Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. пусть(себе). Юрсл. Айт, дайду з горам папалам. Юрсл.
3. употребляется прй опроверженйй мненйя другого лйца, прн чем теченле речй нередко прерывается, Дсл. выражает опроверженне, (Гсл.) сказанного другвм, a йнода й самнм собою. Нсл. 9. Am, маўчы ты, куме: слухай, што я табе скажу. Дсл. Am, мала што сказаў я. Нсл. Am, што вы гаворыце. Зьвяровічы Красьн. (Дсл.)- Am, мала што кажуць людзі. Нсл. 9. Am, прыкра слухаць. Гсл. Am, ясі пасаля. Гсл.
4. —эх. Нсл. 9. Употребляется для выраже-нйя досады, неудовольствйя, (Растсл); Шсл.; Ар.; Вост. (Даль). Am, які ты дурань'. Нсл. Am, толькі што робіць! Ст. Am, ё тут што слухаць! Ст.
5. ну, тьфу, э! Выражает негодованне, недовольство. Гсл.
•айцоў-ова-ова—прйнадлежаіцйй отцу, ОТЦОВСКЙЙ.
• айцоўскі-кдя-кае—отцовскнй, свой-ственный отцу.
•айцёц, област. ацец, айца, предл.-ЦУ, ітт. войча; мн. ч. айцове, дат. айцом, предл. айцох, м.—отец. Гсл. Ай, дай мне, Войча, моцных слоў. Гарун(”Малітва”). Бязь ведама айца яна пашла. (Н. Афанасьев ІУ, 1914, 286). Ой, Югася, Югася, у каго ж ты ўдалася? Ці ў матулю, ці ў вайца? Нз песнн. Я ёсьцьу Маім Айцу. т. р.(Сяўбіт, Но. 13).
•айчым-ыл/й, предл.-ЫМу, зват.-ыме, -м. —ОТЧйМ. Ар.
•айчь'іна-ны, дат.. предл.-не, ж.—отчйзна, Гсл. отечество. Каму дарагая наша айчына? ЗСД 21. А я — твой сын, ад косьці твая косьць, кроў ад крыві твае, мая айчына. С. Дзяргай(Літ. 1 Маст., 1957 г.) Цяпінскі стаў на службе праўды і айчыны. Салавей: Сіла, 15.
• аколіца-цы-^ы, ж.— окрестность. Гсл. Ідзі, Марыля, гэткага дзяцюка і г ваколІЦЫ няма. Пятніцкая Беш. (Ксл.).
•аколушка-шкі-шцы, ж.—околыш. Ар.
•акольні-няя-няе—окрестннй. Адпісала м\ жу свайму двор свой у замку акольнім V Луцку. Ліст ЗыгмонаСтарога 1514 г.(Курашкевіч 138)’.
• аконьніца-цы-цы, ж.—ставня. Ксл. Як такія аконьніцы, дык вялёй бязь іх. Мігава Куз. (Ксл.)
•аконца,—<м. под акно.
• акоп-пр, предл.-ne, м.—насыпанный на землю в вдде конуса картофель, обло-женный соломой й проч. й обсыпанный землей на знму. Ксл. 3 акопу дастанем бульбы. Вайхары Гар. (Ксл.).
•акопаваць I,—см. под капаць.
•акопаваць Пупую-пуеш-пуе; повел.-пуй-пуйма, несоверш., перех.—СуДЙТЬ НЛН ОЦеНЙ-вать "капою”. Іспаш маець абеесьці людзьмі староньнімі і акопаваці з тымі ж людзьмі. Стт. 467. Отгл. ймя суіц. акопа-ваньне-ня, предл.-ню; ян. ч.-ні-няў. Ад акопаваньня шкоды вознаму грош. Стт. 187.
•акот-оту, предл.-оце, тбйр., м.—волоскй йз колосков хлебных злаков. Шсл. Набра-ла за сарочку акоту. Крамяні Пух. (Шсл. •аказавацца-зуюся-зуешся, несоверш.
