Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
перакалечыць, соверш.. nepex.—дскале-чнть(всех, С.) многйх. Шсл. Гэта вайна чоршта людзёў перакалечыла! Ст.
скалёчыць, соверш.—йскалечнть, Ар.; Вост. (Даль); Шсл. йзувечнть, Шсл. нзуродовать. Скалечыў нагу сякіраю. Ст. Біўшы так, скалечыш хлапца. Нсл. 580. Прйч. скалёчаны —дзуродованный, увечный, говорвтся о жйвотных(о людях также, С.) Нсл., йскалеченный, йзувеченный. Шсл. Конь скалечаны твой. Нсл. Прышоў ён із вайны скалечаны. Ст.
• калёчыцца, -чуся-чышся—йскалечй-ваться. Шсл.; Ар. Ячнаю мякінаю толькі жывёла калечыцца. Ст. Во, як людзі калечацца! Нсл. Счверш. акалёчыцца —нскалечйться. Шсл. Ня кідай бараны на дварэ; яшчэ жывёла акалечыцца. Ст. Падыймаючы не па сіле, можаш акале-чыцца.
пакалёчыцца, -чуся-чышся—йзувечдть-ся, Шсл. чскалечйться. Глядзі ж памалу едзь па мосьце, ато каня пакалечыш, і сам пакалечышся. Ст.
скалёчыцца, соверш.-чуся-чышся—йска-лечйться. Шсл. Скалечылася карова — ступіла на гвозд. Ст. Цераз сваю неась-цярожнасьць скалечыўся ты. Нсл. 580.
•калёсы-саг, eduwme. ч. нет.—телега. Ар.; Косіч 54; Рудня Аз. (Ксл.); Растсл.; МГсл.; НК: Пособ., Но. 41. На нашых мужыцкіх калёсах прыехаў. Нсл. 241. Баба з калёс — калёсам лягчэй. Пос.юв. Рапан. Прык. 109. Уменьш. калёскі-каў—небольшая телега. Ар.; Нсл. 241. Тарарай, калёскі, тарарай! ды паехалі мы зь пеклаўрай! Крапіўнае НЗ(ПНЗ, 42). Собйр. калёсьсе-ся, пред.і.-сю. Шсл. На месьце шмат прадавалася калёсься. Ст. •калёсьня-w, дат.. пред.і.-ні, ж.—мастер-ская телег. Няма ў нас блізка калёсьні. Важышча Беш. (Ксл.).
•калёшы-шаг (одйн калёш), м.—галошн. Купі новыя калёшы. Шарыпіна Беш. (Ксл.). С.ч. галёшы.
•каля, предлог. з дак.іадны.ч ск.юнам. 1. ОКОЛО. Гсл.; Ксл. Нэмаз(араб. малітву) пяючы, гутарыць, паглядаць каля сябе, нэмаз псуеш. Кіт. 84аіЗ, 94614. Я быў забаўны каля тае табліцы. Тм. 12564. Завіваўся мой хмялёчак ды каля калінкі. Сураж. (Ксл.). Каля ямы ўсі зь кіямЦміса з ложкамі). Ар. 2. над. Каля мяне сьмяюцца. Раст.: Северск. 124. Пачаў ён людзём казаць, а людзі каля яго сьмяюцца. С. С-а.
каля блізу, нареч.—очень блнзко. Дсл.
каляда
529
калянець
• каляда-ды-дзё, ж. 1. вознагражденйе свяіценнйку, ходяіцему с крестом по домам во время праздннка Рожд. Хрнс-това(йлн Рождественсках святок, С.). Дай папу каляды каўбасу. Нсл. 243.
2. доброхотное даянйе крестьян(прйхо-жан, С.) свяіценно й церковнослужйте-лям, ездяіцйм для сбора хозяйственных продуктов. To папу, то дзяку, то пападзе хоць патроху, а ўсё трэба даць каляды. Нсл. 243. Дзяк па калядзе езьдзе; у каляду паехаў. Нсл.
хадзіць па калядзе—посеіцать — свя-іденннком йлй церковно служйтелем — прйхожан, от которых онй тогда полу-чают "каляду"— добровольное даянйе. «Каляда-дьі-дзг, ж.—Рождественскяй сочельндк, когда едят "куцьцю”. Шсл. Госьць прыбыў к нам на Каляду. Ст. См. Куцьця.
Каляда багатая—канун Нового Года, когда едят "багатую куцьцю
галодная каляда—день накануне 6 янв. НК: Пособ., 109.
посная каляда—постный день накануне Креіценйя. Гсл. См. галодная каляда.
• калядаваць-ді’ю-дўеш-ді’е; повел.-дўй-дўйма, несоверш. 1. собнрать "каляду’ўво время рождественскнх святок, C.j. Гсл. Ксяндзы Барнардыны калядуюць. Нсл.
2. ходйть йз дома в дом для собрандя доброхотного даяняя хозяйственнымй продуктамй, как то: разного родахлеба, прнпасов й хозяйственных нзделйй. Па ўсім сяле калядаваў, ледзь дастаў саху. Нсл.
