Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•коска-скі-сцы, мн. ч.-сак(-скаў)—удер-жнвает все значенйя слова ’’каса”, 1. гменьш. к каса I. Коску сваю добра выкляпаў. Нсл. 248. Коску заплесьці. Тм. Пакланюся табе нізенька, коскаю зя-мельку ўсьцялю. Север Сур.(Шэйн, 1-2, 498).
2. у.ченьш. к каса 4. Адна палоска, сонца коска сустрэла хмарку на nyiti. С. Музыка, 51. Ды вялікі сьвет бясконца. А ён толькі мошка ў ім, лёгкі пыл у косках сонца, у прасьцягу толькі дым. Тм. 59. Быць хацеў бы я сонцавай коскай'. зазірнуў бы я ў надвор’е — гаманіў бы з чыстаю роскай. Тм. 97. Ты сонцавых косак блуканьне. С. Музыка 189. Сюды не даходзяць коскі сонца. Хаценчыцы. Сьмяюцца сонца коскі. Жылка, 28.
•касабуцкі-цкая-дкае, 1. насмешлнвое названйе косоглазого.
2. кособокнй. 1г. (Ад.).
•касагор-орр, предл. й зват.-ору, м.—косая гора. Ар.
•касаты-тая-тае—с косою на голове. На каго яна спадзявалася? На таго селядзеньку на касатага. Лупекі Стдб. Косіч 246. Ласкат. касаценькі. Касаценькі селя-дзенечка, ці быў жа ты да на Дунаёчку, ці бачыў ты сваю вутачку? Семяшкова Стардуб.(Косіч 234).
•касавок-ркд—плетенная корзннка на четверть зерна, йз которой йногда сеют. Новы касавок прынёс із жытам. Валатоўка Гар. (Ксл.).
• касавокі, -кая-кае—косоглазый. Ар.; МГсл.; Бешанковічы (Ксл.).
•касаваць-сўю-сўеш-сўе, повел.-сўй-сўйма, нееоаерш.. nepex. 1. аннулнровать, отменять, (Гсл.); Шсл.; Ар. унйЧТОЖйТЬ. Гсл. Новая ўлада касуе старое. Ст. Касаваць, зака-саваць доўг. Нсл. 248.
2. зачеркчвать, Шсл.; Ар. вычеркйвать. Гсл. См. закасаваць. Прйч. касаваны—зачер-кнутый найскось, унйчтоженный (отме-ненный, С.). Касаванага доўгу няма чаго лічыць. Нсл. Отгл. ймя суйу касаваньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў, а) перечеркйваняе косымй чертамй. Нсл. 248.
б) унйчтоженве, закрытне, унйчтоженйе йлй отмена. Гсл. Касаваньне канторы, школаў. Нсл.
в) аннулйрованйе. Гсл. Касаваньне доўгу.
пакасаваць
549
касны
3. превосходнть в чем-л., кого-л. Шсл. См. закасаваць.
4. косйть, отклонять в сторону. Шсл. Жарабок касуе каня ў воглоблях. Ст. Соверш. пакасаваць-сую-суеш-суе, соверш., перех.—аннулнровать, (Шсл.) уннчтожнть (многое, С.). Даўнейшае цяпер усё пакасавалі. Ст. Соверш. перакасавйць, перех. —перечеркнуть нанскось. Я заплаціў табе ўвесь доўг: перакасуй жа ўсі на мне твае зацемы. Нсл. 404. Соверш. скасаваць-сўю-суеш-суе, повел.-суй-суйма, nepex. 1. уннчтожнть, аннулйровать что-л., Ар.; Шсл. упраздннть, унйчтожнть, отменнть, обьявнть недействйтельным. Гсл. Уперад тут была дарога, але цяпер скасавалі. Ст. Скасаваць доўг. Нсл.
