Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. несколько. Калі ся г мяне вывучыў і колька лет меў мі за то служыці. Гордз. Ак. ХУІІ, 4. Колька раз пеў над мэййітам (араб. нябожчыкам). Кіт. 49аіі. Маеце перахаваць месяцы ад колькі год. Кіт.4968. Сегасьветны пан колька слоў вымавіў. тм. 5аЗ. На Лясьніцкага зірнула колькі чалавекаў. ЗСД. 6. За колькі часінаў Халіма раптам спыніўся. Тм. 32. Тады яшчэ колькі чалавекаў падхапілі. Тм. 141. He пашкадуюць выламіць колькі цаглін. Горц.(Кот. 205). На колькі часінаў запана-вала маўчанка. зсд. 138. Колькі часін ён глядзеў на яе здалеку. Тм. 170. Бач ты яго, міласэрны які знайшоўся- папрацуй у яго дзён колькі... А папытаць бы ў цябе, a колькі ты плаціць будзеш? ЛНЧ. II.
Даруйце, што спалі(пахаваныя) вы колькі год на забытым людзьмі хутары. Пархута: Размова з братамі. ПагШКОШавай дзён колькі. ЛНЧ. 11. Дастаў колькі хунтаў, і то ў знаёмых. лнч. 25. Маці з рук у гасьця ўзяла. Колькі слоў сказала наагюшку. Куляшоў: У зялёнай дуброве, 13. Колькі зім ня верылі ў сьмерць ніяк. Тм. Прашоўшы колькі, ён пачуў цюк сякіры. Адамчык: Арж. колас. МІнула КОЛЬКІ дзён. Лынькоў: Воўчы лог (Калосьсе, Но. 2, 1935 г., стр. 98). Разоў колькі бегаў зганяць яе (кабылу) із шкоды. Гарэцкі: Песьні, 59. Заставалася адно: пайсьці да архімандрыта і спы-таць колька рублёў, што некалі разам "зараблялі”. Дзьве Душы, 70.
Я колькі год свайго сьвядомага жыцьця аддаў без астачы партыі. Макаёнак: Каб людзі.... "Паглядзі, кажа, што твой сынок зрабіў”— і колькі часу дзіваваліся яны. Ржэўскі п.(Афанасьев: Нар. рус. сказкн, 1, 1897,182). Пажыві шчэ колькі год. Мікольск. м.(Демнд: Веров 1896, II, 135). Расказаў аб колькіх выпадках на выгнаньню. Гарун: Пан Шаб. Калі ласка, не адмоўце — азвалася ў вадзін голас колькі дзяўчат. Шакун: Сьлед,
17. Схапіла яго, пацалавала разоў колькі. Цэлеш(Ярылаў агонь). Мінула ў’ЖО КОЛЬКІ год! Сяднёў(Бацк„ Но. 46-47/530-531). Паэта Дубоўка па колькі разоў праслухаваў арыю. Глыбінны(Прыйсьце, Но. 1). Змаганьне балыйавікоў зь беларускім нацыянал-дэмократызмам яшчэ на колькі год унемагчыміла стварэньне нашае апэры. Тм. У цемры ледзь відаць было колькі баракаў. Акула, 54. Даруйце, што спалі вы колькі год на забытым людзьмі хутары. Яр. Пархута. Колькі часу глядзелікудысь. Я. Васілёнак (’’Полымя”, 1967 г., Но. 12, стр. 191).
• колькадзясят, (Кіт. 4968), колькідзясят, (Гсл.)—несколько десятков. Гсл.
•колькасны, -ная-нае— колнчественный. МГсл.
• колькасьць-ф, мн. ч.-цяў, ж.—колнчес-ТВО. МГсл.
•колькі, нареч..—см. под КОЛЬКІ II.
•КОЛЬКІ ХОЦЯ, нареч.—сколько угодно. Мабыць чакаў, каб выгаварыліся ўсе колькі-хоця. ЗСД. 41. Калупаўся сам у сабе колькі хоця. Тм. 321.
