Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• карадзіцца, (Гсл.), карадзіцца, (Нсл.)-джуся^джўся^-дзішся-дзіццаіуісл.) 1. корчлться, ежлться, боясь болл; кор-члться, преувеллчлвая влд сволх муче-нлй, своей болл, что , что-н. выдграть. Гсл. Карадзішся, якобы баліць. Нсл.
2. представляться бедным, скареднлчать. He карадзься, а пастаў гарэлкі. Нсл. 229. •каралеўства-ea, мн. ч.-вы-ваў, ср. 1. королевство.
караляваць
542
каратаць
2. перен.—раздолье. Табе mym каралеў-ства, а ня жыцьцё. Нсл. 247.
•каралёвыя мысы або насы—коленная часть с хруіцамн н сухожнльем(в пніце, С.). НК.: Очеркн. 36.
•каралёў нос—коленный состав убнтого жнвотного. Адсячы мне каралёў нос. Нсл. 247.
•караляваць-люю-люег«-люе, повел.-люй-люйма, несоверш. 1. быть королем.
2. жнть в раздольн й роскошй. Ён каралюе, а мы гаруем. Нсл.
• кapaлявёцкi-^aя-^ae, прйлаг.(к Кара-лявец)—кеннгсберскнй. Купцы кара-лявецкія(Сымон а Балцар) на тот рок перад каралём ся яго міласьці станавілі. 1935 г. Літ. Мэтр. II, А(8), а, 262.
•каралі-ляў—бусы, Шсл. бусы, ожерелье. мГсл. Пачапі каралі на шыю. Падрэзы Чаш.(Ксл.). Вось як прыбралася'. надзела каралі! Ст.
кралі, -ляў—разнообразные шейные ожерелья, начнная от зерен чуть не бнсерных н доходя до ореховой велй-чнны. НК.: Очеркн, 131. "Кралі"разделяются на: простыя кралй, гарнаты, крывавыя маціцы, парловыя маціцы і бруштын. Тм. Цэлую нізку краляў рассыпала. Нсл. ЗУ)(под нізка).
• караліца-цы-цы, ж.—королева. Веран будзець караліцы. Зь лісту князёў а баяр Ноўгарад-Северскіх 1388 г. Валадзіслаў... кароль польскі...паставіў нас апякань-нікам мужом і людзём Вялікага Ноўга-раду, і мы таму каралю і Ядвізе кара-ліцы...сім лістам сьлюбуем. Акты Зап. Росснн, 1, Но. 10 (25 ІУ 1389 г.). (Быў) кароль вугорскі із сваею караліцаю. Пахвала Вітаўту.
•карамзаты-гаяя-гаяе—ннзкорослый н крлвой. Шсл. Сьсек карамзатую елачку. Ст.
• карамжа-мжьі, обш,. 1. ннзкорослый, дскрйвленный, заскорузлый (обычно о кустах н деревьях). Ар.
2. перен.—такой же человек.
•карамжак-йка, пребл.-акў, зват.-ача, мн. ч.. дат.-ком, мн. ч., предл.-кох, м.—карамжа. Ар.
•карамжаты, -тая-тае—нйзкорослый, корявый, заскорузлый. Карамжатая бярэзка. Ар. Ср. карамзаты.
2. перен.—о нйзкорослом, как бы недо-развйвшнмся флзйческй человеке. Ар. •каран-ня, предл. й зват.-не, м.—коран.
•каранаты-імая-»гае—тупой. Каранаты калок. Барс., Пл., Лепл. (Юхн.) Нареч. караната —тупо. Ты караната засек палена. Барс., Пл., Лепл. (Юхн.)
закаранёлы—закоренелый. мгсл.
•каранёвы-вая-вае—полученный, сде-ланный йз корня. Гбаныя палазы, а не каранёвыя. Нсл. III(noö гбаны).
•каранік-г\а, предл.-ікў, зват.-іча, мн. ч.-кі-коў-ком-кі-камі-кох, м.—род улья. Хто бы каму ў дому альбо ў на дзераве з вульля або з караніка паставенага пчолы выбраў альбо з вульлём узяў, маець заплаціці тры рублі грошай. Стт. 383.
•караны-ная-нае, прйлаг. к каран. Мыля-ціся ў пяцьцю караным, нэмаз (араб. малітву) псуеш. Кіт. 84аі4.
•карантай-дя, обш.—ннзкнй ростом. Зяць карантай. Нсл. 247. Жонку карантаяўзяў. Нсл.
•каран-ьне-öz,— см. под караць.
•к^ас\-сёў-сём-сі-сямі-сёх, мн. ч., м.—же-лезные пластннкн под деревяннымн осямн, чтабы осн не перешйралнся колесямн. У яго восі на карасёх. Павульле Чаш.(Ксл.).
•карасша-нб/, ж.—кероснн. Ар.
•карасканьне-«я, предл.~НЮ, отгл. ймя суір.(к караскаць, караскацца)—карабканье. Пакінь свае карасканьне, ня ўзьлезеш. Нсл. 230.