—голосом йлй другйм способом давать знать о своем где-лйбо нахожденйй, ОТЗЫВЭТЬСЯ, ОТКЛЙКаТЬСЯ. Ар. Соверш.
аказацца, акажуся-жашся—отозваться, отклнкнуться. Ар.; Ск. Ганька, акажыся, ідзе ты? Ар. На другім баку вуліцы ценкім маладым голасам аказаўся гультаяваты сабака І СЬЦІХ. Адамчык: Арж. колас.
• акаіна-ны, обсц.—(бессовестный, Дсл.) нераскаянный-ая. Нсл. 361.; Дсл. Такі акаіна — жонку забіў. Дсл. Акаіну гэтага ня толькі розкі, але й дубіна ня ймець. Нсл. •акалот-отг, предл.-оце, м.—снопы ржй, вымолоченные посредством обйвання, йдут на кулй, Шсл.; Ар. снопы ржй не вполне вымолоченные, так как былй молочены "акалотам", йлй (пойному) "сырамалотам”. Ар.; НК: Очеркц 275. Маю акалоту на кулі капы з тры. Ст. Акалот вельма траўлівы. Янк. I. Акалот злажылі пад страхою. Mix. Жыта чатыры сьцір-ты вялікія, а пятая акалоту. Нз ннветаря двора нач. ХУІ века. Пнчета: йст. сел. хоз. н землевл.. 1928,41.
• акалотам: малацьба акалотам—мо-лотьба наспех, хлестаннем о доску, бревно й т.п., после чего остаются снопы не вполне вымолоченные, молотьба которых должна еіце повторйться. Ар. См. сырамалотам.
•акалотыш-iua, м.—околоченный сноп без зерен. Хадулава Куз. (Ксл.). На возе ляжыць куча акалотышаў. Тм.
• акалоціны-н, едйнств. ч. нет,—зерна, получаемые от молотьбы, "акалоту”. НК: Очеркн, Но. 574.
акалаціць
47
акравок
•акалаціць,—<л. под калаціць.
•акалёч-ыць-аны,— см. под калёчыць.
•акалёчыцца,—<л. под калёчыцца.
•аЬалі, союз.—еслйже. Ар.; Нсл. 4. Акалі не захоча, што ж тады рабіць? Нсл.
•акалічнасьць-і/г; мн. ч„ род.-цяў, ж..—по-бочные обьясненйя, обстоятельства. (МГсл.); Нсл. 362. Прасі без акалічнасьці. Нсл. Акалічнасьць кажа мне прасіць г пана грошы. Нсл.
• а каліж—да когда же. Ар.; Нсл.4. А каліж ён аддасьць? Лёзна (Ксл.). А каліж ён усё чапаецца. Нсл.
• акалічны-ная-наг—окрестный, 6лйж-ннй, блнзлежаіцнй. Ловаў зьвярных нікаторых нет, адно акалічныя сёла, гонячы, зьвер да іх з прыгоды запудзяць. Даўгяла: Сьвіслацкая воласьць 1560 г.(Наш Край, 1927, XII, 30).
•акаН0М-ЛШ, предл.-MV, зват.-МС, м.-—эко-ном. Ар.; Гсл.; Ксл. У нашым дварцу дужа благі аканом. Азярэцк Сян. (Ксл.) •аканаваць,—< к. под канаваць.
• аканіца-цы-цы, ж.—ставня. Шсл.; Ксл. Раман парабіў вокны з аканіцамі. Ст. Зачыні ўвечары аканіцы. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.). См. аконьніца.
• аканьне-ня, предл.-ню, ср.— продзно-шенне этймологнческйх безударных о, э, e[t] как а( нага, частаваць, сядзёць, вядўў Составляет главную особенность велйколнтовского (’’белорусского”) язы-ка, которой он отлйчается от всех другнх славянскйх языков.