•колькідзясят,—<-.ч. под колькадзясят.
• колькісь, нареч.—несколько. Колькісь разоў заходзіў к табе. Нсл. 242.
•кольле-ля, пред.і.-лю, м., еобйр. 1. частокол. НК: Очеркн, 303.
2.—ся. под КОЛ.
• колца-ч«, пред.і.-цу, мн.ч.-цы-цаў, ср. 1. звено. Ар.....партыйным работнікам станаўко спыніць практыку перазь-йернай нагрузкі работнікаў гэтых колцаў. Асьвета, Но. 10, 1929 г., стр. 4. На змаганьне зь цякучасьцю сярэдняга колца(звена) спэктар уважае за канечна патрэбнае. Тм. Яна (бітва) толькі зьявілася адным колцам г ходаньню. Бацьк. Но. 44(528). Дзесяць колцаў каўбаскі такое смачное завезла. Марціновіч(Беларус, Но. 159).
2.—см. под кола.
• ком, нн. ч. камы-моў-мом, мн. ч.. пред.і.-ох, .ч.—ком. Каму па каму а табе два камы. Пос.юв. Уменьш. камяк-ка. Мякка зваліцца сызежны камяк із абцяжаранае галіны. Лынькоў: Воўчы лог(Калосьсе, 1935 г., Но. 2, стр. 96). •комін-на, пред.і. й зват.-не, м. 1. дымовая труба, Ар.; Растсл.; Пустыр Сір. (Ксл.); Шсл.; Гсл. печная труба. НК: Очеркн, Но. 507.
2. камнн. мгсл.
•комінак-нка, .м.—небольшой очаг прн кухонной печн. Шсл. Вячэру зварылі на комінку. Ст. Падай імне ценшую пацяж-ку падкласьці на комінак. Крамяні Пух. (Шсл. под пацяжка).
•комінны-«ая-нае, прй.іаг. к КОМІН. Ар.; НК: Очеркн, Но. 507, 308.
• комчыць, (Ар ), камчыць, (Нсл.)-чі’(чі')-чыш-ча, несоверш.. перех.—сбявать ком, комкать. Ар. Камчыць, скамчыць гліну, сьнег, цеста. Нсл. 244. Соверш. скомчыць, скамчыць. Дума хоча скомчыць усё, каб цягнуць тую ж песьню. ЗСД. 17. Яна
KOH
514
конча
ўтупілася і, як магла. скомчыла сваю радасьць. зсд. 156. Таўпа неяк нясьмела, недаверліва скомчыла свой гоман. ЗСД. 122. Прйч. скомчаны. Яго зацемілі — сьціхлі скомчана( нареч), раптам. ЗСД. 93.
• KOH, KOHV, HO KOH}', зват. КОНе, мн. Ч. нет. м. 1. определенне судьбы, Нсл. 245. рок, фатум, предопределенне. Пакуту кон табе шчасьліваму прызначыў. Гарун:(ст. "Ноктурно”). Спачатку мы падладны Кону-Року. Гарун(ст. "Навука”). На кану напісана знаць яму. Нсл. Мой кон памерці без пары. Гсл. Бязь жалю кон шляхі жарст-вою сьцеле. Кавыль: Думы, ю. Водар сьлізы адраджэньня дарма ня выспражыў кон. Кавыль(”Прыйсьце, Но. 1). Як усьміхнецца мне кон? Дзе ад залогі дасьць схоў? Салавей: Сіла, 31. Дазнаў каханьня й мушу дзяліці кон благі. Жылка, 31. Гэта будзе помста, гэта будзе раньне. Закасуем межы, зьгіне ростань. Кон адзін: Ці вы, цімы. Дуб.: Наля, 49. Невясёлае лета, цяжкі месту КОН. Крушына: Творы, 176.