3. проводнть Рождественскйе святкй. Гсл.
4. (перен.). перех.—обходнть, посегцая разных лйц; посеіцать поочередно дома. КалядуюЧЫ ўсІХ, упіўся. Нсл. 243. Отгл. ймя спц. калядаванызе-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў 1. посеіценйе каждого дома в прйходе свяіценнйком, дьячком й проч. для сбора "каляды”. Благое сёлета калядаваньне. Нсл. 243.
2. провожденйе рождественскйх святок. Прйч. калядаваны, 1. полученный в качестве "каляды". Ар. Калядаваны лён. Нсл. 243.
2. дарованный, выпрошенный. Каляда-ванае пшонкі пасеяў. Нсл. 243. Соверш. абкалядаваць, 1. обьехать свяіденннку ”па калядзе”—т.е. для сбора даяняя во время рождественскйх святок.
ІЛперен.)—обойтн всех по очередн с просьбой. Усіх абкалядавала на сяле, a зьберла зярнятак адну мерку. Дсл. Усіх абкалядаваў, а ніхто ня даў, не пазычыў. Нсл. 347.
3. (перен.)—обойтн всех по очередн. Нешта ж ты ня дужа п'яны, знаць ня ўсіх суседзяў абкалядаваў. Нсл. 347. Соверш. накалядаваць, 1. насобйрать, ходя "па калядзе". Ар.
2. (вообіце, С.) насобнрать прося по разным домам. Накалядаваў усялякага збожжа. Нсл. 309. Прйч. накалядаваны, 1. собйранный, ходя "па калядзе”. Ар.
2. собранный, ходя по разным домам. Накалядаваным збожжам пражыў зімў. Нсл. 309.
•калЯДШК-1К<7, предл.-Ікў, зват.-іча, мн. ч„ род.-коў, мн. ч., предл.-KOX, м. 1. ХОДЯІЦНЙ С песнямй й поздравленйямй во время рождественскйх СВЯТОК. Гародная (Смал.), Полесье, стр. 64. У хату ўвыйшлі каляднікі з прыгожаю зьвяздою, якая была элек-трыфікавана кішэннай батарэйкаю. Яны задзяржаліся ля парогу й пачалі ПЯЯЦЬ. Мальвіна: Калядаікі(Ніва, Но. 3/568.) Тут (у Парыжу) людзі нічога не чакаюць і няма ані аплаткаў ані каляднікаў, ані калядных песьняў. в. Жаўняровіч(Божым Шляхам, Но. 1/88, 1965 г.) Каляднікі людзі ладненькі, Каляду сьпяваюць, дабра жадаЮЦЬ. йз песнн(3магар, 30-40 тыдзень. стр. 1). 2. рождественскйй а также креіденскнй мороз. Ар.
• калядны, -ная-нае—(рождественскйй, С.), бываемый во время "Каляд". Каляд-ныя госьці, маразы. Нсл. 243.
• Каляды-йа^, едйнств. ч. нет. 1. празднйк Рождества ХрйСТОва. НК: Очеркн, 58.;Растсл. 2. святкй, время от 24 декабря до Богоявленйя. У Каляды пагуляемся, a цяпер рабіць трэба. Нсл. 243. Уменьш. Калядкі-дак. Прышлі Калядкі, бліны ды ладкі. Послов. Нсл. Калядкі — гаспадарскія парадкі. Тм.
•каляк-якс, предл.-яку, зват.-яча; мн. ч.. дат.-КОМ, мн. ч., предл.-КОХ, м. — КОЛ. Прыкруціў павароз(вяроўку) да каляка, глыбака ўгнаў каляк даўбнёю ў зямлю. Гарэцкі, Песьні 40.
• калянасьць-ці, мн. ч.. род.-цяў, ж. 1. твердость, несгйбаемость., ймеет тоже значенйе что каляны. Нсл. 267. I душа дваіцца. Цяпер цьвярдзее, але робіцца нядобраю, набірае ўсё болей нейкае калянасьці. Дзьве Душы, 41.
2. твердость вообіце какого-л. предмета. Калянасьць рэменя, dvöa. Нсл. 228.
•кялянець-ею-ееш-ее, несоверш. 1. стано-внться твердым, жесткйм(твердо-упру-гнм, С.). А мае нагавіцы ад дожджу ўсё калянеюць. Лужасна Куз. (Ксл.). Калі кажух пабывае на дажджу, дык ён калянее. Mix. Ад сьцюжы калянеюць рукі.
2. коченеть, твердеть. НК.: Дудар, 192. Завіруха скача ночы... цела ные, калянее. Гарун: Завіруха.
закалянець, соверш.—сделаться твердым, жесткйм, твердо-упругнм. Сарочка была мокрая, а ад марозу закалянела. , закалянела. Дсл. 2.(к калянець 2)—сде-латься неподвнжным. Рукі закалянелі ад холаду. Дсл..
2. околеть. Ён ужо закалянеў.
каляніць
530
калі II
3. о остывшем мертвом теле. Ён ужо закалянеў — мыць цяжка. Дсл.
