Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
Союз условйя. Употребляется в начале условного предложення: когда, еслй. Ар. Калі пыл на баране, то й блін на рэшаце. Послов. Нсл. 241. Здароў, калі змалоў. Послов. Ст. Калі ня ведаеш, дык і маўчы. Севершч. (Раст.: Северск. 133).
б) еслн. Калі Ты, Пан мой, мне ласкі і помачы сваей ня ўчыніш, як Тваё адзі-ноства знаць маю? Кіт. 4аі7. Гнеў Божы за айца, за матку, калі іх пагнявіш. Кіт. 11610. в) союз условйя. Употребляется в начале предложенйя, служаіцего возраженнем на упрёк выраженйй в предыдуіцем предложеннн; означает: как не(делать чего-л.), когда. — Чаго ты ўсё ёрзаешся? —Калі седава ў возе благое. Войш.
г) с частдцей "б, еслй бы. Калл б з табою сегасьветны пан колька слоў вымавіў, тобы ты радаваўся. Кіт. 5а2. Калі б не зманіў, праўда б была. Послов. Нсл. 241.
2. с частйцей "б”, в прнбавочных пред-ложеннях, дополняюіцйх выраженйе желанйя: чтобы. Пан Бог нэмаз фэрзам (араб. малітву абавязкам) учыніў, абы мы чатырох рэчай злых пазбылі: першае, дзяцей ад прыгод калі б Пан Бог бараніў... чвертае, магільнай мукі калі б Пан Бог бараніў. Кіт. 8067,9. ’ Ўжо мая
калідор
531
калмаціць
сьмерць блізка прышла. Хачу я таго, калі б людзей да мяне да дому Божага забраў. Кіт. 19616. Калі 6 мае уммэты(араб. вернікі) ведалі ласкі Божай за шана-ваньне рэмазан месяц, прасілі б у Пан Бога, калі б быў заўша месяц рэмазан. Тм. 23610. Калі б цябе ўсі людзі зналі, калі б цябеўсі паважалі, калі б цябе і Бог любіў. йз прнветственного стнх., печатанного в ’’Маяку” 1843 г. (Карскі, ІІІ-З, 25).
3. союз обьясннтельный. Соеднняет прнбавочные предложення дополнн-тельные: когда. Дзеці ня любяць, калі іх рана будзяць на пасту. Ар.
не калі было(будзе)—не было, не будет. He калі тое было, не калі й будзе. Ст.
калі хоця—когда угодно.
калі любя—в любое время, когда угодно. Ар.
калі-не-калі, нареч.—Кое-КОГДа, Ар.; Север (Раст.: Северск 77) НЗредка, МГсл. ОЧеНЬ редко. Каліне-калі бывае ў нас. Нсл. 241.
калі ласка—пожалуйста. Ар. Маланка, схадзі, калі ласка, да Самасеева. Макаёнак: Каб людзі ня журыліся. Калі ласка, суседзе, пашукай мне птушанят. Я. Г-ю: Лемантар. 63. Пашукайце, калі ласка, хату. Кавыль: Пад зорамі, 17.
•калІДОр-р>’, предл.-ру, зват.-ру, м.— КОрн-дор. Ар.; МГсл.; Вял. Рэчы твае ў калідор паўкідала. Салавей: Сіла. 88. Тыя кажны дзень прыбягалі да школы на двух зялезных коўзалах, грымелі імі нават і г калідоры. Кулакоўскі: Дабраселцы.
• каліна-ны-не, ж.—калнна(кустарннк н ягоды). Ласкат. калташ>ка-нькі-ньцы, ж. Чырвоная калінанька, чаму на луг сьхілілася? Нз песнн. Ласкат. калініца-і^ы-цы. Нсл. 228. Тыкалініца, ты малініца!(ПНЗ 44).
