Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•іржа II, іржы-жы, ж.—ржавчнна. Во-сень....сыпе іржою зь бялёсых бяроз. А. Змагар(Прыйсьце, Но. 1). Плугі чакалі ськібаў чорных, каб ЗМЫЦЬ Іржу. Танк(Калосьсе, Но. 3/20, стр. 130); МГсл.; Растсл.; Косіч 80; Шсл.; Нсл. 225; Ксл. Сэпаратар іржа паела. Сутокі Лёз. (Ксл.). Грызе, есьць мяне, як іржа зялеза. Ст. Іржа зьела касу. Нсл. Грызець, як іржа зялеза. Рапан.: Прык. 74. У талым сьнезе прзлая зямля, як іржа рудая на зялезе. Крушына: Лебедзь, 41. Паіў Сібір мяне Іржой крынІЦ. Кавыль: Думы, 59.
• іржанка-нк/-ні<ы, ж.—ржаная солома. Ск. Прынясі іржанкі на Куцьцю. Ск.
•іржаны-«дя-наг—ржаной. Ск. См. жыт-ні.
•іржавець-врр, несоверш.—ржаветь. Варлыга; Назіраньні, 17.
•іржавы-вая-вае, 1. покрытый ржавчн-НОЙ, ржавый. Варлыга, Назіраньні, 17. СІЛЯЛІ іржавымі бляшанкамі ваду. Рамановіч (Конадні, Но. 2, 20).
2. с такой водой (о болоте). Вадзянік вылез із іржавага багна. Каласкі, 1955, Но. 29-30, стр. 15. Канавы наліваў іржавай крывёй. Лойка:Л. песьня.
•іржэўнік-іка, предл.-іку, зват.-іча, м.—зла-ковые пнн, оставшнеся посьле снятня ржн, Ксл. пнц сжатой ржн. Іржэўнік — гэта пні пажатага жыта. Аськершчына Беш. (Ксл.). I жаўрукі на струшчаны іржэўнік не рассыпаюць зерняткі хвалы. Кавыль: Вясна(Блр. Думка, Но. 2). Шоўкам зялёным рунь разьляглася сярод іржэў-нікаў. Рунь, 7.
•іржышча-ча1, предл.-чу; мн. ч.-чы-чаў, ср. 1. пенькн ржаных стеблей, нк.: Очеркн,439, Но. 878, 445. ржаная стерня, оставшнеся на поле стеблн сжатой ржн. Гсл.; БНсл.;
Варлыга; Назіраньні, 17. Аб ІржЫШЧа пакалоў ногі. Гсл. Колькі на небе зорак, толькі на зямлі дзірак(іржышча). Рапан. 346. Будзе золатам адсьвечаваць іржышча. Адамчык: Арж. колас. Асеньні вечар над іржышчамі Свой СМутак атрасаў. Крушына: Калыханка ("Зьніч”, 1954, Но. 27). Іржышчам, як сілом, ловіць ён лісьце за сялом. Салавей: Сіла, 66.
2. поле после снятня ржн. Ксл. Я сёлета бульбу запахаў на іржышчу. Пустыр Сір. (Ксл.).
•іржышчны-ная-нае, прйлаг. к іржышча —полученный нз ржаной стернн. Ір-жышчнае сена. НК.: Очеркн, 462.
•ірлаваць, рлаваць, (Нсл.у-лую-луёш-луёць-луём-луіц'е, несоверш. 1. крнчать по орлнному. Нсл. 563. Арлы рлуюць. Нсл.
2. растнряться. Нсл. 563. Дужаты рлуешся тут! Нсл. Два арлы рлуюць, адно яйцо гадуюць. Загадка: хрышчоныя бацькі на хрысьце хрышчанага дзецяняці прыма-юць яго адно ад аднаго. Нсл.
•ірміцца—гореть, загоряться какнм-л. чувством. Смл.
• ірміцца—пылать страстью. Смаленш. Соверш. заірміцца. Смл.
