаўшчыне(Курнло: Матеріялн до укр. діялект.). Выяжджае сын Даніла, ды на Русь на вайну; пакідае сын Даніла Кацярыну жану. йз песнн. Цярэшку бяда стала....жана спала. 3 гульні "Цярэшка”.
•жандар-ара, предл.-арў, зват.-äpy; мн. ч,-ры-роў-ром-роў-рамі-рох, м.—жандарм. Шсл.; Ар.; Васілеўскі(Полымя, 1929, УІ, 192); Арлоўск.(Лесков, 1,212). Дзе жандар званкамі зьвягне, то ўсіх у вастрогі цягне. Гутарка (Б. Шляхам, 1967, Но. 6). Жандары паказавалі людзём труп Грынявіцкага Агнявіца. (Беларус, Но. 71). Друкарня была захоплена жандарамі. Дыла(Беларусь, 131). Важна красаваўся польскі жандар. Хмара(Б. Уска-лось, 1955, Но. 5, 10).
•жаніба-бы-бе, ж.—женйтьба. віл. Ласкат. жашбанька-нькі-ньцы, ж. Віл.
•жані'ць-ню, жэніш-не, несоверш., каго —женйть; способствоть совершенйю брака. Ар. Соверш. ажанніь. Ар. Валента ажаніў сына.
•жаніцца-нюся, жэнішся, несоверш. зь кім—женйться, на ком, вступать вбрак(о мужчнне). Ар. Жаніся, пакуль дурні не ЗЬвЯЛІСЯ. Послов. Загай Пух. (Шсл.). Соверш. ажаніцца, зь кім—вступнть в брак. Ар. Аляксандра ажаніўся з Тацянаю. Ар. Отгл. ймя суіц. ажаненьне-ня, предл.-НЮ —женнтьба, вступленйе(мужчйны, С.) в брак. Нсл. 361. На трэйці дзень па ажаненьню пабіліся. Нсл.
•жанчына-ны-не, ж.—одна женіцйна. Адна жанчына ў гаспадарцы нічога ня зробе. Ст. См. жонка в 1-ом зн.
•жар-ру, предл.—ру, зват.-ру, м.—горячне углй, яркйе, но без пламенй. Ар. У печы шмат жару. Ст. Дастань жару зь печы. Раіна Аз. (Ксл.).
жарына—однн уголь "жара". Ар. Уменьш. жарахак-тку, предл.-тку. Ар.; Пск. Пролог 1383 г„ 87. Жаратак зграбалі чужымі рукамі. Дуб.: Гімн выгнанцаў.
•жаробка-бкі-бцы, ж.—юная, еіце не жеребйвшаяся кобыла. НК: Очеркн, 354; Ар.; Вугляны Куз. (Ксл.); Шсл. Будзем гадаваць самы жаробку. Ст.
•жаронкі-накў-нкаў), едйнств. ч. нет.—ко-нопляная шелуха. Замошша (Ксл.). У нашым дзягне шмат засталося эцаронак. За-мошша Сян. (Ксл.).
•жарабок-бкд, предл.-бкў; мн. ч.-бкі-бкоў-бком-бкі-бкамі-бкох, м.—жеребец. нк.: Пособ 100; Гсл.; НК: Очеркн, 353; Север.(Косіч 761); Ксл.; Шсл. Канавал склаў жарабка. Рыбчына Сір. Купілі дарагога жарабка. Ст.
•жарабоўка-^кг-_ўцы, ж.—жеребьевые слова, НК; Нгры, Но. 54. жеребьёвка, вынйманне жребнев, бросанйе жребнев.
•жарабаааць-бўю-бўеш-бўе; повел.-бўй-бўйма—выбнрать по жребню. НК: Нгры, Но. 54.
•жарабё-бяці, dam., предл.-бяці, твор.-бём; мн. ч. жарабяты-ят, ср.—жеребёнок. Ар.
жарабіцца
480
жавіны
•жарабіцца, жарэбіцца, несоверш.—жере-бнться. Ар.; Шсл. Кабыла будзе ўборзьдзе жарабіцца. Ст. Соверш. ажарабіцца—оже-ребйТЬСЯ. Ар.; Шсл.
•Жарало, (Ск. III Царстваў; Радзів. летапіс, з адв. Ганцоў, 183) 1. жерло(узкое, глубокое йлй горлообразное отверстне, С.). Гсл.; БНсл.; Ксл. Жарало V гэтай рулі вялікае. Чырзорка Чаш. (Ксл.).
2. жерло, отверстне в какую-л. пропасть, Нсл. 154. отверстне в внде провала, Вят„ Вост. (Даль, под жерло) жерло огнедыша-іцей горы. Тм. Жарало ў падзямельле. Нсл.
3. отверстне хлевной ямы йлй погреба, выкопанного в земле для храненйя на знму огородных овоіцей. Нсл. 154; Гсл.
4. горло у большого сосуда на внноку-ренном заводе. Нсд. 154. Жарало казана шырокае. Нсл.
5. дыра, нз которой вытекает жйдкость. Ар. Жаролы ў цыцках каровы захрасьлі. Ар.
