Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• калантай(йз карантай). обіц.—ннзкнй ростом. См. карантай.
•калантыр-ыра, предл.-ырў, зват.-ыру; мн. ч.-ры-роў-ром, мн. ч., предл.-рох, м.—ПО-прошайка. Сьвет ня бачыў гэткага калантыра. Нсл. 242. Ён увесь век свой ходзе калантыром. Нсл.
•калантырка-ркч-рчы, ж.—надоедаюіцая проснтельннца. Усі знаюць, што ты ад сьвету калантырка. Нсл. 242.
•калантырнік-г'ка, предл.-іку, зват.-іча, м.—попрошайка. Нсл. 242. См. калантыр. •калантырніца-і^ы-і/ы, ж.—попрошайка. Калантырніца гэта, як цыганка, у кажнага выпрасе. Нсл. 242. См. калан-тырка.
»калантырыць, -ру-рыш-ра, несоверш. —вымалнвать, выпрашнвать, надоедать просьбой. Нсл. 242. Соверш. абкалантырыць, перех.—обойтн всех с просьбой. Датуль калантырыў, пакуль ня выкалантырыў кайя. Нсл. 242. Ўсіх абкалантырыў, просячы на талаку. Нсл. 347. Соверш.
выкалантырыць, перех.—вымолйть, вы-проснть.
• каласок-ска, мн. ч„ дат.-СКОМ, мн. ч., предл.-скох, м. 1. служнт обраіценнем(н ласко-вым эпнтетом, С.). Шсл.; Ар. Мой ты каласок, паслухай ты міне! Ст.
2 .—см. под колас.
«каласаааць-сўю-сўеш-сўе, што, 1. сры-вать колосья зрелой ржн, пшеннцы. Як быў голад, дык людзі жыта каласавалі. Ар. Отгл. ймя суіц. каласаваньне-ня, предл-ню, ср. За каласаваньне бальшавікі цяжка караюць. Ар.
2 . очніцать зерно от колосьев во время молотьбы, пуская йх в молотнлку еіце отдельно, (Шсл.) йлй веять, употребляя веялочное снто ("драты"ў Ячмень змалацілі, яшчэ каласаваць трэба. Ст. Устаўце дратэ каласаваць амеці. Харавічы Сьміл. (Шсл. под дратэ).
•каласавіны-наў, едйнств. ч. нет.—вымо-лоченные колосья. Корме статак адны-мі каласавінамі. Копцевічы Чаш. (Ксл.).
• каласавы-вая-вое—колоснстый. Шсл. Добрае жыта: усё каласавое, пойдзе на кулі. Ст.
•каласьнік-к<7, предл.-кў, зват. каласьніча, мн. ч. каласьнікі-оў-ом-ікі-амі-ох, м. 1. отгороженный угол, закром в гумне, в который ссыпают колосья. Ар.
2. жердь в овнне, на каторую ставятся СНОПЫ для сушкн. Каверзіна Меж. (Ксл.).
«калаша-ы-шы, мн. ч. калошы, ж.—шта-ннна. Ар.; Косіч, 229; Раст.: Смоленск 149. Уся адзежа ягоная складалася з даматканых порткаў. у якіх адна калаша была сусім падзертая, а другая — ледзь закрывала калена. Р. Кут, 45.
•калашмаціць-чу-ціш-це, што, несоверш. —рвать, разднрать как бы кругом, co всех сторон. Няміга (Бацьк., Но. 36-37/115-116). •калатоўка-кі, dam., предл. калатоўцы. ж.
1. палка с сучкамн для раскалачйвання, толчення. У лесе жывем, а калатоўкі няма. Чарніца Лёз. (Ксл.).
2. орудне, которым мешают жндкнй йлй полужндкнй корм; состонт нз палкн, на конце которой насажен днск с выре-занымн в нем зубьямй. Стоўпцы.