•ipmä-izzM-izzbz, .—полоска овчнны, очн-іценная от шерстн н ндуіцая на оторочку. Ксл. Няма чым іршыць — іршы не хапіла. Лужасна Куз. (Ксл.). Ср. Ірха.
•іршыць-шў-шыш-шьіць, несоверш., перех. —обкладывать что тесмою. Нсл. 225. Іршыць, аб’іршыць кажушок. Нсл. Соверш. абіршыць. Нсл. 225. Прйч. аб’іршаны —окаймлённый мехом. Нсл. 356. Аб'ір-шаны кажушок. Нсл.
• іртавіна, -ны-не, ж.—санный полоз. Бранск(Тнхонов, 50). Ср. ірты.
•Іртўць-ф, ж.—ртуть. Навасільскі п.(Будде: Тула-Орел, 122). Жывыя, быццам іртуць, вочы твае цьвітуць. Сяднёў: Сястры. См. жывое срэбла.
502
прырываць
ірты
•ірты-оў(одня ірта)—лыжй. Еўлічы;
Моз.; Ксл.; Арл.; Трубч. (Даль); Гсл.(ўрзв —ЛЫжа); НК.: Очеркн, 378; Бранск(Тнхонов, 50). Іван зрабіў сабе ірты і цяпер ходзе па сьнезе. Баравыя Куз. (Ксл.).
•ірвакі-каў, едйнств. ч. нет.—рвота. МГсл.; Нсл. 735. Засып ірвакі пясочкам. Нсл.
•ірвальня-нг-нг, ж—женшнна а также мужчына, рвуіцне лён. Аш. Юзавы ірваль-ні казалі. Аш.
•ірваць-вў-вёш-вёць-вём-віцё; прош. вр. -Ірваў, ірвала, ірвалі, несоверш., перех. —рвать Н.; Лунінец; ЗСД. 16; Шсл.; Нсл. 225; Няпрахіна Карачэўск.(Будде: Тула, Орел, 73); Дсл. Ірві краскі сабе. Нсл. Ірві, ды караня ня прырві. (Косіч, 260). Пусьці каня, няхай ірвець траву. Нсл. Пайшлі ірваць лён. Ст. У прудкаўскім гаю грыбы ірвала. Дсл. Там я красачкі Ірвала. Навасёлкі Стдуб.(Косіч 10). Ірвуць цела жывое. Гарун: Белр. марш. Зь ёюў жыце ірваў Я валошкі. Кавыль; Пад зорамі, 66. Загаласіла і пачала ірваць на сабе валасы. Цялеш(Дзесяць, 13). ВятрЫ ІрвалІ НІЦЬ. Сала-вей: Сіла, 34. Однкр. \рванўрь-ну-нёш-нёць-нём-ніце—рвануть. зсд 167. Соверш. нар-ваць—срывая, набрать в каком-л. коля-честве. Ар. Дзяўчына нарвала ў лесе травы каровам. Ар. Нарвалі кветак. Ар.
абарваць, — оборвать, сорвать co всех сторон, кругом. Абарвалі яблыкі. Ар. Чыста ўсю адзежу абарваў у лесе. Ст. Прйч. абарваны—оборванный. Ходзе абарваны, як той старац. Ст. Несоверш. абрыв4ць-аю-аеш-ае, — обрывать. Нammo табе абрываць ніткі? Ст.
арарвацв-ву-веш-вець-вем-віце, соверш.. перех.—оторвать. Ар. Прйч. адарваны,
1. оторванный. Ар.; Нсл. 360; Дсл. Адарваны ад работы. Нсл.
2. о выделенном члене семьй. Дсл. Дачка замуж аддадзёна — кавалак адарваны. Дсл. Ты ў нас ужо адарваны кавалак. Нсл. 360. Несоверш. аррывіць-аю-аеш-ае—отры-вать.
зарваць I, зырваць,-рв.ў-рвёгд-рвёць -рвём-рвіцё, соверш.. прош. ep.-рваў-рвала -рвалі, 1. сорвать, дернув; отдслйть от веткя, стебля(что-л. растуіцее). Ар. Зар-ваць ігрушу. Ар.