6. КЛЮЧ, рОДНЙК, Вят., Вост. (Даль) йсточнйк. жарало права—йсточнйк права.
7. (перен.)—ГОрлО. Тсл.
•жарэлца-г/а, уменый. к жарало, 1. не-большой ЙСТОЧНЙК.
2. горлышко у небольшого глйняного йлй стекляного сосуда йлй кувшнна. Нсл. 154. Жарэлца ў гаршку, у гарлачу, у слоіку. Нсл.
•жаранка-нкі-мі<ы, ж.—лампа накалн-вання; электрйческая лампочка.
•жарэбная—жеребая(кобыла). Гсл.; Ар. Наша кабыла жарэбная. Ар.
9Жаргаць-аю-аёШ-ае, несоверш., област. —шагать через кого-что-л. Ар. Соверш. перажаргаць—перешагнуть. Ар.
•жардзё,—ем. под жэрдзь.
•жардзяны-ная-нае—сделанный йз жер-дей, жердяной, жердевой. Выган із жардзянайагароджай. Кавылы Ч. лёд.
•жарло-ла, мн. ч.-лы-лаў—прожора. Нсл. 154. Досіць табе жарляць жарло прак-ляты-ая-ае. Нсл.
• жарляць-яю-яеій-яе, несоверш., што —жрать. Нсл. 154. Мы сабе зазюкаліся, а ён жарляе а жарляе, усю міску пажарляў. Нсл. Отгл. ымя суіц. жарляньне-ня, предл-ню—жранье. Нсл. 154. На жарляньне майстра, а на работу хворы. Нсл. Соверш. зжарляць, што—сожрать. Нсл. 578. Паў-булкі хлеба адзін зжарляў за адзін абед. Нсл.
пажарляць, соверш.. што—пожрать, поесть. См. жарляць.
• жарлі'вы, (Сьп.), жэрлівы, (Нсл.)—про-жорлнвый. Сьп.; Нсл. 154. Вуткі жэрлівы. Нсл. Нареч. жарліва, (Гсл.), жарліва—про-жорлнво.
• жарнаклёў-ёва, предл.-ёву, зват.-ёве, м.
—каменотес, Пск. (Неропольскнй) рабочйй куюіцнй жернова. См. жарнасек.
• жарнасёк-ека, предл.-ёку, зват.-ёча, м.
—работннк куюгцнй жернова. Ксл. Гукні
жарнасека жорны каваць. Лужасна Куз. (Ксл.).
•жарства-вы, ж.—дресва, (Ксл.) гравйй, (Шсл.); Раст.: Северск.; Карскнй (НРЯС 1928 І-І), 328; Ар.—распавшнйся на мелкне частн хрупкнй камень, дресва, Нсл. 154. крупный песок. Гсл. Хлеб трашчыць, як жарства. Ст. Жарства МНе ногі рэжа. Салавей: Сіла, 92. У лазьні на печы шмат жарствы. Хадулава Куз. (Ксл.). Жарствою вышаруй стол, лаўкі, ложкі к сьвяту. Нсл.
•жарсьш>-ш; мн. ч.-цяў, ж.—страсть. Ксл. У яго вялікая жарсьць да гарэлкі. Беразуга сір. (Ксл.). I мяне багі за гэта пакаралі элою жарсьцяй'. ночы бяссоннай бачу ў сьветлым вобразе. Шчырын. Крушына: Ле-бедзб, 54.
• жарсьцьвянка-нкч-нг^ы, ж.—сосуд с водой й дресвой, который берут на сенокос ТОЧЙТЬ КОСЫ. Грыгунова Сір. (Ксл.); Нсл. 154. Жарсьцьвянку забыўся ўзяць на сенажаць. Нсл.
•жартлівы-вая-еаг, област.—шутлнвый. Гсл.; Віленш.
•жарўха-ўхі-усе, ж„ бот.—кресс. Гсл.
•Жарыць-ру-рыш-ра, несоверш., nepex. 1. колотйть, больно бйТЬ. Ар.; Ксл. Болызо сечь чем-л. гйбкйм. Нсл. 153. За што каня жарыш? Лужасна Куз. (Ксл.). Як пачаў жарыць малатком па дошцы, аж пась-кяпалася. Ст. Ня жар яго так балюча. Нсл. Па палцах малаткамі жараць, косьці ІХ таўкуць. С. Музыка, 80. Отгл. ймя суіц. жараньне-ня, предл.-ню—(снльное, С.) бнтье. Ксл. Жараньне на гэтым ігрышчу было вялікае. Лятоўшчына Куз. (Ксл.). Ад жараньня твайго хлапец захварэў. Нсл. 153. Однкр. жарануць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё—с снлою ударнть. Так жарану аброцьцю, што й сваіх не пазнаеш. Нсл. 153. Однкр. жарнуць-ну-неш—снльно уда-рнть. Шсл. Жарнуў яму ў морду. Крамяні Пух. (Шсл.). Соверш. абжарыць, перех.—ОТПО-роть розгамн нлн плетьмн. Нсл. 346. Ня збродуй, ато сьпіну абжараць. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