2. уннчтожйть, закрыть. Нашу царкву скасаваць хочуць. Нсл. Школы скасавалі. Нсл. Прйч. скасаваны. Ар.—уннчтоженный, вычеркнутый ЙЗ СПйСКа. Нсл. 285. Отгл. ймя cyuf. скасаваньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў—уннчтоженйе, Нсл. упраздненне, уннчтоженйе, отмена. Гсл. Скасаваньне доўгу, падатку. Нсл.
акасаваць-сую-суеш-суе, несоверш.—пре-восходйть в чем, Дсл. пренмуіцество брать в чем-л. над кем-л. Сын пачаў у п ’янстве бацьку акасаваць. Дсл. Сынок у п’янстве бацьку акасуе, акаснуў. Нсл. 361. Соверш. акаспўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё, перех.—преймуіцество взять в чем-л. над кем-л., превзойтн в дурном й хорошем. Дсл. Першая нявестка п’яніца, а другая яе акасьнець. Дсл. Вучаньнік акаснуў майстру. Нсл. 361.
закасаваць, соверш. ккасаваць в і .2 йЗ-емсм. Усе даўнейшыя правы закасавалі. Ст. Напісаў ды нешта закасаваў. Ст. Сын ужо й бацьку закасаваў. Ст. Прйч. закаса-ваны, 1. аннулйрованный. Ар.
2. зачеркнутый. Ар.
3. превзойденный. Ар.
выкасоваваць-вую-вуеш-еуе, повел.-вуй-вуйма, несоверш.. перех.—вычеркнвать ЙЗ долговой запнсн (н другдх запнсей, С.). мГсл.; Ар. Што аддана, то й выкасовую, выкасаваў я. Нсл. 84. Соверш. выкасаваць-сую-суеш-суе, повел.-суй-суйма, перех.
—вычеркнуть. Ар. Прйч. выкасаваны —вычеркнутый йз запнсн. Доўг мой выкасаваны. Нсл. 84. Отгл. ймя суіц. выкаса-вйньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў—вычер-кнванне косымй чертамн, уннчтоженйе. Нсл. 84. Выкасаеаньне доўгу. Нсл. 84.
адкасавацца, -суюся-суешся, несоверш. —отвязываться, уходлть от чего-л. Я цяпер ізь імі ня сьпіраюся — адходжу, адкасуюся. Дсл. Соверш. адкасацца—оста-внть прнтязанйя на что-л., отказаться от какого-л. на что-л. права. Жонка ад мужа адкасалася. Дсл. Однкр. адкаснўцца —отвязаться, отстать. А адкасьніся ты ад мяне'. прыстаў як ліст у лазьні. Дсл.
•касавіна-ны-не, ж.—рукоять косы. нк.: Очеркн, 399. См. касаўё, касільно.
•касавўра-рь/, обіц. 1. кто косйться, выражает неудовольствйе. Іг.
2. ймеюіцйй сердлтый взгляд. Касавура гэты ніколі не глядзіць ласкава. Нсл. 248. • касавўўыць-ру-рыш-ра, несоверш., перех. —делать косым, крнвйть; говорйться о глазах. He касавур аччу. Нсл. 248. Соверш. скасавурыць, перех. Нешта ты скасаву-рыў вочы, як я табе гэта сказаў. Нсл. 248. •касавўрыцца-руся-рышся, несоверш.—ко-снться, скашнвать взгляд, сурово смот-реть, йзбегая прямого взгляда, Гсл.
косйться, нскосо смотреть, перен. пред-ставлять вйд неудовольствня. іг.; Войш. He глядзі на тое, што ён касавурыцца, a сваё рабі. Нсл. Соверш. скасавўрыцца. Скасавурыўся, як чорт на nana. Послов. Нсл. 248.
•касаўё-ўя, мн. ч.-ю, мн. ч. касоўі-ўяў, ср.—рукоять КОСЫ. НК.: Очеркн, 399. См. касавіна, касільно.
*касец-сца, предл.-сцу, зват. кошча, мн. ч-СЦОў, мн. ч., предл.-СЦОХ, м.. област.—КОСарь. Гсл.