•караскаць-дю-деш-дв, повел., несоверш., перех.—таіднть в ropy. Куды ты яго караскаеш на печ; ён адтуль зваліцца. Нсл.
• караскацра-аюся-аешся, несоверш. 1. карабкаться, лезть. Караскацца на дзерва. Нсл. 230. Соверш. ускараскацца —вскарабкаться. Ускараскацца на дзер-ва. Нсл. 230.
2. прндйраться, (Нсл.),—прнставать, Гсл. прнвязываться. He караскайся к імне, любачка, я цябе не чапаю. Нсл. 230. Соеерш. адкараскацца-аюся-аешся; повел.-айся-аймася, ад каго. Янк. I.—отвязаться, (Шсл.) отделаться, йзбавнться от кого-л. отвя-заться, отойтн. Такі назола, чарку возьме (вып ’е), дык ужэ не адкараскацца, прыстане, як смала. Янк. 1. Я ніяк ня мог адкараскацца ад гэтага п’яніцы. Mix. Чаго прычапіўся, адкараскайся! мікалаёва Куз. (Ксл.). Адкараскайся ад мяне. Нсл. 230. He адкараскацца ад благаты гэтае. Ст. •карахаілка-йкі-йцы—род мужской оде-жды. Дсл.(под ’’одежда'").
•карахаць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, несо-верш.. перех.—проводнть время, сокраіцать время(желая, чтобы скорее прошло, С.). Hi то, ні сё, каратаеш век свой. Нсл. 247. Had калыбкай маці ночку каратае, хеорае дзяцятка цеша, забаўляе. Колас. Горка ж яму жытачку тую каратаць. Косіч(Б. Ускалось, Но. 6, 29). Соверш. скаратаць —провестн время, сократать время. Як нёбудзь скараталі зіму. Косіч 257. Трэба мне жыта жаці дый зь нялюбым век каратаці. Жукова Імгл.(Косіч 34). Каратаў бяду батраком. Акула, 304. Ці ня лепш ужо нічога ня думаць ды каратаць бяду. Акула: Птушка, 142.
каравай
543 карэліць
•каравай-яя, преРл. u зват.-аю, м.—(обря-довый, С.) свадебный пнрог, Гсл. пнрог, который "дзеляць" на последней свадеб-ной беседе (собранйй, С.), режут на кусочкн н "прадаюць” гостям й посто-ронннм, Ст.; Ксл. свадебный хлеб, укра-шенный разнымн фнгурамй, Раст.: Сма-ленск. 150. раскрашенный й позолоченный хлеб с фнгурнымй украшенйямн, разда-ваемый гостям в конце свадебного вечера. Растсл. У Янкі на вясельлю дзялілі каравай. Сянно(Ксл.).
каравай чапаць—украшать ’’каравай” (разнымй петушкамн, орламн й пр., насаженнымн на палочкй, которые втыкают в "каравай”), что бывает в доме женнха наконуне венца. Баславі ацец-маці свайму дзяцяці каравай чапаці. Косіч 236.
•каравайніца-цы-цы, мн. ч.. ж.—женідйна, смотряіцая за печенйем на свадбе ’’кара-вая” (й ходом всего соотвествуюіцего церемонжала. Гсл.); Шсл.; Гсл.; Горц.(Кот204). Каравайніца зь места пакрала ўсё цеста. Нз свад. песнн, Ст.
•каравайны-ная-нае—относяіцййся к "караваю". На лубку ставяць дзяжу з каравайным цестам. Кот. 204.
•карацёць-ёю-ёеш-ёе, повел.-ёй-ёйма, несо-верш.—делаться короче, укорачйваться. Дзень карацее, пакарацеў. Нсл. 247. Отгл. ймя сут. карачэньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў—укорачнванне. Гсл. Соверш. пакара-рірь-ёю-ёеш-ёе—стать короче. Ар.
• караціня-н/-нг, ж.—короткость, крат-кость. Ар.
•караці'ць, карачў, кароціш-це, несоверш.. перех.—укорачнвать. Гсл. He караці вя-роўкі. Нсл. 247. Можна яе караціць. зсд. 182. Дарога вобмакаў сьляпая пазнаньня не кароціць. Кл.: Каліна, 37. Соверш. пакараці'ць, трех. 1. сделать что-л. короче, коротмть. Пакараціў дошку. Ст. Пакараціць гужы. Нсл., сделать по длнне меньше, чем требуется; коротйть. Прйч. пакарочаны, а) укороченный.
б) сделанный по длнне меньше, чем требуется, окороченный. Пакарочаны кажушок цяжка надтачыць. Нсл. 458. Сьвітка добрая, але пакарочана.
2. сократнть. Гсл. Соверш. скараці'ць, 1. сократнть. Гсл.; Ар. Скараціў Бог веку. Нсл. 585.