калатня
527
калаціцца
3. такое же, но большее н более крепкое орудле, прйвязанное к лодке, челну н пр. й служаіцее для остановкй прй плаваннй, для чего "калатоўку" опускают на дно воды; якорь. Стоўпцы.
• калатня-ш-мг, ж.—крахмал, разведен-ный водою й заллтый жнром с салом. 3 блінамі ядуць калатню. Дайнова Пух. (Шсл.). • калатнша-ны-не, ж.—сйльный страх, когда прйходйтся (сйльно, С,) трястлсь ("калаціцца”). Шсл. Цэлую ночку была калатніна. Ст.
•калатнўць,—<.м. под калаціць.
•калатўха-хг, дат.. предл. калатусе, ж. 1. суп, родственный "баўтусе", но прлго-товленный на клпятке, нк.: Очеркн, 18. жйдкое мучное кушанье. Ксл. На стол пастаўлена калатуха. Слабада Чаш. (Ксл.). 2. ллхорадка. Калатуха цябе калаці! Зямковічы Сян. (Ксл.). См. трасца, ліхаманка. •калатуша-шы-шы, ж. 1. небольшйе галушечкй, скатанные йз мукн, сварен-ные на воде й залйтые молоком йлй жнром. Калатушы наварылі на вячэру. Амельна Пух. (Шсл.). См. ЗЯЦІрка.
2. — кулеш. Сакуны, 38.
3. расколоченная грязь. Шсл. На вуліцы такая калатуша, аж ня вылезьці! Ст. •калаваротам, нареч.—коловратно, пра-хом. Усе дабро калаваротам пайшло. Нсл. 736.
•калаватасьць-гр, ж.—неподвлжность; одеревенелость, жёсткость. Ср. кала-ваты.
•калаааты-тая-тае—твердо-упругнй. Mix. Хусьце зьмерзла, дык калаватае; ня сьхінай — можаш зламіць. Ар. См.
каляны. (У роце) ззаду разьмясьціліся падобныя да конскіх клыкі й калаваты, быццам маленькае палена, язык. Акула,22б. • калавацець-ёю-ёей/-ёе, несоверш.—стано-вйться твердо-упругйм, несгйбаемым. Ар. Соверш. скалавацець,—стать твердым, несгнбаемым. Мокрае хусьце на марозе скалавацела. Ар. См. скалянець.
•калаці'ць, калачў, калоціш-це, несйверш.. перех,— (СЙЛЬНО, Ар.) тряСТЙ ЧТО-Л. Ар.; Шсл. Чагось калоце мяне. Лужасна Куз. (Ксл.). Трасца калоце. Нсл. 242. Цяцюха калоце. Нсл. КйЛОЦЯЦЬ сады. НК.: Очеркн, 412.
Пайшліў лес калаціць яблыкі. Вядрэнь Чаш. (Ксл.). Колькі год мінула, а як падумаю пра тыя дні, дык аж калаціць мяне пачынае. Кулакоўскі: Дабраселцы. УвесЬ дрыжыць. калоціць трасца. Гарун: Кан. Паўлючонка. Однкрат. калатнўць-нр-нёй/-нёць-нём-ніцё—тряхнуть. Калатнўць яблыну. Нсл. 242. Соверш. абкалаціпь, Нсл. 347, акалаціць, Ар.—(снльно, С.) отрястч. Нехта абкалаціў ночы яблыну. Нсл.
Хлапцы акалацілі яблыну. Ар. Абкалацілі яблынку. Дсл.
закалаціць, соверш.. перех.—размешать муку в какой-л. жйдкостй. Ар. Закалаці юшку. Белькава Беш. (Ксл.).
падкалаціць, соверш., перех.—заправнть мукою Жйдкую пніцу. Падкалаці вера-шчаку. Ар.