2. сорвать, дернув, рванув, отделнть (что-л. прнкреплённое). Зарваў дзьверы із завесаў. Ар.,—рывком, резкям двяже-ннем снять(что-л. надетое, вясяіцее на чем-л.). Зырваў шаль із шыі. Безлйч. пры кляцьбе. Шсл. Ціха, каб табе зарвала яно! Ст.
3. снять co службы, оторвать от посто-янной работы.
зрываць-аю-аеш-ае 1. несоверш. к зарваць г 1-ым а 2-ім зн.,—срывать. Дзеці зрываюць краскі. Ст. Зрываць запінахі з акон.
3. несоверш. к зарвайь у 3-ім зн.,—сннмать co службы, отрывать от домашннх работ. Шсл. Ніхто цябе зрываць із службы ня будзе. Ст.
• зарваць II, зарвў-вёш-вёць-вём-віцё, соверш. 1. задеть, досадлть, Гсл. прнос-тановнть, затронуть. Нсл. 183. Калі ні йдзець, заўсёды мяне зарывае, зарвець. Нсл. Прш. зарваны,а) задетый. Гсл. Затро-нутый сйльно. Нсл. 183. Ён ня сам а зар-вапны кінуўся біцца. Нсл.
б) спрошенный на уроку (экзамене, Нсл.) учйтелем. Гсл.; Нсл. 183. Зарваны з арыт-мэтыкі, з лаціны. Нсл.
2. о корове—перестать давать молоко Ар. Падласка зарвала. Ар.
3. захватнть. Нсл. 183. На гэтым гамў, хто зарваў, то таму. Послов. Нсл.
4. безлйч., употребл. прн проклннанйй. Шсл. Ціха, каб табе зарвала яно! Ст.
5. безлйч. зарвала—прекратйло. Іг. Дзень у дзень хадзіў да нас, a то зарвала. Іг.
зарываць, несоверш. к зарваць, 1. прнос-танавлнвать, затрагйвать. Нсл. 183.
2. несоверш. к зарваць 2. Ар. Чарна зарывае.
Ар.
3. несоверш. к зарваць 3,—захватывать. Нсл. А83. Кажан сабе зарывае патрохі. Нсл.
4. делать вопросы прн допросе. Нсл. 183. Няхай не зарывае мяне, я ўсе скажу па праўдзе. Нсл.
падарваць, соверш.—надорвать, повре-днть что-л. от чрезмерного уснлня. Ар. Падарваў здароўе, возячы камяні, Ар. нзнурнть, нзмучять фнзнческн нлн нрав-ственно. Ар. Падарваў каня. Ар. Несоверш. надрываць-надрывать.
пнрваць-вў-вёш-вёць-віцё, 1. нзорвать всё, много.
2. схватять рывком. Воўк парваў гусь і панёс.
3. схватнть. Нсл. 476. Кашаль парваў мяне. Нсл. Злы дух парваў яго некуды. Нсл.
парываць-аю-аеш-яе, несоверш. 1. затра-гнвать, задевать. Нсл. 476. Ён як страка-ецца з імною, заўсёды парывае мяне. Нсл.
2. несоверш. к парваць 2,—схватывать. Нсл. 476. Трасца парывае, парвала яго. Нсл. Сьмех парывае. Тм.
перарваць, -рву-рвёш-рвёць-рвём-рвіцё; прсш. вр. рваў, рвала, соверш. І.разорвать на двое, на частн, перервать. Ар. Перарваў шнюр. Ар.
2. прекратнть, прностановнть на неко-торое время(дело, занятяе й т.п.); прер-вать. Ар.
перарываць, несоверш. к перарваць 1, 2.
прарваць, соверш.—вырывая некоторые, сделать менее густым(об овоіцах на грядах). Ар. Надабе прарваць буракі. Ар. Несоверш. прарываць—прорывать.
