Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. тумак, удар(в шею, С.). Во, як накладу табе каршнёў памеж крыльля. Лазова Сян. (Ксл.). Дай яму каршня. Нсл. 247.
3. часть шен, смежная с хребтом у лошадл й другйх упряжных жйвотных; холка. Гсл.
•каршнём, нареч.—стремглав затылком. Каршнём паляцеў далоў. Нсл. 247.
•каршўн-на, зват. каршўне; мн. ч.-ны-ноў-НОМ-НЫ-намІ-НОХ, м. Север(Раст. 135) 1. хніцная птаца с длйннымй крыльямн н загнутым клювом, коршун. Вішнева Вал.; Ар. У каршуна дзёўб кручком, як у варла. Вішнева Вал. Каршун ухапіў гусянё. Раіны Аз. (Ксл.). На гальлё дуба нячутна апусьціўся каршун. Шакун: Сьлед, 13. Сьвякроўка бяжыць, як каршун ляціць. Росуха Імгл. (Косіч 39). Загіне з выстралу каршун. Купала: Тая незаб. вясна.
2. ястреб. Каб цябе каршун задзер. Нсл. 247.
•карха-ты-це, мн. ч.-таў, ж.—нгральная (Ар.) карта. Гсл.
кідаць на карты—класть на карты. Ар.; Войш. Едйнств. ч. карціна-ны-не, ж.—ЙГ-ральная карта. Гсл.
•картаваць-тўю-тўеш-тўе, повел.-тўй-тўйма, несоверш., перех.—тасовать. Ар.; Гсл. Картуй, скартуй добра калоду. Нсл. 230. Прйч. картаваны—тасованный. Ар. Кар-ШЫ картаваныя. Нсл. 230. Отгл. ймя су\ц. картаваньне-ня, предл.-ню, н.—тасовка карт. Ар. Картаваньне калоды. Нсл. 230. Соверш. скартаваць—стасовать, перех. Нсл. 230; Ар. Прйч. скартаваны—стасованый. Ар. Скартаваную калоду перамяшаў. Нсл.
перакартаваць, соверш., перех. Перакар-туй яшчэ раз калоду. Нсл. 403. Прйч. перакартаваны—перетасованный. Непе-ракартаваную калоду здаеш. Нсл.
укартаваць, соверш.. перех.—(хорошо, С.) стасовать. Картаў не ўкартаваў добра. Нсл. 59.
•картыжнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м. —картежннк. А вы... картыжнікі, да дзьвюх гадзінаў у карты гулялі. зсд. 14. •картыжніца-і(ы, ж.—картёжннца. Ср. картыжнік.
•карўза-зы, обт.—прйддра. Mix.
•карўзіцца-жуся-зішся, несоверш.—прн-днраться. Mix. Соверш. прыкарўзіцца-ўжуся-ўзішся—прйднраться. П’яніца да мяне прыкарузіўся, ледзь адчапіўся ад яго. Mix.
•карўзлы-яая-лае—корявый, заскору-злый. Нареч. карузла—коряво, заско-рузлол. Гсл.
• карўзьлік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м. —корявенькнй, невзрачный, Гсл. замо-рыш, сморчок; маленькнй й уродлдвый. Смл.(Даль, II, стр. 235, нзд. 1958 г.). Які ваій СЫНОК карузьлік! Лужасна Куз. (Ксл.).
• карўна-ны-не, ж. 1. первосортный, годный в продажу, но не обработанный (сырой) лес-товар. НК.: Очеркн, Но. 904.
2. названне какой-то звезды. Вожа Брсл. (А. Красьневіч).
•карўйНЫ лес, прйлаг. к каруна. НК.: Очеркя, Но. 904.