• калінавы-вая-вда— калннов ый. Дагнала я свае леты ў калінавым мосьце. Нз песня. • калінаўка-гкг-ўцы, ж.—краноперка. Пухавічы(Крывіцкі: Полесьсе 168).
• калі-ні-калі, нареч.—нногда. Прыдзе, пратрэць тутучка калі-ні калі й ладную часіну, абцікаваць работу. нк.:Под. пос.58. • калісь, нареч.—когда-то, некогда. Калісь ядаў. Нсл. 241. Там іншых ня было калісь багацьцяў, як скарбы шчырай пушчы векавечнай. Лойка: Л. песьня.
калісьці, нареч.—то же, что "калісь”. Бо калісьці спаў. Лойка: Л. песьня.
• калішні-няя-няе—когда-то бывшнй. Калішняга не ўепамінай. ЛужаснаКуз.(Ксл.). • каяпа-іты-іцё, ж.—мешочек, служаіцнй для хранення мелкнх металнческнх денег, НК.: Очеркн, 128. маленькая сумочка, в которой носят "крэсіва, крэмень і цыр”. Сержпутовскмй(Жнв. Старнна, 1909, 1, 40), кошелек, сумка. мгсл. Каліта ўся зола-там заліта(пячурка із жарам). Рапан. 332. См. капшук, агнявіца, магалейка.
• каліва-ва, предл.-ве, мн. ч.-вы-ваў, ср. 1. зерно, крупннка, Ар.; Шсл. зерно. Нсл. 228; Смл., Кал. (Даль). Што на зямлі і на небе створаныя, каліб' адно каліва зьеліб, наелісяб усе, усіх накормць тое каліва. Кіт. 13366.
2. растенне, как трава, злакн, выросшее нз одного зерна(в том чнсле куст карто-феля, пнз). Названне всякой травы нлн хлебного злака в ед. чнсле, Ар.; Шсл. стебель хлебных растеннй. нк.: Очеркн, Но. 782. Цяжка жаць радкое збожжа, зьбірай яго па каліве. Ст. Выбраў адно каліва пшонкі, лёну. Ст. А ў гародзе на градзе тры калівы мяты, а хто любе мяне, той будзебагаты. Прыпеўка. Хр.Дай каліва расады. Сянно (Ксл.).
3. очень малое колнчество чего-л. Нсл. 228. кроха, малейшая частнчка чего-л., Смл., Ксл. (Даль) немножко. Дай каліва малака. Барсукі Аз. (Ксл.).
каліуе-ря, предл.-ўю, мн. ч.-ўі-ўяў, собйр., ср.—стеблн трав нлн хлебных злаков(н овоіцей, С.). Шсл. Каліўе то вялікае, але якая бульба? Ст. Ужньш. каліўца-і(а, (ПНЗ). npeä.i.-^y, мн. ч.-цы-цаў, ср.—удержнвает все значення слова ’’каліва". Каліўца гарохавае, пшоннае. Нсл. 228.
калівёчка-ка, ужньш. к каліўца. Хлеба ў нас і калівечка няма. Ст. Уменьш. каліўка-кі, дат.. предл. каліўцы, ж. 1. зернышко. Курылца ўсі каліўкі падабрала. Нсл.
Птушачка й каліўкаю пад’есьць. Послов. Нсл.
2. очень малое колнчество. Калібкаліўку даў чаго. Нсл.
3. самая мелочь в сходстве. Нсл. I каліўкі бацькавы падабраў. Послов. Нсл.
4. в соедйненйй с глаголом, отрйцанйем ”не” й укрепйтельной частйцей ”ні” йлй "ані" значйт: совершенно ннчего, вовсе не, нет. Hi каліва ня даў збожжа на сяўбу. Нсл. 228. Hi каліва ня даў з хусьця, із статку. Тм. Так яшчэ дадавала яна, каб кажны зразумеў, што ёй ані каліўца не карціць ні яго ўзгадаваньне, ні яго ад'яжджаньне. Дзьве Душы, 81.
