Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• кі'паць(кыпаць, Нсл.)-Ш/Я, предл. й зват,-ПЦЮ, мн. ч.-пцяў, м. 1. НОГОТЬ. Гсл.; Шсл.; Вост. (Даль). Злавіў у свае кыпці. Нсл. 263. Кот дзярэцца кіпцямі. Ст. См. кіпець, капцюр. 2. ноготь, Гсл.; Вост. (Даль) большой ноготь. Шсл. Пазразай ты свае кіпці, бо дзя-рэшся, як кот. Ст. Кыпцям склупіў скурку. Нсл. 263. Дзярэш сваімі капцямі. •КІпецЬ-ПЦЯ, предл. й зват.-ПЦЮ, мн. ч.-пцяў,
1. коготь. Абмачыў у гарэлцы кіпець. Гарун: Кан. Паўлючонка. КаршуН абдзер курыцу КІПЦЯМІ. Кацельня Пц. Уменьш. кіпцік-ка, м.—коготок.
2. ноготь. He заснуў ані на кіпець. іг. (Ад.).
кіпёць
562
кіравацца
• кіпёць, ктлю-піш-піць, несоверш. 1, волноваться, клокотать, пеннться от образуюіцегося прн снльном нагреваннн пара (о жндкостн); кнпеть. Ар. Поўна смалы кіпіць. Кіт. 12865.
2. перен.—протекать очень ожнвленно, стремнтельно, бурно (о какой-л. дея-тельностн, работе); кнпеть. Работа кіпіць. Ар.
3. перен.—быть охваченным какнм-л. чувством, страстью; co страстью отда-ваться (каком-л. чувству, делу). Соверш. закіпець, 1. начать кнпеть, закнпеть. Ар.
2. вскнпеть. мгсл.
3. вспылнть, прнйтн а состоянне разд-раження, негодовання. Я пайду, пайду — закіпеў і ён, махаючы рукамі ад вялікага абурЭНЬНЯ. Дзьве Душы, 72. Соверш. прыкі-пець—кнпя, прнстать, прнгореть; прнкн-петь. Дзе сеў, там і прыкіпеў. Послов. Рапан: Прык. 118.
•кіпрыс-сд, м.—кнпарнс.
•кі'пцік,—< «. под кіпець.
•кіпучы-чая-чае—кнпяіцнй. Палажыце ж вы яе ў смалу кіпучую. Дсл.(лод опекан). Дсл.
• КІПЦК>р-юра, предл.-юрў, зват.-юру, мн. ч-ры-роў-ром-ры-рамі-рох, м.—коготь. Демвд.: Веров., 98. Спрабаваў Леў высякаць іскры (з каменя), ды дарма, толькі кіпцюры ступіў, а агню — няма. Танк: Конь і Леў. Мо' ладзіцца ўхапіць халодным кіпцюром за горла. ЗСД. 130. Можа душа чыстай вырвецца з кіпцюроў нячысьці-каў. Цялеш(Ярылаў агонь). См. капцюр.
•кіпцявы(кыпцевы, Нсл.ўвая-вае—когте-вый. Кыпцевыя знакі на целе. Нсл. 263.
•кіпцісты(кыпцісты, Нсл.), -тая-тае —ногтнстый. Кыпцісты кот, пятух. Нсл. 263. Кыпцістая курыца. Нсл.
•кіроўна, нареч.—по нзвестному направ-ленню. Кіроўна араць, ехаць. Нсл. 235.
•кіроўны-ная-нае—способный к управ-ленню, послушный. Кіроўны конь. Нсл. 235.
•КІраваньне-НЯ, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к кіраваць, кіравацца, 1. управленне ло-шадью. НК.: Пасоб, Но. 42; Ар. ІдзІ вОН ІЗ тваім кіраваньням. Нсл. 235.