•карце'ць, каршць, карцела(імне, табе), безлйч.—желается, хочется, является беспокойным, нетерпелйвым стремле-ннем; есть досадлйвым чувством, ошу гценнем, позывает, подмывает на что, тянет куда йлй хочется чего, Пск., Твер. (Даль) снльно беспокойт желанйе. Яму пачало карцець, што яе няма, яму карцела пабегчы туды, дзе яна, карцела пачуць ад яе хоця слоўца, і карцела, што ці не з другім яна. Гсл. Перастань думаць, дык і карцець перастане. Нсл. 30. Табе карціць узяць. А Славін таксама маўчаў нешта думаў. Мабыць і яму карцела пагутарыць. ЗСД. 45. Лясьніцкаму яшчэ карцела аб нечым папытаць. Нсл. 268. Як прыдзе нядзелька, дык і карціць выпіць чарку. Ст. Соверш. закарцёць, закарцёла.
карцёцца
547
карыць I
Закарцела табе сказаць. Нсл. 230. Ср. корць.
•карцёцца, карціцца, безлйч. — карцець. Соверш. закарцецца, прош. sp. закарцелася — закарціць. Закарцелася мне нешта дамоў. Дсл. 238.
•карчага-агг-азе, ж. 1. плетенная посу-днна йз соломы н распластанной тонкой лозы с накладной крышкой того же плетення, нмеюіцая форму молочной крннкн, йлй короткошейного графйна; бывает около аршнна в вышйну й может вместйть червернк й более крупы, НК.: Очеркн, 85. соломенная посуда для ссыпа-ння зерна, напр. коноплй, льняного семенн, крупы н т. п. Высып крупы ў карчагу. Жабеньцяі Куз. (Ксл.).
2. прнменяется в бранном значеннн. нк.: Очеркн, Но. 188.
3. корень, выкорчеванный пень. Гсл.
4. нскрйвленная, уродлнвой формы палка, обрубок. Гсл.
•карчаком, нареч.—скорчнвшнсь. Карча-ком ляжыць. Нсл. 247. Толькі яна нагну-лася і ўляпілася за бульбоўнік, дык скарчанела ўся і цяпер яшчэ сядзіць на тым месцу. Н.(Демнд: Веров, 97).
•карчэмны-ная-нае, прйлаг. к карчма. Ар.; Кіт. 6362.
•карчма-л/ы, мн. ч. корчмы—(трактнр, С.), кабак. Ар.; МГсл.; Баравые Куз., Баранаўка Куз. (Ксл.); Шсл.
• карчэць-эю-эг ш-эе, несоверш.—сйльно мёрзнуть, как бы превраіцаться в "корч” (пень). Соверш. скарчэць—замерзнуть. Шсл. Скарчэла дзяцё на дварэ. Ст.
пакарчэць, соверш.—сйльно промер-знуть. Шсл. Такі холад, аж рукіпакарчэлі. Ст.
»карчмі'т-гта, предл.-ітў, зват.-іце, мн. ч-ты-тоў-том, мн. ч.. предл.-тох, м.—вла-делец "карчмы" — трактйра. Маець уздоймам тое віно прадаці карчмітом НСІШЫМ. Ліст В. Князя Аляксандры 1498 г.
«кары-рд^, едйнств. ч. нет. Нсл.—телега для возкй бревен. Ар. Надта даўгія кары, але добрыя. Санікі Беш. (Ксл.).
»карьіснасьць-дг, ж.—полезность.
«карысны-ндя-нае, 1. полезный. мгсл.; Ар. Карысная рэч. Нсл. 248. He карысны ён чалавек. Тм.
2. выгодный.
3. прнбыльный.
карысныя ўмовы—благопрйятные ус-ловйя. Ср. cm. карьістшы, карысьнейшы —полезнее, выгоднее. Выбяры сабе карыстшую адзежыну, касу, саху. Нсл. 736. Прев. cm. найкарыстшы, найкарысь-нейшы—полезнейшнй. Нареч. карысна, a] полезно. Ар.; Гсл. б) выгодно. в) прнбыль-но. Гсл. Прев. cm. карысьней. Ар.
