Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
айстрыцца, (істрыцца), войстрыцца, войстрацца (істрыцца-ацца), страд. (к істрыць)—оттачнваться, становнться острым. Сякіра добра войстрыцца.
2. перен.—становнться вннмательнее, умнее, осторожнее. Што жывець чала-век, то войстрыцца. Нсл. 67. Соверш.
перавайстрыцца-ррея, перавойстрышся,
1. чрез долгое точенйе йступйться. Сякіра перавайстрылася, адцягаваць трэба. Нсл. 399.
2. переумннчать, перемудрйть. Дужаты войстры, глядзі, каб не перавайстрыўся часам на шыла; а шылам патакі ня ўхопіш. Нсл.
звойстравацца, возвр., несоверш.—йстачн-ваться. Нсл. Нож звойстрываецца. Нсл. Соверш. звайстрыцца—йсточйться. Сякіра звайстрылася. Нсл. Звайстрыўся на адзін канец. Нсл.
найстрыцца, нёйстрыцца, соверш. к айстрыцца(істрыцца) 1, 2.
•і ство-ва, ср. 1. прнродное основное чего-л., суть, сугцность. Стаю памеж здра-тованых дарог, Іством жывы, душой укрыжаваны. Кавыль: Думы, 32.
2. прврода.
•іс.хў'жка-жкі-цы, мн. ч.-жак, -жкаў, ж. —лента. ЗСД. 145; НК.: Очеркн, 131; МГсл.; Варлыга: Назіраньні, 17. У мяне ёсьць зялёная й чырвоная істужка. Рыбчына Сір. (Ксл.).
іступаць 506 ісьці"
Падзерла каптан на істужкі. Ст. (Шсл. 130). Зяленіцца луг, перарэзаны срэбнаю істужкаю Дзісенкі. Сіндрэвіч(Беларус, Но. 169). Цягнулася бясконцая з выкрутасамі істужка. Няміга(Бацьк. Но. 16/500). Надзя-юць на галаву вянок, да яго прышываюць шмат разнакаляровых істужак. Горц. (Кот.. 207). Мой дух глядзіць з вышынь на Божы сьвет. Істужкі рэк, грамады гораў. Золак(Прыйсьце, Но. 1). Had гэтай істужкай агню каціўся вал дыму. Тат.: Кво вадыс, 281.
• ІСТуПЭЦЬ, нееоверш.—СОСТупать. Соверш. іступі'ць-плю-піш-пе—соступнть. Тыя ангелы на зямлю іступяць. Кіт. 1168.
•істы-тая-тае—нстый, подлннный, нас-тояіцнй, действнтельный. А за тую віну астачу маемасьці праціўнага да столу нашага гаспадарскага ўзяці маець, каторую ўжо тот істы таковы праціў-нік вечне траціць павінен будзець. Стт. 272. Гдзе бы хто наеселы рэчы свае рухомыя даў каму v захаваньне, а іншы із стараны, даведаўшыся а тых рэчах г захаваньню, прапаведаўся ку тым рэчам мянуючы, іж тот істы, хто тыя рэчы злажыў, яму доўжан. Стт. 337. "Выслухаўшы жалабы й адпору старон і водле зазнань-ня таго істага Якава Быка....прысудзіў ясьмі на том Міску за клячу сорак грошы." Нсл. 19. Тут Міска ня "ответ-чйк”, але сьветка; калісь ёнбыў зрабіўшы шкоду, алк за яе заплаціў. "Того ўсяго маець тот істы Міска Заяцу заплаціць пяцьдзясят грошы. Тут Міска "ответ-чйк”. Нсл. 19.
• ісці-цы-цы, ж.—подкожный зуд на пятах нлн ладонн. Ісца не даець супакою. Сянно (Ксл.). Ісца спакою не даець. Нсл. •зысьніць-ню-ніш-не, соверш., перех.—осу-іцествнть. У міне ё думка й хацеў бы яе ЗЬІСЬНІЦЬ. Гарун: Пан Шаб.
•ісыіёць,—под пець.
•ІСЫПЦа-ЦЫ, дат.. пред.і.-ЦЫ, ж.—СПйЦа. СЬПІЦЫ Г коле дубовыя. Красьніца Чаш. (Ксл.). •ісьсесьці,—™. nod сесьці.
•ісьцёц, ісца, пред.і. Ісцў, зват. ішча, мн. ч... дат. ІСЦОМ, мн. ч., пред.і. ІСЦОХ, м., юрйд. —ответчнк. Маець г ісцоў сваіх пенязей іскаці. А есьлі бы тот ісьцец ня меў чым плаціці, тагды ў том доўгу маець суд яго самога выдаці. Стт. 322. Калі б хто купіў якое дзядзіцтва ... а на том жэ бы іменьню хто іншы доўг меў, первей запісаны, покі яшчэ было не прадана, a маўчаў a mom доўг дзесяць лет чараз даўнасьць земскую, а правам ня іскаў: тот ня маець таго доўгу на том іменьні сматрэць, але маець ісца г сваіх пенязях іскаці. А есьлі бы тот ісьцец ня меў чым плаціці, тагды г том доўгу маець яго за ШЫЮ прЫНЯЦІ. Стт. І-ы (Товстоліс, Суть, 5) ... тому подлуг запісу яго першага тот доўг на том жа першам іменызю маець быці дзержан, a mom, каторы г дзяр-
жаньню таго дзедзіцтва, воны доўг маець заплаціці таму, хто першы запіс маець, а сам маець тых пенязей і кождага іншага накладу на ісцу доіс-КІвацІ. Стт. ІЦТовстоліс, Суть, 6).