•акапанГчаваць-чіто-чгрш-чге, несоверш. што — обкапывать мотыгой ("капа-ніцаю”). Янк I. Каня ня было, дык акапанічавалі капаніцаю. Соверш. акапа-нічыць-чу-чыш-ча—обкопать ’’капа-ніцаю". Янк. і. Бабуля ўсю бульбу акапані-чыла сама. Янк. 1.
• акарыць, см. под карыць.
• акас-аваць-нўць,—см. под касаваць.
•акашыцца,—см. под кашаваць.
•акаваць,—см. под каваць.
• акаіпцца, <«. под каціцца.
• акачэньне-ня, предл.-ню, ср.—окот. Ар. Авечка на акачэньню. Ар.
•акачўрыцца-рьедя, соверш.—подохнуть. Ксл. Наш сабака гэтымі днямі акачу-рыуСЯ. Селядцова Беш. (Ксл.).
• акэшкаць, гм. под кэшкаць.
• акэшкацца,—под кэшкацца.
•акзімачка-чкі-чцы, ж.—печка. Ксл.
Сядзь на акзімачку, угрэешся. Вяжышча Беш. (Ксл.).
•акідаць,—см под кідаць.
•акідацца,—см. под кідацца.
•акіян-ну, предл.-не, м.—океан. Шсл. Бязь-межны акіян. Кавыль: Ростань 9. Аж дзіва, як ехалі пераз акіян да Амэрыкі. Ст. Шляхі мае ляглі — морамі, акіянамі. м. Хведаровіч. Крывавы акіян. Салавей: Сіла, 81. •акінуць,—см. под кідаць.
•акінуцца,—™. тд кідацца.
•акладня-нг'-нг', ж.—отвал плуга. Шсл. У плузе прашмаравалася акладня. Войстрава Сьміл. (Шсл.). См. накладня.
•акыз-на; мн. ч. вокны, акон, 1.—окно. Ар.; Ксл. Дзеці разьбілі акно. Рудня Аз. (Ксл.). Адчыні ўсад акно. С. Музыка, 271. Уменыц. аконца-ца, предл.-цу; мн. ч.-цы-цаў—окош-КО. Пск. Палея 1477г., 60(Кар.: Яз.Пскова, 56). Загляне сонца і ў наша аконца. Послов. Рапан 32.
2. (перен.) только в мн. ч. ВОКНЫ—глаза. Дсл. Вокны мае бачаць блага. Дсл.
3. естественное длн йскусственное углуб-ленне, отверствне в "імшару". Ар.
•акромак-ллса, м.—горбушка хлеба. Ксл. Акромак зьеў. Гарадок (Ксл.).
• акропна, нареч.—очень страшно, Гсл. ужасно. Міма могільніку ночы ехаць акропна. Гсл.
•акропнасьць-ір, ж.—ужас. мгсл.; Ксл. Як зірнуў на гэта, аж акропнасьць узяла. Капланы Сян. (Ксл.).
•акропны-ная-нае—страшный (ужас-ный, С.). Нсл. 362. Акропная справа. Нсл.
• акрай-ая, предл.-аю, м.— краюха, гор-бушка(хлеба). Ксл. Дай старцу акрай хлеба. Сяргейкі Сян. (Ксл.) Уменын. акраец-айца, предл.-айцу—краюха(хлеба), Гсл.; Шсл.; Ар.; Растсл.; Косіч 86; Вост. (Даль 608); Ст.; Сукрэмна Сян. (Ксл.) краюха. горбушка хлеба. Нсл. 4; Дсл. Падаравалі старца акрайцам хлеба. Ст. Пашоў у лес із акрайцам хлеба. Дсл. Цэлы акраец узяў. Нсл. Мала будзе зь яго гэтага акрайца. Тм. См. краец.
•акрайчык-ка, предл.-ку, І. уменьш.к "акраец”. НК: Очеркн; Нсл. 4.
2 . (перен.)—последнее дйтя у роднтелей. НК: Очеркн, 42.
•акраец,—<м под акрай.