2. очередь. Бяз кону выходзім. Нсл. 245. Ня твой кон пачынаць- Нсл. Сядні ваш кон вартаваць ночы. Гсл.
3. нгральное место во время нгры в карты, поле нгры; черта, указываюіцая место нгры в некоторых нграх, а также очерченное место, куда надо попасть бросаемым, место, куда кладется ставка в азартных нграх. На кану рубель. Гсл. •конадзень-дня, предл. й зват.-дню, мн. ч-дні-дзён, м.—канун. Дсл.
на конадні—на кануне. Барн.
•конаўка-_ўк7-ўцы, ж.—черпательная ме-ра, кружка, нмеюіцая дно немного уже отверстня; одна нз клепок ея нмеет прорезную ручку, нК:Очеркн,90; Ар. кружка С рукояткой, Ксл. кружка. МГсл.; ПНЗ; Шсл. Дайце конаўку напіцца. Чарніца Лёз. (Ксл.). Выпіў цэлую конаўку вады. Ст. Нясу.... нясу, Божачкі, дзе ж гэта мая конаўка? Дудзіцкі(Бацьк. Но. 49-50/435-436).
2. кадочка. У яго на калёсах стаяла поўная конаўка масла. Баравыя Куз. (Ксл.). •КОНІК,—CM. nod КОНЬ I.
• конікі, сінявод, чаравічкі,—трн назва-ння одного цвета. Войш.
•КОННа, нареч. 1. верхОМ. Ар.; МГсл.; Ксл. Будзе выходзіць каралеўна замуж за таго, хто конна даскоча да яе. н. (Афа-насьев, іі, 1914, 292). Конна паехаў V дагоню. Нсл. 244. Каралевіч паехаў конна. Н. (Афа-насьев, ill, 1914, 106). Паеду конна, ня буду запрагаць. Бешанковічы (Ксл.). (Хлопчык) на дубец ускочыў конна'. "Косю, косю, стой жа, стой." Жылка. 80.
2. просто на лошадн. Ад’ехаў конна, a зьвярнуўся пехатою. Нсл. 244. Павінны будуць службу нашу земскую ваенную конна, збройна служыці. Стт. 340.
• конські-кая-кае, прй.шг. к конь.
•конь, каня, каню, на каню, зват. коню; мн. ч. коні, коні, коням, коні, коньмі, на конях, м.—лошадь.
2. мернн. НК: Очеркн, 354.
3. конь(пренмушественно о самце; в речн военных, в коннозаводческой практнке, а также в неэтнческой речн). Адным канём усе поле не аб’едзеш. Послов. Рапан.: Прык. 129. На калечаным каню ня шмат паезьдзійі. Нсл. 228(«од калечаны). He na каню аброць. Послов. Рапан.: Прык. 205. Паехаў, паскакаў ты ўзноў па лесе на каню. Гарун: Шчасьце м. Яна тады стала разглядацца, ідзе яна. Аж тут няма ні Якуба, ні калёс, ні коні. я. г-кі: Казкі, Но. 2, стр. 6. Тыя канчане прывялі к нам коні пасьціць. Ст.(Шсл. под канчанеУ Коні ўзялі пад арышт. Ст.(Шсл. под арышт). Пусьціў коні на даліну. Тслўпод грудок). Дзяцюкі выпраглі коні дый павезлі воз саматугам. Гсл.(под "саматугам’ў Чаму, коню, вады ня п’еш, ці дарожку чуеш; чаму, сынку Ясюленьку, дома не начуеш? Нз песнн, Ар.
каня вадзіць—рождественская забава нз народного театра: "водзяць каня" на Новый год. Шсл. Сяголета на Новы год хлапцы будуць каня вадзіць. Ст. Уменьш. конік-ка, nped.i. U зват.-ку, м. 1. КОНёк. Ар. 2. лошадка. Гсл. Добры быў конік, ды давялося збыць. Ст. Прыганяў конік, па гарах езьдзючы. Дсл.(лод прыганяць).