*карыстаць(карыстаць, Ар.)-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несоверш., з чаго, 1. поль-зоваться(чем-л. абстрактным, дружбой, глупостью, враждой; йспользовать что-
л. в свойх ннтересах, нзвле’кая выгоду йз чего-л., С.) мгсл.; Ар. Карыстаеш із майго добрага. Нсл. 248. Зь цяжкой працы мае карыстаюць усе. Купалк Спад., 8.
2. чым—пользоваться чем(прнменять что-л. — орудне, пар, электрйчество й пр., С.). Карыстай сахою, пакуль можна. Нсл. 248. Хто быў дужшы, той грунт лепш карыстаў. С. Музыка, 102.
3. выговарнвать. МГсл. Отгл. ймя суіц. карыстаньне-ня, предл.-ню, ср.—пользо-ванне. Ар.; Гсл. Отгл. ймясуіц. карыставаньне -ня, предл.-ню. Ня будзем мець карыс-таваньня з гэтага. Нсл.
скарьістаць(-таць, Ар.) 1. соверш. к ”ка-рыстаць’’ в 1-ом см.—воспользоваться (чем-л. абстрактным, С.). мгсл.; Ар.
2. што,—употребнть в пользу, йсполь-зовать. Гсл. Ад мяне адабраў, і сабе не скарыстаў пояс. Нсл. 248. I ўсё ж ткі трэба скарыстаць старую. Дуб. Чыерукі прыгажэйшыя? Прйч. скарыстаны упо-требленный з пользою, нспользованный. Грошыкі мае кімсь скарыстаны. Нсл. 585.
выкарыстаць, соверш.—нспользовать, йзвлечь пользу. Гсл.
выкарыстаньне—нспользованйе. Гсл.
карыставацца, -туюся-туешся—тоже, что "карыстацца”, но с действнем продолжнтельным. Дай Божа карыс-тавацца сваім дабром, а чужога мне ня трэба. Нсл. 248.
•карьіць-рг—упрекать, браннть за что-л. Што карыць яго дарма? С. Музыка, 88.
•карыстацца, (Нсл.), карыстацца, (Ар.)-аюся-аешся, несоверш.—пользоваться. Карыстацца чужым дабром. Нсл. 248. Соверш. пакарыстацца, чым—пополь-зоваться. Пакарыстацца чужым даб-ром Нсл. 248.
накарыстацца, соверш. чым—пополь-зоваться(вдоволь, С.). Нсл. 309.
•карысьлівасьць-ф, ж.—корыстолюбве, корнство. Ср. карысьлівы.
•карысьлівы, -вая-вае—корыстолюбн-вый(корыстный, С.). Нсл. 248. Карысьліеы чалавек мае карысьлівыя вочы. Нсл.
•карысьць-д/, ж. 1. польза. МГсл.; Ар.; Шсл. Ці каму карысьць, што ў караля жонка хараша? Гсл. 3 гэтага мала карысьці. Нсл. 248.
што за карысьць—что пользы.
на карысьць—в пользу. Нішто ня йдзе на карысьць, усё гіне. Ст.
у карысьці—с пользою. Дай, Божа, спажыць у карысьці, у радасьці: здаро-ваньне з дажынкамі. Нсл. 248.
2. выгода.
3. прнбыль. Нсл. 248.
•карыта-ma, мн. ч.-ты, ср.—корыто. Ар.; МГсл.
•карьіць l-рў, корыш, кора, —прнучйвать к повйновенню, к покорностн. Змалк'у трэба карыць дзеці, каб зналі старых. Нсл. 246.
карыцца
548
касаваць
•карыцца-рўся, корышся, повел. карыся-рымася, возвр.. несоверш. 1. покоряться. Кажнаму карыся, дзяцятка, і ўсі любіць будуць. Нсл. 246.
2. кланяться, прося проіценйя, йлй во время свадьбы. Карыся, дачухна, кары-ся, малому, старому пакланіся(кажуць на вясельлю). Нсл. 246.