•касільно-на, мн. ч.-ны-наў, ср.—палка, на которую насажнвается коса. Гсл.; Ар.
•касіць, кашў, косіш, косе, несоверш.. перех.— КОСЙТЬ. Ар.
абкошаваць-ійую-шуеш-шуе, несоверш. —обкашнвать. Соверш. абкасшь, 1. об kochte. Абкасілі ПОЖНЮ. Кр. Сяло Беш. (Ксл.). 2. скосйть. Ксл.
адкошаваць—откашйвать, несоверш. Со-верш. адкасіць, 1. скоснть(несколько, С.). Ён нам дазволіў адкасіць воз сена. Азарэцк Сян. (Ксл.).
2. отработать за долг кошеннем. Ар.
дакошаваць—докашнвать, несоверш. Ар. Вось ужо й дакошваюць. Ст. Соверш. дакасіць. Шсл. Яшчэ дакасі троху дый будзе. Ст.
•каслаўка-ўкі-ўцы, мн. ч.-вак(-ўкаў), ж. 1. прядь. Mix.; Каслаўка валасоў. Парав.
2. вьюіцаяся нлн завнтая прядь волос, локон. Каслаўка лёну. Барс. Каслаўку травы прынясі каню. Лепл.
3. пучок льна, пенькн, травы.
•касматы-тоя-тае, 1. волоснстый. Ар. Хто касматы, тый багаты. Послов.
2. пушной.
касматыя скуры—мех пушннна. Ст. акты. касматыя зьвяры—пушные зверн. Тм.
• касмацёць—становнться косматым. Соверш. абкасмацець, 1. стать косматым.
2. (перен.)—разбогатеть. Абкасмацеў наш Іванка, запышнеў — цяпер к яму дужа ня сунься. Дсл.
•каснасьць-ді, ж.—прнднрка, прнцепка, прнставанье, НК.: Дудар, Но. 44. прйднр-ЧЙВОСТЬ.
• касвы-ная-нае—прйднрчнвый. НК.: Ду-дар, Но. 44.
касталыга
550
кашаляць
•касталыга-гі-зе, обманіцйк в йгре; вообіце плут, проіцелыга. I ты верыш гэтаму касталызе. Нсл. 248. Ня бачыў касталыгі. Нсл.
•кастамара-ры-ры, ж.—громадная кость. Гсл.
•кастамары, -рая-рае—шнрококостный. Гсл.
•кастамяжына-ны, ж.—старое жнвотное. Шсл. Вось дзе кастамяжына конь: гані яго, а ён і толькі таго! Ст.
•кастрыва-вбі-ве, ж.—крапнва. На кас-трыву апёкся. Барсукі Аз. (Ксл.).
касўля-лг, ж. ласкат. к каса 4. Хаценшчыцы. Заходнія касулі з прыгожага сьвятла. Гарэцкі: Песьні. Неўзабаве кіне сонейка над лесам чырвоныя касулі. Гарэцкі: Песьні, 67. Залатыя касулі сонца пяшчотна кла-дуцца Ha від. Сіндрэвіч(Беларус, Но. 169). Разьвіднела сусім, сонца асьвяціла ўзгор-кі. Але ясна-залатыя раньнія касулі выглядалі пераз ажогу быццам хворыя, рудыя. Тат.: Кво вадыс, 282. Ласкат., уменьш. касулька-лькі-льцы. Дзівуецца адтуль, што навокал ад сьвятла лямпы...на ўсі бакі — залатыя касулькі. Гарэцкі: Песьні, 57. Касулькі сонца. Хаценчыцы.
•касьба-бьі, ж. Баркова Куз. (Ксл.) 1. сенокос(косавйца, С.). Шсл.; Ар. Раптам падасьпела касьба. Ст.
2. время, когда косят травы, хлеба. Ар. •касьбіт-zzwä, предл.-ітў, зват.-іце, мн. ч,-ты-тоў-том, мн. ч„ предл.-тох, м.—ко-сарь, НК.: Очеркн, 400, Но. 378. КОСец.