А паклі бы колька даўжбітоў з рознымі даўгі да аднаго іменьня зьбегліся, a іменьне бы ужэ за тыя даўгі не стаяла, тагды хто будзе меці першы слушны і праўны запіс, і ў дзяржаньню тога іменьня за тым першым запісам быў, a тое бы іменьне болыйае сумы ня стаяла, тагды тот за першым запісам сваім пры таковам іменьню застаці маець, а тыя з астатнімі запісы маюць пенязей сваіх на ісцу даходзіць, а гдзе бы ісьцец умер, тагды на іншай маетнасьці яго. Стт. з-і(Товстоліс: Суть, 9). Калі б хто чужое йменьне ў вапецца дзяржаў, а быў бы f суду а даўгі паканан, таковы із собскага йменьня плаціці маець а ў нястачы йменьня й маемасьці, рухомых рэчаў, і на самом ісьцу маець быці адправа ўчынена, а йменьне, каторае бы у вапецца дзяр-жаў, ад таго вольна будзець. Стт. 314. •ісьцёпка—нзба чрез сенн, под одной крышей с жнлой нзбой, часто без печн н полатей. НК.: Дудар, Но. 42.
ісьцёпка-д-і—нзба чрез сенн, но под одного крышею с жнлою нзбою. нк.: Сбягн, Но. 18.
•ІСЫЦ, (Шсл.; Ар.; Нсл.), ІЦІ, (Шсл.), ідў, Ідзёш, ідзёць, ідзём, ідзіцё, ідуць, прош. вр. ішоў, ІШЛІ, ІШЛІ, несоверш.—НДТН. Ар.; Нсл. He тады сабакі карміць, як на паляваньне йсьці. Посмв. Навасёлкі Пух. (Шсл.). Пара ў'ЖО й да хаты йці. Ст. Гэтаня йшло, ня ехала. Пос.юв.—это все равно. Косіч 79.
ісьці ўгрудкі(ісьці ў загрудкі, іг.)
—вступая в драку, хватать за грудь (хвата за одежду у грудн, С.). Гсл.
•ісьці ў заклад—держать парн. Ар. ісьці на выперадкі—состязаться. Ар.
Многократ. хадзіць, хаджу, ходзіш, ходзе, 1. ходнть. Ар. Хаджу ўсё ды гляджу, дзе што робіцца. Ст.
2. о скоте. птйцах—пасТНСЬ. Бяльсл. Коні ходзяць на канюшыне. Ар.
3. пред.іагая. в картах: ХОДНТЬ. Хадзі ў Казыра ўперад. Бяльсл. Пове.і. хадзі—сту-
пай, Дсл. 963. ходн.
хадзіць с касой—косять. Такую ежу еўшы, ня няўздолееш з касой хадзіць.
да ветру хадзіць—ходнть в отхожее место. Ар.; Шсл. Хворы сам ня можа й да eempy хадзіць. Ст.
•ісьці за двор,—см. под двор.
•хадзіць па калядзе,— см. под каляда.
абходзіць
507
заходзіць
абходзе, абыходзе, абыходзіла, безлйч'., употр. тоже с предметом в 3-ем .шцех—ТрОГает, обндно. Ар. Мяне дужа абходзіць, абыйшло, што ты ўцекам ад нас ады-шоў. Нсл. 354. Мова твая мяне абходзіць, абыйшла. Тм. Так гэта мяне абходзе, як леташні сьнег—мне это совершенно безразлячно. ВК.(ЛБ. Ю). Старому абхо-дзіла, што ў яго рады ня пытаюць. Варсл. Прынёсшы з надворку сырых дроў, пачала жаліцца, што няма чым цепліць, што муж — ці яму абыходзе, каб дзе прыкупіў. Адамчык: Арж. колас. Соверш.
абышло. Старому абышло, што яго не паклікалі. Варсл.
абходзіць, несоверш.. nepex. 1. проХОДйТЬ вокруг чего-л., обходйть. Ксл.; Ар. Кот, нюхаючы, абходзіў навокал капы., ваен. —заходять в тыл протйвняку с фланга, с флангов. Нашы абходзілі непрыяцельскі аддзел, каб абступіць яго.
2. обходнть по всему пространству чего-л.; побывать всюду, переходя от одного к другому; подходйть поочередно к каж-дому. Лясьнікі абходзілі ўвесь лес. Ар.
абысьці, абыйду, абыйдзеш, абыйдзе, абыйдзем, абыйдзеце, абыйдуць, соверш. (к абходзіць, в 1-ом зн. к ісьці) 1. пройтй вокруг чего-л. Гаспадар абышоў навокал свае сялібы. Ар. Абыйшлі навокал сяла і не знайшлі сьлядоў. Карма Куз. (Ксл.), воен. —зайтн в тыл протнвннку с фланга, с флангов.