• акрайка-йкі-йцы, ж.— кромка(сукна). Ксл.; Нсл. 4. / акрайкі згодзяцца. Чашнікі (Ксл.). Акрайка добрая на спавівіч. Нсл. •акрайкі-каў, едйнетв. ч. нет.— крайнйе коренные зубы. Mix. Кабыла акрайкі паськідала. Тм.
•акрамосак-скд, м.—кусок, обрезок. Ксл. Застаўся акрамосак хлеба. Сялец Чаш. (Ксл.) Падай імне акрамосак. Лясьнікі Сян. (Ксл.). Собйр. акрамосьсе-ся, предл.-сю — кускн, обрезкн. Ксл. Ня была б тая швачка — акрамосься на воз не забярэш. Сукрэмна Сян. (Ксл.).
•акряса-сы-се, ж.. област.—украшенне, Ты ўважаеш, што культура ходзе р порт-ках ката слаўнае камуны? Ня веру я ў гэткія акрасы, я лепш вазьму акрасы Беларусі... Дуб. (Калосьсе, Но. 3/20, стр. 153). Ср. акрасіць (под красіць).
•акравок й акравак-аўка(-га), предл.-ку, м.—обрезок, Гсл.; Дсл. обрезок лыка йлй матерйй. Шсл.; Ксл. Акравок лык прынёс. Дсл. Ну, Іване, ідзі зьбірай, ідзе краўцы шыюць, акраўкі. Ельн. (Дсл.). На зямлі
акравёнь
48
аладка
ляжаў акравак ліповага лыка. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.). Лапці стаптаў, толькі акраўкі засталіся. Сукрэмна Сян. (Ксл.). Дзед сплёў нейкія лапці з акраўкаў. Ст.
•акравёнь-ўня, предл.-ўню; мн. ч.-ўні-нёў-нём-ні-нямі-нёх, м.—отрезок лыка йлй матернн. Ксл. На лапці шмат акраўнёў — надабе абрэзаць. Варошчына Куз. (Ксл.) •акраўка-ўкі-ўцы, обыкн. в мн. ч.—акраўкі —обрезкн сукна, овчнн. Янк. I. 3 акраўкаў коўдру на ваце пашыла. Янк. I •акрўга-ргг-рзе, ж. мат. 1.—окружность. 2. округ. Пазьбіраў іх пан з усяе акругі. Лын ькоў: Воўчы лог(Калосьсе, Но.2,1935 г., стр. 97). 3. окружаюіцая, прнлегаюіцая к чему-лнбо местность. 3 усяе акругі зьяж-джаюцца сюды. Гарэцкі: Песьні, 4.
•акружаць-аю-аеш-ае, несоверш.. трех.
—окружать. Соверш. акружыць-жў, ак-рўжыш-жа—окружнть. Як маю казаць, як веле галін'. акружылі ўсе нябёса. Кіт. 125а4.
•акруцёнь-лння, предл.-тню; чн. ч„ род,-тнёў, м.—веревка, которой прнвязана оглобля к саням. Дварэцк Чаш. (Ксл.). У санёх акруцёнь парваўся. Тм. Ср. вокрут-ня.
•акрыяць,—см. под крыяць.
• акрысіцца, соверш.—(по- С.)смотреть гневно, с недовольным вйдом, Дсл. в раздраженйй наброснться, напустйться на кого-лнбо; раздраженно, злобно ответйть кому-лнбо. Што ты на мяне акрысіўся? Дсл.
•акрывавіць,—< л. под крывавіць. •акрывавіцца,—<зз. под крывавіцца. •акрываць,—<зз. под крыць.
• акрыцьце-я, предл.-цю, ср. 1.—покры-тне(то что, покрывает что-лнбо сверху, снаружн). Гсл.
2. укрытне. Гсл.
•аксаміт-/>згг, предл.-іце, м.—бархат. Дсл.; Нсл. 4; Гсл.; Ар.; Шсл. Набрала аксаміту на аблямоўку. Ст. Набрала аксаміту на кабат. Нсл. Аксаміту чырвонага купіла. Нсл.
•аксамітавы — аксамітны. Нсл. 4.
КНІГІ ОНЛАЙН