прырваць, соверш. 1. немножко оторвать. Ірві, да караня ня прырві.
2. оторвать ЧТО-Л. блйзко. Нсл. 509. Деепр. наст. вр. прырваны—лопнувшнй в начале йлй конце. Нсл. 509.
прырываць, 1. несоверш. к прырваць I., немножко отрывать.
разарваць
503
разрывацца
2. отрывать что-л. блдзко. Нсл. 509. Шыючы, ты часта прырываеш нітку. Нсл.
разарварь-вў-вёш-вёць-вём-віцё;прош. вр-рваў-рва-ла, несовершА. разорвать. Ар.
2. растерзать. Деепр. наст. вр. разарваны —разорванный, Ар. растерзанный. Несо-верш. разрываць—разрывать. Ар.
вырваць, соверш.—вырвать рывком, резкнм двйженнем удалнть, нзвлечь. Ар. Вырваць зуб. Ар. Несоверш. вырываць—вы-рывать. Ар.
урварь-вў-еёш-вёць-вём-віцё; прош. вр. урваў, урвала, 1. укоротйть(сделать короче по длйне, по протяженностй, С.), сократнть(уменьшнть, ограннчнть в колнчестве, в обьеме, С.). Нсл. 664.
2. сделать менее продолждтельным по временн, сократнть срокй чего-л. Сьв. Варвалі ночы урвалі. Нсл. 664. Урваць здароўе, прыбыткі. Нсл. Деепр. наст. вр. урваны, 1. оторванный. Нсл. 664. Урваная аборка. Нсл.
2. отнятый. Нсл. 664. Урваны час ня зьвернеш. Нсл.
3. в знач. прйлаг.—урьіВОЧНЫЙ. Нсл. 664. Хіба урваным часам зраблю. Нсл.
урываць, 1. несоверш. к урваць 1.
2. несоверш. курваць2. Няўрывай імне часу. Нсл. 664.
•ірвацца-вгся-вёшся; прош. вр. ірваўся, ірвалася, нееоверш.— рваться. Н.; Нсл. Ніткі ірвуцца. Нсл. однкрт. ірвануцца. Ірвануўся да варотау. Цялеш: Дзесяць, 26. Соверш. нарвацца—рвав что-л., наработаться. Досыць мы лёну нарваліся.
абарвацца, -вўся-вёшся-вёцца-вёмся -віцёся; прош. вр. абарваўся-абарвалася-лйся, coeepuj.—нстрепать свою одежду. Абарваўся, аж сорамна глядзець. Ст. Несоверш. абрывацца. Шсл.
адарвацца, -вўся-вёшся-вёцца-вемся -віцеся; прош. вр. адарваўся, адарвалася, несоверш., ад чаго, 1. оторваться(отде-лйться от чего-л. вследствнн натяження, рывка, двнження, С.). Шсл. Ад біла адарвалася калыбка. Крамяні Пух. (Шсл.). 2. оторваться, перестать делать что-л. Цяжка адарвацца ад любовай работы —оторваться, перестать смотреть на кого, что-л.
адрывацца, несоеерш. к адарвацца I.
дарварца-вўея-вёшся, соверш. І.добрать-ся, получнть доступ к чему-л. СЙЛЬНО желаемому. Дарваўся да гарэлкі. Дсл. Дарваўся да чуба, да гарэлкі. Нсл. 142.
2. усердно прнняться за работу(за что-л., С.) Шсл. Як дарваўся, дык, як бачыш, скончыў касіць. Ст.
дарывацца-аюся-аешся, несоверш.ік дар-вацца 1,2). Дарываецца да барады мае. Нсл. 142.
• зарвацца I, зырварра-рвўся-рвёшся-рвёцца-рвёмся-рвіцёся—сорваться, ос-вободнться, разорвав прдвязь пута.
зрывацца-аюся-аешся, 1. несов. к зар-вацца( зырвацца).
2. отходнть от службы, от постоянной работы. Шсл. Нашто табе было зрывацца з дому? Ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