•касмыль-ыля, предл.-лю, зват. касмылю; мн. ч.-лі-лёў-лём, мн. ч., предл.-лёх, м.—гряз-нуля. Дрыс.
• Kacwrik-zkä, предл.-ікў, зват.-іча; мн. ч.-кі-коў-ком-кі-камі-кох, м. 1. луч. Смаленш. См. каса 4.
2. лента В косе, Ар.;Шсл.;ЗабалоцьцеБеш.(Ксл.) лента, вплетаемая в косу. Гсл. См. укось-нік Маладая йдзе ў касьнікох. Ст.
3. област.—лента вообіце. Лоск Вал. См. істужка.
4. старйнный венок невесты, сделанный йз бумагн й матернн разных цветов.
•касьсё-ся, предл.-сю, ср.—рукоятка косы. Гсл. См. касільно.
•касьцерка-ркг', дат., предл.-цы, ж.—ме-шок. Насыпаць касьцерку мукі. ГравыСян. (Ксл.).
•касьцяніцы-і{аў (одна касьцяніца)—кос-ТЯНйКа (ягода). Гсл.; НК.: Очеркн, 479.
•касьцянічнік-гкд, предл.-іку, зеат.-іча, м.—стеблй костянйкй. Гсл.
•касьцянка-нкі-нцы, ж.—костянйка. Гсл. (под касьцяніцы). См. касьцяніцы.
•касьцяны-ная-ное—костяной. Мышка, мышка, на табе зуб касьцяны, а дай мне зялезны — кажуць дзеці, калі ў іх мяняюцца зубы, кідаючы на печ стары зуб. Ар.
•касьпятрўпяа, предл. й зват.-пе, м.—кос-тяк, мгсл. скелет.
•касьціць, кашчу, касьціш-це, несоверш.— марать, гаддть, Гсл. пакостнть. Гсл.
•касьцьлявы-вая-ваг—обйльный кос-точкамн, костлявый (костнстый, С.). Касьцьлявая рыба. Нсл. 248.
•Касцы-цоў-цом-цамі-цох, м. едйнств. ч. нет. Сурынка Слн., област.—ПОЯС ОрйОНа. Касцы вунацькі на тым краю неба. Лужасна Куз. (КсЛ.).
•касьцюлька-кі', дат., предл.-ЦЫ, ж.—ус ржаного' йлй ячменного колоса. Кась-цюлька папала ў вока. Вульлянавічы Сян. (Ксл.).
•касюдка(каск>лька, С.), -дкі-дцы, ж.
—скамеечка (под ногй). Дзяцюк ставе хрышчонаму бацьку касюдку пад ногі. Наш Край, 1928, Но. 6-7, 44.
•кaшoлкa-^4 дат., предл.-цы, ж.—карзнна для выбйранйя картофеля й пр., Журавінка Куз. (Ксл.) корзйнка, коробка. Гсл.
•кaшoлaчкa-ч^z-чцы, ж. — "банька”, находяіцаяся на косовье вершка на з выше "мільніцы ” н прнжнмаюшця кнему другой конец пластйнкй. НК.: Очеркн, 399. Грабані бобу ў кашолачку. Юрсл.
•каша-шы-шы, ж.—кушанье йз крупы, сваренной с водой йлй молоком; каша.
цалковая каша—каша нз цельной крупы. НК.: Очеркн, 19.
драная каша—каша йз нецельной йлй нзмельченной крупы. нк.: Очеркя, 19.
дубовая каша—ячменная каша. Ц.с. Трыбрацкае Росл. (Дсл.).
ячная каша—ячменная каша.
бярозавая каша—наказанне розгамй. Дастанеш бярозавае кашы. Ар.
•кашала-лбі, ж. 1. сосуд йз лучлны йлй ЛОЗЫ, С квадратным ДНОМ. Кацельня Пц.