2. юверш. к абходзіць. Ар. Абыйшлі ўвесь лес, а кароў няма. Дабрамысьль Лёз. (Ксл.). Соверш. абхадзі'ць-джі’, абходзіш, абхо-дзе—йсходйть всё, побывать всюду. Абхадзіў усю зямлю.
абыходзіць, несоверш. — показываться на поверхноста почвы, всходйть(о посевах). Жыта ўжо абыходзе. Ар. Соверш. абыйсьці —показаться над поверхностью почвы, взойта. Варсл. Ён жа, дзівіся: апратка ў дзірках, р гнідзе, сьцьвіла, ў хаце трава абыйшла. Гарун(ст. ’’Іванку”).
аДХОДЗІЦЬ, несоверій. 1. скуль,—уходлть. МГсл.; Ар.
2. ад каго, чаго—удаляться(в сторону, С.), отходйть, пройтй какое-л. расстоя-нне от чего-л. Ар. He адходзь ад нас далёка; адыйдзеш, заблудзіш. Нсл. 382.
3. оставлять свой позйцйй, отступать, отходйть. Ар.
4. оттавать(о почве й т. п.); восстановйть чувствнтельность(о замерзшнх, оцепе-невшнх частях тела), отходйть. У сака-віку цяплее, зямля адходзе. Ар. Я вельма зьмерз у рукі, але ўжо адходзяць. Ар.
5. терять Сйлу(о морозе, угаре, С.). Мароз адходзе, адыйшоў. Нсл. 382. Чад адходзе. Нсл.
6. протаптывать по траве на сенокосе межу. Шсл. См. адыйсьці.
7. становнться мягкнм лезвйю, тупйться. Шсл. См. адыйсьці. Адходзіць (адышоў) розум, адходзіць (адысьці ад розуму), —см. под розум. Соверш. адыйсьцГ, адыйдў, адыйдзеш, адыйдзе, соверш. к адходзіць в 1-ом зн.
2. соверш. к адходзіць в 2-ом зн.
3. соверш. к адходзіць в 3-ем зн. Немцы адышлі за Бярэзіну. Ар.
4. соверш. к адходзіць в 4-ом зн. Пацяплела, зямля адышла. Ар.
5. соверш. к адходзіць в 5-ом зн. Адышоў мароз. Дсл.
6-7. соверш. к адходзіць—протоптать по траве на сенокосе межу. Роўненька адыйдзі мяжу. Лядцо Пух. (Шсл.).
8. о косе: адходзіць—стать мягкнм лез-вйю, затупйться. Шсл. Зусім адышла каса: ані не бярэ травы. Ст.
9. увольнйться. Чабатар зь немарасьці пачаў піць, і ўсі вўчанікі ад яго адышлі. Дсл.
10. об окончанйй роста ягод. Адышла суніца. Дсл.
11. умереть. Хворы адышоў. Дсл. Соверш. дайсьці, дайду, дойдзеш, дойдзе—дойтн. Ар.
даходзіць-джу-дзіш-дзе, несоверш.—до-ходнть. Ар. Танкі так і не дайшлі да забалацьця. Дудзіцкі(Бацк. Но. 49-50/435-436). Божай удзячнасьці дойдзем. Кіт. 9а9. Спасеньне дайшло. Тм. 18а8. Месца таго чым жа дайшла? Тм. 9663.
дайці, дайшоў—убнть. Когда убьют зайца, лйсйцу, то крдчат: "дайшоў!” Ого-го дайшоў!
дайці—поспеть. Збожжа дайшло — пара жаць. Соверш. дахадзіць-джр, дахо-дзіш-дзе, nepex. й чаго, 1. окончйть обход. Дсл. Татулька прыход дахадзіў. Дсл.
2. своймй действдямй достнгнуть пла-чебного результата. Ён свайго даходзе, ён свае галованькі ня зносе. Дсл.
3. окончйть службу. Іван дахадзіў вой-там. -Дсл.
захоцзЎіуь-джу-дзіш-дзе, несоверш. 1. уходнть далеко в какое-л., за какне-л. пределы. Ар. Вун куды Немцы заходзяць, аж да Акі.
2. входйть, проннкать куда-л. Грыбнікі заходзяць у наш лес.
3. заходйть, переходйть. Нашто было заходзіць заграніцу? Ар.
4. ходйть обходом, заходйть. Заходзіць адзаду, сьпераду, з боку.
5. заходнть, уходять за предмет. Сонца за лес заходзе. Ар.
6. опускаться за горязонт(о солнце, месяце, звездах). Сонца заходзе. Ар.
зайсьці'
508
высьці
зайсьцц зайдў, зойдзеш, зойдзе, зой-дзем, зойдзеце, зойдуць, тверш. (к захо-дзіць « 1-чм ш.) 1. уйтя далеко. За дзьве гадзіны зойдзе.й да Крэва. Ар.
КНІГІ ОНЛАЙН
