Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• кажўх-^XÖ, предл.-усё, зват.-ўша, мн. ч., дат.-yxOM, мн. ч., предл.-ухох, м., ПНЗ.
—шуба, тулуп, Гсл.; Ар.; Нсл.240. тулуп. Шсл.; Мішкава Куз. (Ксл.); Вост.(Даль). A мне І V кажусе іншы раз страшна на мароз вЫХодзІЦЬ. Кулакоўскі: Дабраселцы. КажуХ НЯ вата, а капуста не гарбата. Послов. Ст. Як Мікіта цьвярозы быў, то ў кажусе хадзіў. Рапан. Прык. 128.
кажушок-шка, предл.-шку, зват. кажуш-ку, мн. ч„ дат.-ШКОМ, мн. ч.. предл.-КОХ. (Ст.; Нсл. 240; Ар.).
кажушак-шка, предл. й зват.-ку, (Ст), м„ уменьш. к кажух в 1-ом зн.—тулупчнк. Пашылі хлапцу кажушак бегаць да школы. Ст. Лёгенькі кажух твой. Ст. Кароценькі кажушок. Ар. Цэлую зімачку ў вадным кажушку хаджу. Нсл.
2. горнзонтальная часть дымовой трубы в нзбе. Гсл.
•кажурына-ны-не, ж.— кусок "кажуха”, овчнны. Шсл. Няма кажурыны, чым залапіць кажух. Ст.
•кажуш-ок-ак,—ем. под кажух.
• кажўшыць-шу-шыш-ша, несоверш. 1. сднрать кожу нлн кожух. Ср. абкажу-шыць. Соверш. абкажўшыць, а) сделать кожу. Нсл. 347.
б) (перен.)—обыграть до гола. Хоць бы раз абкажушыць яго. Нсл. 347. Прйч. абкажу-шаны— обыгранный до последней ннт-кн. Пайшоў абкажушаны. Нсл. 347.
2 . колотнть, вздувать кожу ударамн. He на сьмех ты яго ёмка кажушыш. Нсл. 246. •кажыны-ная-нае—каждый, всякнй.
віленшч. (Нсл. 227). Чалавеча кажыны, Пана Бога стварыцеля хвалі. Кіт. 7аб. Кажы-наму чалавеку хочацца мець добрае. Нсл. •кайнасьць-ір, ж.—покаянне. Смаленш.
•кайстра, (Растсл.)-ры, dam.. предл.-ры, ж. —сумка. ПНЗ; Н. Любча. Гута Студзенецкая Сосьніцкага пав. на Чарнегаўшчыне(Труды, Но. 9, стр. 172). Дай жа грошы колькі змога, хоць бы кайстру невяліку. Гарун: К. Паўлючонка. Boil я гатоў! Ужо кайстра за плячыма. Грамыка(ст. "Апошняе даруй”). У кайстру хлеб, кавалак сала, часамі пляшку малака дзіцяці раніцаю клала рупліва матчына рука. Кліш.: Каліна. А сам гатуе свае рэчы'. складаны нож кладзе ў кішэню, гарбузікаў з сабою жменю, ды кайстру вешае на плечы. Тм. Добрым часам ня ведала кайстры. Крушына: Ле-бедзь, 15, 26. Арына ў кайстру падала падарак із цэлага вала. Крушына: в. Каліна (Бацьк., Но. 28-29 з 1954 г.). Сплецена ЗЬ бяросты кайстра густа-густа. С. Музыка, 202. Янка Саламевіч: Песенная кайстра М. Федаровіча. Гінь, ліха, хадзі над барамі, бо тугі вялікай кайстра ня прымае. Дуб.: Наля 48. Ужньш. кайстрачка-КІ, дат.. предл.-ЦЫ, ж.—рнДЯКЮЛЬ. Любча Н. Палажыла г кайстрачку рыбы сушанае, смажанае, сушаны сыр і колькі сухіх каўбасак. Б. Ускалось, Но. 4. 1954, стр. 17.