скалануць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё, одн-крат. 1. (тряхнуть, С.), потрятн до основанйя. Гсл. Як скалану цябе. Канава-лава Куз. (Ксл.). Як скалануў яблыну, дык яблыкі й пасыпаліся. Цэле Чаш. (Ксл.). Ен таму й будзе жыватворчы, гэты агонь (рэволюцы), што скаланёць усё магут-ным вытням свайго зьністажэньня. ЗСД. 174.
2. взмутнть. Гсл.
скалахнуць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё, одн-крат.—встряхнуть. Шсл. Коўдру трэба скалатнуць, ато пылу чоршта. Ст. Скалатні дулю. Ст.
ускаланўць, -нў-нёш-нёць-нём-ніцё, однкрт... перех.—встряхнуть, высеств ЙЗ оцепененйя, состоянйя вялостй. Разый-шлая па сяле дзіўная прачутка, каторая ўскаланула сьведам’е сялян. ЗСД. 91.
•калаці'цца, калачўся, калоцішся, несо-верш. 1. (сйльно, Ар.) трястйся, дрожать. Ар.; Шсл. Зьмерз, аж калоціццаўвесь. Ст. Ен калоціцца ад сьцюжы. Сянно (Ксл.). Спало-хаўся, аж калоціцца, як ліст асінавы. Нсл. 242. Паезд выстукуе "Тра-та-тах, тра-та-тах’’ а сэрца калоціцца, што тут "нешта ня так. ” Луні Брсл. Ціха ступае, ўсім сэрцам калоціцца. Гарун: Жабрачка. Аж сьцены калоцяцца, каб на іх ламаты. Дудзіцкі(Бацкаўшчына, Но. 376-377). КйЛОЦЯ-чыся, ляскаючы ад сьцюжы зубамі, учапілася яна за Лявона. Тм. 49-50/435-436. Сэрца радасна калоціцца. Крушына: Калы-ханка(3ьніч, 1953, Но. 24). A na хмарах на маланках грошы кідае Ільля, аж кало-ціцца зямля, цемна стала на палянках. С. Музы ка, 85. Калаціліся й тыхалірукі й ногі. Гарэцкі: Песьні, 87. Калоцяцца дзяціныя калені і тыхаюць сэрцайкі. Тм. 43. Однкр. скаланўцца, -нўся-нёшся-нёцца-нёмся —ніцеся, а) содрогнуться. Шсл. Як р турму, этапам скалануўся Гаршчок. Дзьве Душы. 77. Аж V сярэдзіне ўсе скаланулася, так спалохалася! Ст. Зямля скаланулася. Ст. Дзяцюкова сэрца б’ецца, бацьку ўспомніць, скаланецца. Гарун; Габруська. Дагараюць, як Раманова сэр-ца....— падумаў і скалануўся. Дудзіцкі (Бацькаўшына, Но. 376-377). б) ВСТрЯХНуТЬСЯ (выйтй йз оцепенйя, вялостй, С.). Гсл.
2. перен.—дрожать над кем-чем, дорожмть кем-чем. Матка калоціцца над сваею дачухнаю. Нсл. 242. Соверш. закалаці'цца —сйльно задрожать. Яна сударгава закалацілася. ЗСД. 329. Ён аж закалаціўся ўвесь ад неспадзеўнагаузрушэньня і таго пачуцьця, што так неўспадзеўкі аха-піла, запаланіла яго. Сачанка: Ліст да маці (Беларус. Но. 177). Я ачуцілася, дык яшчэ больш закалацілася, як асінавы лісток. Я. г.-кі: Казкі, Но. 2. стр. 6. Соверш. пакалаці'цца,
калбан
528
каля
а) прнйтн в сйльное волненне. б) сйльно дрожать, дрожать некоторое время. Соверш. папакалаціцца—сйльно дрожать многймй прнёмамн. Ганутка перазь яго папакалацілася. Марціновіч(Беларус, Но. 159). •калбан-ня, зват. калбане, мн. ч.. дат.-ном, мн. ч.. пред.і.-НОХ, м. 1. карчага. Гордц.;(НК.: Очеркн, Но. 188)—сосуд йз прутьев ЙЛЙ соломы в вйде кувшнна. Насып каноплі ў калбан. Аляксандрова Гар. (Ксл.). Уменьш. калбанік-ка, пред.і.-ку, зват.-іча. НК.:Очеркн, Но. 188.