2. укоротйть. Нашто ты скараціў вяроўку? Но. 585. Отгл. ймя суіц. скарачэньне -ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў, 1. сокравденне. Гсл.
2. укороченйе.
скараціцца—сократнться. Гсл.; Ар.
«караць-аю-аегл-ае, повел.-ай-айма, несо-верш. каго, за што, чым—наказывать. Гсл.; Ар.; Шсл. Паны як хацелі, так і караль сваіх людзёў. Ст. Карай, Божа, нас тым да веку. Нсл. 230. Прйч. караны—наказан-ный. Двойчы караны за гэта. Нсл. 230.
Каранаму ня страшна кара. Нсл. Отгл. ймя суш. караньне-мя, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў—прнведенне в лсполненйе наказа-ння. Гсл., наказыванйе. Ангелы вольны сталі ад караньня. Кіт. 6261.
2. наказанйе, возмездне за вйну. Хоць бы якое караньне яму за гэта даў. Нсл. Ніякага караньня не баіцца. Тм. За няўсьцівыя справы сваі караньне адносілі. Стт. іо. Шайтане, расказую табе пад срогім караньням, штоб ты ўсё праў-дзіва казаў. Кіт. 59аЮ.
3. терпенйе, наказанйе, беда. Употреб-ляют в междомет. предложеннях для выраженйя большого неудовольствня кем., чем-л. Караньне з гэтым хлапцом. Нсл. Соверш. пакараць—наказать, подвер-гнуть взысканню. Ар.; Нсл. 230.
Ня бі яе ды дубцом. Пакарай добрым Слаўцом. Яблынка Імгл.(Косіч 251). Багі Зязюльку страшна пакаралі. Каласкі, 1955, Но. 29-30, 16.
закараць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, соверш.. перех.—загнать взысканйямй. Сусім закаралі дзеўку. Нсл. 170.
скараць, Соверш.—наказать, покарать (сурово, Ар.), наказать. Гсл.; Ар. Ой, скаралі Максіма, скаралі. Багдановіч. Бог цябе скарае за гэта. Нсл. 531. He грашы, Бог скарае. Вост. (Даль). Прйч. скараны —(сурово, С.) наказанный. Скараны і ад Бога і ад людзёў. Нсл. 581. Барані нашых блізкіх і родных, і скараных няволяй, галодных. Крушына: Творы, 9. Отгл. ймя суіц. скараньне-ня, предл.-ню, мн. ч- ні няў —суровое наказанйе.
укараць, соверш.—прнвестй в раскаянйе; так наказать, чтобы наказываемый почувствовал это; наказывая, прйвестн к нзвестному результату(раскаянню, нс-правленню, боязнн). Так укаралі яго, што заплакаў і абяцаў паправіцца. Нсл. 655. Як не карай, ніколі не ўкараеш яе. Нсл. 230. Прйч. укараны. Нсл. 655. Укаранаму няма чаго ўжо правіцца.
•кapäчкi-ч^aj’, едйнств. ч. нет.—четве-ренькн; двнженйе на коленях йлй блйзко прйгнувшнсь к земле. нк.: іігры, Но. 11. Ходы на карачках. НК.: йгры, 28.
раскарачыцца-чуся-чышся—нметь вы-тянутые в сторону ногн, нлн прйдать нм такой ВЙД времеНЙО. НК.: Очеркн, Но. 94.
•карэза-зы-зе, ж.—сойка. Карма Куз.(Ксл.). См. кароза.
■ •карэжыць-.жтр-.жбгій-жа, несоверш., перех. —гнуть, ломать, выворачнвать с корнем. Пск., Тверс.(Даль). Яго ліхаманка карэжыць. Даль. Там, дзе цяпер яшчэ сілы нячыстыя жыцьце карэжаць, пасвойму вядуць. Гарун: Думы ў чуж.
•карЭЛІЦЬ-ЛЮ-Л/й/-ЛР, несоверш., перех.—ДО-пускать что-л., прйходнть в скорблое (нначе заскорузлое, С.) состоянне; гово-рнтся более о нзмокшей шубе. Нсл. 248. На печы кажух карэліш, скарэліў. Нсл. Соеерш.
карэлка
544 кархаць
скарэліць, перех. He расьцягнуўшы, карэ-ліш, скарэліў аўчыну. Нсл. 248. Прйч. скарэлены—скоробленный, йз мягкого замоченного доведенный до скорблоста, жесткостй. Скарэлены кажушок пало-міцца борзда. Нсл. 585.
•карэлка-лкі-лцы, ж.—грязнуха. / карэл-ка Ж Прузына! Сялец Чаш.(Ксл.).
•карэлы-лдя-лае—покрытый слоем гря-зн, Шсл. загрязненный, покрытый грязью. Гсл. Карэлая хусьцінка. Нсл. Карэлы скарач. Ар. Парасё ты карэлае, куды ты прэшся! Ст.
2. покорбйвшнйся от высыхання. Гсл.
3. очень зачерствевшйй. Гсл.