• кялматы-тая-тае—лохматый, косма-тый. (Шсл.). У сабакі калматы хвост. Ст. Ён вытыркнуў з будкі сваю калматую галаву. ЗСД. 144. На калматым у pace спарушніку ляжаў цень ад страхі. Адам-чык: Арж. колас. На гоман узьнімаюць калматыя галавы і тыя возьнікі, што яшчэ ня спалі. Гарэцкі: Песьні, 35.
• калмаціць-ачу-аціш-аце, несоверш., перех. —всклокочнвать, взьерошнвать. Соверш. ускалмаціць, перех.—всклокочлть, взье-рошнть. Прйч. ускалмачаньі'—взьеро-шенный. мГсл.
калта
532
калюга
•калта, калтавіна-ны-не, ж.—углубленне в дне рекн. Цымборскі.
•калтавіна,—под калта:
•к&лўга-ўгі-ўзе, ж.^лужа. Правалеваліся ў зрадлівыя калугі чырвонае руды. Палесь-се(Хмара, Калосьсе, Но. 1/18, 1939 г., стр, 7).
• Калуга-гг-зг, ж.—нзвестный город на земле потомков Вятнчей.
• Калужанец-ні<а, предл.-нцу, зват.-нча, ,м.—жнтель г. Калугн. Як (пачалі) бегаць к яму ўдалыя Калужанцы. Чартовічы Сур. Север (Шэйн, II, 178).
•калупаньне, клупаньне, (Нсл.) 1. ковы-рянне. Ар. Пакінь клупаньне ў носе. Нсл. Мужык без калупаньня ў галаве нічога не папррсе. Нсл.
2. медлнтельность в работе. 3 тваім клупаньням ня борзда скончыш работу. Нсл. 237.
•калупаць, (Ар.; мгсл.; Mix.; Шсл.), клупаць, (Нсл.Уаю-аеш-ае, несоверш.. перех. 1. ковы-рять. Ар.; МГсл.; Mix.; Шсл. Ня клупай мёду. Нсл. 237. Клупаць патыліцу, у носе. Нсл. He калупай болькі, бо яшчэ гарэй што прыкінецца. Ст. Прйч. калупаны, клупаны, (Нсл.)—ковырянный (троганый). Мёд кімсь клупаны. Нсл. 237.
2. іцнпать. За што ты яго клупаеш? Нсл.
3. (неперех.)—досаждать. Так гукаючы, ты клупаеш, клупіў, заклупіў, клупнуў балюча імне сэрца. Нсл. 237.
•калупнўць, клупнўць, (Нсл.), однкр. 1. ковырнуть. Клупнуць больку. Нсл. 237.
2. іднпнуть. Клупнуў, аж сіняк зрабіў. Нсл. 237.
3. (однкр. к калупаць 3). Клупнуў балюча. Нсл. 237.
клупіць, соверш. к клупаць 1, 2, 3.
адкалупаць, адклупаць, (Нсл.), несоверш. —отковырнуть. Шсл. Нашто ты адклупіў струп? Нсл. Адкалупі сабе троху масла на хлеб. Ст. Однкр. адклупнуць. Струп адклупнўць. Нсл.
дакалўпаваць-лгую-peiu-ve,' повел.-пуй-пуйма, несоверш.—прнчннять досаду за досадою. Дакалупуеш ты мне, дакалупіў да сэрца. Нсл. 138. Соверш. дакалупіць. Нсл. •калупёйка-кі, обйу—медленно работа-юіцнй. Mix.
•калупацца, (Mix.; Ар.; Шсл.) 1. ковырять себя чем-л. Mix. Хлапец клупаецца. Нсл.237.
2. медленно работать нлн собнраться куда-л. Mix. Пакуль тыбудзешкалупацца там? Нсл. Годзе табе ўжо калупацца. Ст.