2. кувшйн. Прынясі калбан із малаком. Малекі Сур. (Ксл.).
3. крйнка. Віц., Пц.(НК.: Очеркн, Но. 188).
4. нскусственное гнездо йз соломы в вйдс конуся. Павесіў калбан. Гарадок(Ксл.).
5. то.іько в мн. ч. калбаны—луг с кочкамй. Міхал у’ калбанох косе. Касачы Лёз. (Ксл.). •калдун—пельмень. мгсл.
•калёка 1-кі, обт. — калека лйшйвшййся употребленйя какого-л. члена(йлд спо-собностью владеть йм, С.). Адмарозіў рукі і стаў на векі калека. Нсл. 228. Ў няўмекі рукі калекі. Нсл. 228; Ар. У.ченый. калёчка-wz. Нсл. 228.
•калёка II-кі, ж.—рыба налвм. Вялікая калека залезла мне г сетку. Навасёлкі Сян. (Ксл ). Уменьш. калечка-чкі. Нсл. 228.
• калёкі, -кая-кае—увечный. Вост., Вят. (Даль). Калекі ходзе па кавалках. Нсл. 228. Калекае дзяцё. Тм. Калекага нікому ня надабе. Тм.
• калёна-н«, .чн. ч.-ні-няў, ср.— колено (часть ногй, в которой находйтся колен-ный сустав; место згнба ногй), часть штанов, прйкрываюіцая эту часть ногй. Калені падзерліся. Нсл. 243.
• калёц-^ä, пред.і. калцў, зват. колча, м. —наперсток. Ідзе мой калец, шыць буду. Зямковічы Сян. (Ксл.).
•калецтва-ea, пред.і.-ве, мн. ч.-вы-ваў, ср. нк.: Старцы, 85—увечье. мГсл. Ня дай Бог нікому такога калецтва! Ст.
•калёчыЦЬ-ЧУ-ЧЫІД-ЧД, несоверш.. nepex. 1. делать кого-л. калекой, прнчйнять увечье, калечвть, (МГсл.); Ар. йскалечд-вать, Шсл. йзувечйвать. Нсл. 228. Біць можна, толькі калечыць ня можна. Ст.
2. лншать необходнмого, последнего. He калеч мяне, паночку, не адбірай апош-няга сына. Нсл. 228. Прйч. калёчаны—с нспорченымй членамй, с телеснымй недостаткамй. Калечанаю кабылу купіў. Нсл. 228. На калечаным каню ня шмат паезьдзіш. Послов. Нсл. Отгл. ймя суіц.
калёчаньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў —йскалечнванье. Падыймаючы не па сіле, толькі калечаньне сабе робіш. Нсл. 228. Сам лезеш на калечаньне. Тм. Соверш. акалёчыць, nepex. 1. нскалечнть. Во, во, ты яе акалечыш! Войш. Стачына акале-чана. Дсл. Б’ючы такбязбожна. аклечыш стачыніну. Нсл.
2. лйшйть чего-л. необходймого. Ака-лечыў мяне нехта, украў каня. Нсл. 361. Прйч. акалёчаны, а) йскалеченный. Ака-лечаная каніна ня годзіцца v работу. Ст. б) лйшенный чего-л. необходнмого.
пакалёчыць, соверш.. nepex.—нзувечйть. Шсл. Пакалечыў нагу сякіраю. Ст. Пака-лечыў сабе сякіраю нагу. Нсл. 457. Прйч. пакалёчаны—йзувеченный. У яго пака-лечаныя палцы на npaeaü руццэ. Ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