•кайстрывы-вая-вае—обнльный кост-рой. Лён кайстрывы. Ст.
• кайстрыца-і{ы-і{ы, ж.—костра, кост-рнка. Ар. Набяры кайстрыцы, ідзе лён тру’ЦЬ. Доўжа Куз. (Ксл.).
• кайстрычнік-г'ка, предл.-іку, зват.-іча, .ч.—10-ый месяц года, октябрь.
• кака, какі, каццы, ж.. dem. 1. нспражне-нне, Ар. Кашульку ўрабіў г каку. Нсл. 227.
2. нечнстота, грязь, Гсл.; Ар. гадость. Кінь гэту каку, дзяцятка. Нсл. 227.
•какаўка-ўкг-.ўцы, ж.. (пагуд.)—задннца, задннй проход. У яго ўвесь розум г какаў’ЦЫ. Поговор. Нсл. 228.
•какалўша-шы-шы, ж.—черёмуха. Косіч 12. с.«. калакалуша, чарэмха.
•калакалўша-шы-шы, ж.—черемуха. Гсл. *какаць-аю-аеш-ае, несоеерш.. dem.—нс-пражняться. Нсл. 227; Ар.
2. говорнть по русскн(т.е. как вместо як). Гсл. Соверш. накакаць—нспражннться. Нсл. 227; Ар.
•кал, калу, м.—нспражненне. Гсл. Такжа і ад калу бярыце чыстасьць. Кіт. 69610.
•калода-ды, дат.. предл.-дзе, ж. 1. короткое толстое лежачее бревно, колода.
2. обрубок бревна, прнспособленный для какой-л. надобностн, колода. Ар.
3. улей нз обрубка бревна с выдолблен-ной середнной. Mix. У яго пяць калодаў пшчолаў. Заазер’еСян. (Ксл.). Мёду дастаў зь дзьвюх калодаў пшчолаў. Нсл. Купіў калоду пшчолаў. Ар. За) всякнй улей. НК: Очеркн, 428.
4. полный комплект нгральных карт, колода. Ар.
калодка-кі, дат., предл. калодцы, ж., уменьш. к калода e 1. й2. зн.
калодка
525
каламёсіць
калодзьдзе, собйр.—колодкн, над на нош арест. НК.: Под. пос. Но. 90. Забіўкалодзьдзе. Тм. 63.
•калодка-дю-дць/, ж. 1. каток для прнка-тыванья посевов. Маякалодка зламілася — авес не прыкачаў. Клюі Куз. (Ксл.).
2. брусчатая поперечка в 10 верш. ГОЛОВКй СОХЙ. НК.: Очеркн, 388. Но. 771. Балота на дарозе, аж па калодкі. Ст.
3. ступнца колес телегн. Mix.; Ар.; Шсл.
4. обрубок толстого бревна для колкн дров й снденья в йзбе. На калодцы пасячы сучкі. Ст. Сеў на калодцы каля самога комінку. Ст.
5. два бруска с вырезкой на ногу узннку(колодкй, С.). Калодку на нагу набілі. Нсл. 242.
6. прнвеска, в шутку прнвешйваемая на масляной неделе холостому человеку, не женнвшемуся в мясоеде. Это обыкнове-нне сохранйлось доныне. Нсл. 242. Калод-ку павесілі, адкупіцца трэба.
калодачка-ад, дат., предл. калодачцы, ж. уменьш. к калода в4. знач. Кацілася, кацілася калодачка зь печы. Стукнула, грукнула ВІНЦУЛЮ Г плечы. Нз песнн, Вял.
6.—см. под калода.
• калопні-ня)’(-«№ь), мн. ч. 1. конопля, мгсл. растуіцая конопля. Схаваўся ў калопні. Нсл. 242. Пара калопні браць. Нсл. 2. к'онопляное семя. Прадаў квартачку калапень. Нсл.
•калосьсе-ся,—см под колас.