3. нметь наклонность нлн способность царапать нлн іцнпать другнх. Грабень калупаецца. Нсл. 237. За што ты клупа-ешся? тм.
адклупацца, несоверш.—отставать прн ковыряннн. Соверш. адклушцца, 1. отстать прн ковыряннн. Струп адклупіўся. Нсл. 374.
2. отстать. Адклупіся ты ад мяне, чаго ты прыстаў як смала? Нсл. Однкр. адклуп-нуцца, 1. отстать прн малейшем прнкос-новеннн. Струп адклупнуўсясам. Нсл. 374. Кара адклупнулася ад дзерва. Тм.
2. отвязаться. Адклупніся ты ад мяне. Нсл. 374.
•калцёш-шў, предл.-шу, ср.—нспражненне МЫШеЙ Н Крыс. НК.: Очеркн, 52, Но. 98.
•каль, ä знач. союза — КалІ. Адзельск.
• калыбка-бкі-бцы, ж.—люлька, колы-бель. Очеркн, 324. НК.: Под. пос. Но. 12. Патрабуй навукі, як выйдзеш із калыбкі, пакуль пойдзеш да грабавой дошкі. Кіт. 44617. Калыбкі апісаці маеш. Стт.284. Цьвіці вяргіннаю зарой, буяй і жытам і пшаніцай! Калыбка спраў мйіх сяброў, натхненьня іхнага крыніца! Салавей: Сіла, 20. Had калыбкай думак узьняты меч разбойны. Тм. 29. Цяпер вам у калыбцы — раздольле, шмат прасторы. Тм. 94.
•калыхапка-нкі-нцы, ж.. мгсл.—колы-бельная песня.
• калыхаць, калышў-шаш-ша, несоверш.. перех. 1. качать. ПНЗ; Ар.; Гсл. Калышы, Марылька, дзяцё, aто нешта яно плача. Раіны Аз. (Ксл.).
2. качать ребенка н петь: баюкать. Ар. Отгл. й.чя суіц. калыханьне-«Я, предл.-НЮ, ср.
1. укачнванне. Калыханьне дзяцяці. Ар.
2. качка(корабля, экнпажа). Ар. Калы-ханьне карабля. Соверш. пакалыхаць, каго-што—покачать. Пакалышы дзяцё. Ар.
скалыхнўць, -нў-нёш-нёць-нём-ніцё, однкр. Гсл.— качнуть. Ар.
•калыхацца, калышўся-шашся, прош. вр. калыхаўся, несоверш. на чым, 1. качаться на качелях. Дзяцюкі калышуцца. Ар. Я на рэльках калыхалася, ой лі, ой людзі, калыхалася. Рылавічы(ПНЗ. 44). Човен калыхаецца. Ар. Соверш. пакалыхацца.
2. нает. вр.: калыхаюся-хаешся, чаму —качаться чему.
скалыхнуцца—качнуться. Ар. Човен скалыхнуўся. Гсл.
• калытаць-аю-аеш-ае, пове.і.-ай-айма, нееоверш.. перех.—шатать. He калытай шула — плот паваліцца. Ар. Соверш. пакалытаць—пошатать. Пакалытаў зуб — ён і вываліўся. Ар.
раскалытаць, тверш.—расшатать. Пас-тухі раскалыталі шулы ў плоце, і прасла павалілася. Ар.
• калыхайпа-аюся-аешся, несоверш.—ша-таться. Зуб калытаецца, трэба вырваць. Ар. Соверш. раскалытацца—расшататься. Шуло раскалыталася — трэ паправіць. Ар.
• калычьі-чог—гетры. Няма калычоў адзець, а сьцюдзена. Гарадок (Ксл.).
•калюга, Гсл.-югі-юзе, ж.—углубленне от колес на дороге, колея. У калюгах сьцежкі на чужой зямлі. Кавыль: Думы, 3.
КНІГІ ОНЛАЙН