пакалянець, соверш. к калянець г вободвых зн. См. калавацець.
•КЯЛЯНІЦЬ-НЮ-НІШ-не, несоверш.. перех.—до-водйть до твердостй, закаллвать тоже зн. ЧТО каляны. НК.: Очеркн, Но. 267. Каляніць зялеза. 'Нсл. 228. Соверш. СКаЛЯНІЦЬ, перех. —закалйвая, йспортйть, перекалвть. Каваль скаляніў тапор, так і сыпецца. Нсл. 228.
•каляны-ная-нае—твердый(не камен-ный, не металлйческвй), прямостояіцйй предмет, как напр., замороженная мок-рая тряпка, рукй, ушн, остывшйй труп человека й жйвотного, НК.: Очеркн, Но. 267. твердо-упругйй, Шсл. твердый. Нсл. 228. 3 каляных лыкаў добрыя лапці не уда-дуцца. Mix. Калянае сукно. Ст. Трэба выварыць палатно, каб ня было калянае. Раіны Аз. (Ксл.). Каляныя ігрушы. Нсл. Каляныя арэхі. Нсл. Калянае зялеза, дзерва. Тм. Кажух папсаваў; пасьля дажджу высах і цяпер надта каляны. Гсл. Ср. cm. каляншы. Каляншая(лаза) на паркан згодзіцца. Нсл. 731. На шворан каляншае дзерва выбірай. Нсл. Ласкат. каляненькі. НК.: Очеркн, Но. 267. Нареч. каляна. НК.: Очеркн, Но. 267—жестко, твердо. Тут спаць каляна. Дрыкольле Куз. (Ксл.).
• калярысты, -тая-тае—разноцветный (цветной, С.) йлй яркого цвета. Каля-рыстая хустка, кабат. Нсл. Калярыстая вясёлка. Нсл. 241.
•калясьнік-і'ка, предл.-Ікў, зват.-ІЧа, мн. ч„ дат.-ком, мн. ч„ предл.-кох, м. 1. груженная телега. Войш. Прывёз чатыры калясьнікі сена. Войш. Прывёз калясьнік канюшыны. Ст. Уменьш. калясьнічок-чка, предл.-Чкў, зват. калясьнічку, мн. ч., дат.-ЧКОМ, мн. ч„ предл.-чкох—небольшой воз(телега) сена, соломы(й проч. груза, С.) Шсл. Накасіў атавы два калясьнічкі. Ст.
2. мастер телег. У калясьніка дастаў вобад. Ст.
•калі I, нареч. 1. нареч. вопросйтельное—КОГДа. Ар.; Растсл.; мгсл. Калі ты будзеш у нас? Нсл. 241. В реторйческнх вопросах й междометнях употребляется для выра-ження полной невозможностн чего-л.; допускает ответ ніколі—когда. Ня спозьнішся? — Ці я спазьніўся калі? Сын кліне бацьку. Ці бывала гэта калі?
2. нареч. временй—когда. Відзелі ясьмо калі Міска даваў пенязі. Гордз. Ак. ХУП, 7. Калі ён прыедзе? Ня ведаю калі.
3. нареч. неопределённое (обыкн. с частйцей ”во Употребляется как абстрактное опре-деленне временй, действвя йлй состоя-дйя:
когда, вот когда. Пагода стаяла два тыдні. Во калі добра было сенаваць. Ар.
4. нареч. неопределённое—КОГДЭ НйбуДЬ, когда-лйбо. Ты бачыў калі, як сьвеце прожэктар. ЗСД 182. Ня варта пачынаць касіць сенажаткі, бо будзе дождж. Скосім калі пагодаю. Ар. Чаму калі данас не даведаешся? Нсл. 372. Ох! Як пачне калі што руйнаваціся — што не рабі ты, a будзе дарма. Гарун: Жабрачка.
5. нареч. неопределённое—йНОГДа, вреМЯ ОТ временй.
калі... калі—нногда... нногда, в одно время... в другое время.
II: союз. 1. союз временй. Употребляют в начале прнбавочного предложенйя вре-менн для указанйя одновременностн действчя главного й прйбавочного предложенйя: когда. Калі халоп Божы гэты ает (араб. верш) пяець, ад Пана Бога голас зайдзе. Кіт. 4аЗ. Што за месяц, што за ясны — калі сьвеце, калі нё’. што за міленькі малойчык, калі прыдзе, калі не. йз песнй.
Употребляется как соедйннтельное слово:
а) в прйбавочных предложеннях опре-делнтельных, которые относятся к йменй суіцествйтельному главного пред-ложення. которое обычно означает какой-то отрезок временн. Ён адразу выявіў тыя часы, калі чакаў выезду на Каўказ. Дзьве Душы, 93.
б) в прйбавочных предложенйях допол-ннтельных. Я ўжо ня помню, калі за біла бралася. Юрсл. 3 надходам бальшавікоў выпушчалі вязьняў з турмы лукіскай. Я чакаў, калі мяне выпусьцяць. Накажыце імне, калі будзе якая работа. Сянно (Ксл.).
КНІГІ ОНЛАЙН