•калошы-шаў, мн. ч. 1. обмоткд, употреб-ляемые женіцннамн йз белых тряпок, прйвязываются (к голеням) пояскамн. Шсл. Абвярці калошы, бо жнеўнік ногі паколе. Ст.
2. См. калаша.
• калоЦЬ-ЛЮ, колеш-ле, нееоверш., перех.
—колоть(касаясь чем-л. острым, прнчн-нять боль, йлй вонзать, всажнвать в чье-л. тело острне оружня, Ар.). Ня туды колеш голкаю. Нсл. 242. Однкр. каланўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё— кольнуть. гсл.
Разам каланула пад бакі. Нсл. 242. Нічога няма ні ў зуб калануць. Поговор. Нсл.
2. уколоть. Гсл. Голкаю каланула палец. Нсл. 242.
калануць-нў-нёш-нёць-нём-ніце, однкр. к калоць. Калані яго пад бок палачкаю. Нсл. 242. Соверш. СКалОЦЬ, перех.—уколоть в чем-л.
• калоцца, калюся, колешся, несоверш. — колоться. Чупчыньнік колецца. Ар. Соверш. абкалоцца—йсколоть себя чем-л. Абкалоўся, кладучы снапы. Алексінічы Сян. (Ксл.).
• калакалуша-шы, дат.. предл.-шы, ж. 1. черёмуха. Ксл.; Гсл.; Гута Студзянецкая Сось-ніцкага пав. на Чарнегаўшчыне(Труды Но. 9, стр. 172), черёмуха в nope, когда она дает ЯГОДЫ. НК.: Очеркн, Ho. 811.
2. ягода черемухн. Калакалушы вельмі нясмачныя. Заронава Куз. (Ксл.). См. кака-луша, чарэмха. Едйнств. ч. калакалушына-ны-не—черемуха в nope, когда она дает ЯГОДЫ. НК.: Очеркн, 811.
калакалўшыніна-ны—одна "калакалу-ШЫНа” (ягода). НК.: Очеркн, Но. 902.
•каламажка(каламашка, Ар), дат.. предл-цы, ж.—легкая(не для грузов, С.) телега, повозка, в которой кроме кузова есть сппнка с лавочкаю для седока н отдель-ная лавочка для кучера. нк.: Очеркн, 373; Ар. Ён паехаў у каламажцы. Куз. (Ксл.). Уменьш. каламашачка-чк/'-чцы. Ехаў ночы ў каламашачцы. Гарун: Сьвята.
•каламеса, (Нсл. 242), куламеса, (Нсл. 258) 1. кутерма, мгсл. суматоха.
2. сутолока, толкучка. Гсл. Куламеса людзёў — там усі нацыі й клясы — бітма набіла пэрон. Дзьве Душы,_40.
3. беспорядок. мгсл. Ён баяўся, што пакуль выправіць паперы ў канцылярах, сярод немагчымае куламесы рэволючнае пары, што ізноў пачнуць круціцца нэрвы. Дзьве Душы, 93.
4. неразбернха. Гсл. Куламеса з розных адарваных гукаў(вулічнае музыкі) ляцела аж сюды на лесьвіцу. Дзьве Душы, 172.
5. смесь. Гсл. Гэта ня мёд, а якаясь каламесіца. Нсл. 242.
6. запутанность в ходе дела. Каламесы нам нарабіў. Нсл. 242/258.
7. беспокойство, беспорядок. Каламесіцу зрабіў меж намі. Нсл. 242. У той час чыгункі, із сваей напорна-пасьпешнай заблытанай куламесаю зьбершы былі на сабе нэрвовае напружаньне эпохі. ЗСД. Акунуўшыся ў гэтую куламесу людзёў, мяшкоў... ЗСД. 389.
8. обйі.—человек, делаюіцйй запутан-ность, говоряіднй вздор. Нсл. 242, 258.
•каламёсіць, (Нсл. 242), куламесіць, (Нсл. туёшу-ёсіш-ёсе, несоверш. 1. клочнть, в беспорядок прнводйть. Каламесіць, ускаламесіць еаласы. Нсл. 242.