Конік па полю дурэе, хоць копы вазіць ня дбае. чч.(Б. Студіс, II-1. 1969, стр. 70). Абгадаў сабе добрага коніка, сядлае. Пісараўка Імгл.(Сержп.: Отчет, 7). Трэба КОНІка купІЦЬ. Севершч.(Косіч, 54). КоНІКІ зарзалі. Север. Сур.(Шэйн, 1-2, 497). Конік цягне добрым трусам. Гарун: Кан. Паўлючонка.
•КОНІК,—CM. nod конь.
• конь[кон] II—столбнк у печн. Дзеля замесы теста дзяжу траха заўсёды пераносяць зь левага боку прыпечку (’’печного устья”), пад "конь” і тут ставяць на адумысловы "крыж” з даш-чок, пастаўленых кантам. НК: Очеркн, 82. • конейы-вая-вае—лошаднный. Трупы іх, або памужыцку "коневае падла” валя-ЛІСЯ. Леск. IX, 236.
•коньнік-і'ка, предл.-Іку, Зват.-іча, м. 1. всадннк. МГсл. КонікЦабмыльна замест "коньнікі ")■ Радзів. лет., 194. Коньнік сядзіцца на каня. Рапан. 224. Борзды КОНЬНІК імчыцца. Салавей: Сіла, 36. Дні былі — гайсалі КОНЬНІКІ. Кавыль: Пад зорамі, 68.
2. кавалернст. Паказаліся два коньнікі, што галёпам несьліся на сустрэчу. зсд. 99.
3. рыцарь. Той Гвідон добры коньнікбыў. Павесьць пра Баву Карал.
•конча, нареч.—непременно, обязательно. Гсл. Конча сядні прыедзе. Нсл. 245. См. кончы.
кончы
515
корць
• кончы, нареч.—обязятельно(непремен-но, С.). Кончы яму надабе к серадзе дый усё! Рыбчына Сір. (Ксл.). Кончы шаўковае хусьце надабе купіць. Тм. См. конча.
•копані-няг, <>дна копань, 1. полозья с выкопанных деревьев, "копаняў". НК: Очеркн. 375.
2. только в мн. ч.—санн с ползьямй, "копанямі”. НК: Очеркм, 375.
•копанік-/>а, предл.-іку, зват.-іча, м.—нс~ копаемый. мгсл.
•копань-ж, ,чн. ч.-ні-няў, ж. 1, вырытый пруд. Гсл. У копані папалашчы. Барсукі Аз. (Ксл.). Зацьвярдзелі пацямнелыя балоты, скавала вясёлым лёдам канавы, копані. Полымя, Но. 8, 196., стр. 24. Пашоў аслаба-джаць каня-. лучыў у копань. Дсл.(тод аслабаджаць).
2. выкопанная яма для мочкн льна. Навасілскі п. (Будде: Тула-Орел, словарнк). Уменый. копанка-нкі-нцы, ж.—большая вырытая яма, наполненная водою, Гсл. выкопан-ный прудок. Поўна копанка вады. Нсл.245. У копанцы рыба завялася. Тм.
3. йскопаемое. См. копанік.
4. выкопанное для какой-л. надобностн дерево. НК: Очеркп, 375. См. копані.
• копгмы-ная-нае—ймеюіцнй большое сходство, ТОЧЬ В ТОЧЬ ПОХОЖйЙ(вЫЛйТЫЙ, С.).
копаны бацька, копаная мама,—т.е. копня отца, матерн. Нсл. 245. Твая кабыла копаная мая. Нсл.
•коігішча-ча, предл.-чу, мн.ч.-чы-чаў—мес-то, где рылй(йлд роют, С.) землю. Гсл. •копка-ю, ж. 1. конус.
КНІГІ ОНЛАЙН