3. вйнйться, прйзнаваться в вйне. Што зь ім зробіш, калі ён ня корыцца. Нсл. 246. Соверш. скарыцца—покорйться. Цемрыне скарыўся. Сал. Крывічоў зямля лясная не скарылася няволі. Звонак. Скарыўся, параіўшыся ЗЬ ёй. Броўка: Я быў селькорам. Позна не скарыўся. Бацьк. Но. 49-50(435-436). Была адна жывым дарога, або турма, або скарыся. Кл.: Каліна, 63. Аб тым і шумлю і сказаць хачу я — што сьмерць не СКарыла МЯНе. Кірэенка(Конадні, У-УІ, 90). Соверш. укарыцца-рўся-рышся—поко-рнться, смнрнться. Oil, там муж жану біў, наказаваў, і к белай бярэзіне ён прывязаваў. Маладая жана не ўкары-лася, сьвёкру бацечку пакланілася'. Сьвёкар-бацечка, пажалей мяне. Рылавічы (ПНЗ, 44).
•карыць \\-рў-рыш, несоверш., перех.—ОЧй-іцать от коры. Ар. Карыце, мужчыны, берЭЗЬНЯК. Слопішча Шацк. (Шсл.). Соверш. акарыць—снять кору. Ар. Абкарылі ельні, які навазілі яшчэ ўчора. Гайдукі Сур. (Ксл.). • кася-сы, мн. ч. косы, ж. 1. ручное сенокосное орудне, коса. Ар.
адцягаваць касу—ударом "кляўца” по лезвйю косы, лежаіцей на бабке, рас-плескнвать й утончать лезвйе настолько, что точнльная лопаточка только урав-ннвает оттяжные шероховатостн й делает ее готовой к работе. нк.:Очеркн,399. 2. заплетеннце волосы, коса. Ар. Семдзя-сят жмуткаў у касах валасоў. Кіт. 12269. 3. анат.—селезенка. Шсл.; Мл. Касу сьпяклі. Гарадок (Ксл.). Касу сьвіньні выкінь вон. Ст.
4. узкая полоса света, нсходяіцая от какого-л. йсточннка света, светяіцегося предмета; луч. Шсл. У сонца даўгія косы. Ст. Распусьці залацістыя косы. Купала. Сонца чырвонае, яснае, мілае, косы свае распусьці. Хв. Чарнышэвіч. Сонца косы рассыпала. Крушына: Лебедзь, 58. Ты бачыў калі, як сьвеце прожэктар? Ягоныя косы можна спыняць на якой-любя далячыні. Вось ідзе такая сьветлая, белая каса, a потым стой, і далей ужо цемна. ЗСД. 182. Косы вячэрнага сонца сусім шзка слаліся на завулках. ЗСД. 300. Сонца толькі ўзышло і купае свае залацістыя косы ў крыштальным мору зьзяючых рос. Машара: Хлеб(Калосьсе, кн. 2-ая, 1935 г., стр. 77). Ты тут, меж халадку і сонцавейных косаў ляжы ў сьцішы, душа. Бацьк. Но. 34(470). Месячык...рассыпаў свае сьветла-жоўтыя косы на сонца-сарамлівую ЗЯМЛЮ. М. Змагар: Лесавікі(Б. Ускалось. Но. 6).
Як чароўна, калі ўранЬні сонца косы рассыпала. Крушына: Творы, 113. У золаце сонечных кос за дарогай купаецца рунь на палёх цэлы дзень. Рунь, 7. Іх, (званы) віталі сонца косы, агнявыя пасмыстрэлы; нёсься звон іх у сьвет белы, плыў іх гоман пад нябёсы. С. Музыка, зо. I косы тыя (сонца) агнявыя лятуць з нязьмераных вышынь. Тм. 50. У ваправе кос іскраных дзень выходзе ізь зямлі. Тм. 130. Сонца вясноўскія першыя косы, грукам крыніцаў і раньнія росы...усё, што ў сэрцу жыве і пяе, вершы мае. Арсенева(Беларус, Но. 175).
КНІГІ ОНЛАЙН