2. бунтовать, пронзводнть бестолочь, смятенйе, беспорядок. Гэты чалавек толькі каламесіць, пакаламесіў меж намі. Нсл. 242. Прйч. каламёшаны—сме-шанный, прйведенный в беспорядок. Каламешаны мёд. Нсл. 242. Сьмятана каламешаная із сараквашаю. Нсл. Соверш. пакаламёсіць. Пакаламесіў усе, што тут ляжала. Нсл. 242. Прйч. пакаламе-шаны—прнведенный в беспорядок. Па-каламешанае работы разабраць ня можна. Нсл. 458.
накаламесіць, соверш.—пронзвестй мно-го смятення, беспорядка. Накаламесіў меж намі. Нсл. 242.
каламёсіцца
526
калатоўка
скаламёсіць, соверш.—сметать, прнвестн в беспорядок. Шукаючы намёткі, скала-месіла ўвесь кубел хусьця ў скрыні. Нсл. 584. Прйч. скаламешаны—перемешанный, прнведённый в беспорядок. Скаламе-шаныя рэчы разабраць цяжка. Нсл. 584.
ускаламёсіць, соверш., перех.—прнвестн что-л. в расстройство, в беспорядок. Ускаламесіў усе дагары нагамі. Нсл. 71. Прйч. ускаламёшаны—взбнтый, постав-ленный в беспорядок, прнведенный в расстройство. Ускаламешаная пасьцеля. Нсл. 71. Адзежаў кублеўскаламешана. Тм. •каламёсіцца, -ёшуся-ёсішся, несоверш. —прнходнть в беспорядок. Сям’я стала каламесіцца. Нсл. 242. Пшчолы каламе-сяцца. Тм.
скуламёсіцца, соверш.—сбяться в кучу(в беспорядке, С.). Скуламеціліся ўсі разам. Даўгое Беш. (Ксл.).
•каламёсны-ндя-наб’—шумный, беспо-койный, встречаюіцйй препятствне, запутанный. Каламесная справа. Нсл. 242. Каламеснае вясельле. Нсл.
•каламёшаны,—см. тд каламесіць.
•каламянка-нкг-нцы, ж.—паруснна. Гсл.
•каламўтны-ная-нае, 1. с возмуіцённой "мутою”. Пераз хвалі каламутныя я сьмела перайшоў. м. Хведаровіч.
2. перен. Курыць і ў сінім каламутным дыме бачыць Свае СЯЛО. Адамчык: Арж. колас. •каламўць-ф, ж.—возмуіцённая "мута". Чырвоная ліхтарня, матляючыся ззаду апошняга вагону, згасла ў вогкай і золкай каламуці. Сялнёў: Корзюк. Я ледзь усьцягнуў сена на верх узлобку, абачыў пераз парадзелую сьнежную каламуць дамы, рассыпаныя на другім беразе ракі — то быў Петрыкаў. Капыловіч: Хлеб.
•каланІЦа-ЦЫ, дат.. предл.-ЦЫ, ж„ МГсл. 1. колесная мазь, Гсл.; Ксл. деготь для смазываньня колес. Пск. (йеропольскнй). Гарачыня, ажно каланіца цячэць з колаў. Цясьляціна Сір. (Ксл.).
2. перегоревшнй н сгустнвшнйся в колесе й на ОСЙ деготь. НК.: Очеркн, Но. 552; Гсл. Каля восі каланіцу абчысьціць. Нсл. 242. Каланіцы зьеж, а ня хлеба. Нсл. Запаліць каланіцу на таку, каб відаць было малаціць. Нсл.
3. посуднна для дёгтя, мазннца. НК.: Очеркн, 374. Самое нмя "каланіца” как то неустойчнво, так нм называется дегтяр-ная (ведро) посуднна, деготь в ней н перегоревшнй, сгустявшййся деготь. нк.: Очеркн, Но. 734.
КНІГІ ОНЛАЙН