2. вообіце управленне, хозяйннчанье, НК.: Пасоб, Но. 4. распоряженне по хазяйству, направленне действнй. Гсл. Кіраваньням сваім усю гаспадарку ў глум пусьціў.
•кіраваць-рўю-рўеш-рўе, повел.-рўй-рўй-ма, несоверш. каго-ШГПО, або без dan. НК.: Пасоб, Но. 42, 1. управлять, (Нсл. 235; Шсл.), правнть(лошадью, воламн, машнной, Ар.) Гсл.; Ар. Бяры лейцы ў рукі ды кіруй каня. Слопішча Шацк. (Шсл.). Куды ты ў балота кіруеш коні? Нсл. Кіраваць аўтомобіль.
2. направлять, МГсл. давать направленне. Нсл. 235.
абкіраваць—устронть дело, обрабо-тать, ловко сделать. Ідзе грошы дас-таць? Нам Саўка гэта абкіруе. Дадуцьу пазыку. Дсл. Абкіраваў сані — хоць маладых пад вянец вязі. Тм. Ср. агадаць. Соверш. накіраваць, nepex.—направнть. Коні разьнесьлі б, калі б яне накіраваў іх у возера. Нсл. 309. Супроць мяне накіраваў суседзяў. Тм. Деепр. наст. вр. накіраваны —направленный в каком-л. направле-ннн. Дарога накіравана проста на панскі двор. Нсл. 309. Араць накіраваным парад-кам. Нсл. Соверш. СЬКІравацЬ, перех. —направнть в (какую-л., С.) сторону. Ськіруй каня з дарогі на дарожку. Нсл. 582.
3. руководнть. Хто тут кіруе?
зжіроваваць-вую-вуеш-вуе, несоверш.,пе-рех.—заворачнвать. Закіровавалі яго. Аш. Закіровуйце каня. Аш. Соверш. закіраваць, nepex. 1. завернуть. Закіруй каня ў гэтыя вароты. Ар.
2. (дать направленне, С.) завестн. Закіра-ваў свой парадак. Нсл.
пакіраваць, соверш., nepex. 1. дать чему-л. направленне, повернуть. Ня туды ты пакіраваў каня. Нсл. 457.
2. взять руководство.
3. повестн дело.
выкўраваць-рую-руеш-руе, соверш., nepex.
1. отправлть с порученнем. Выкіравалі ў дарогу ні з чым. Нсл. 83. Ср. выправіць.
2. што—нзьвлечь выгоду нз чего-л., скомбнннровать.
укіраваць-рую-руе^-РХ" 1- нметь снлу, возможность дать направленне. He ўкіраваў жарабка, першы раз запрогшы. Гунчанкі Сір. (Ксл.). He ўкіраваў каня;у раку завёз. Нсл. 83.
2. направнть. Укіраваў човен на самую быстрыню. Нсл. 655.
укіраваны, 1. прйч. страд. прош. временй к "укіраваць” в 1-ом см.
2. —направленный. Човен укіраваны на самую быстрыню. Нсл. 655.
•кіравацца-рўюся-рўешся, несоверш. 1. направляться. Гсл. Куды ты кірўешся? Вялізная калёна... кіравалася да места. Арабей(Полымя, Но. 6, 1967, 248). Соверш. ськіравацца—направнться. Да гоняў ськіруюся тых. Салавей: Сіла, 46.
2. чым—руководствоваться.
3. управляться, управляться в сложных делах. нк.: Пособ, Но. 52. Як ні кіруйся, бяз помачы блага кіравацца. Нсл. 235. Соверш. пакіравацца, -руюся-руешся—управнть-ся, начать управляться. Сваімі грошамі пакіраваўся. Нсл. 457. Сваімі пакіраваўся работнікамі. Нсл. Соверш. выкіравацца-руюся-руешся, 1. соверш. з чаго—выйтн нз стесненного положення, Нсл. 83. выбрать-ся„ выйтн нз какого-л. (обыкновенно затрудннтельного) положення, выбнрая соответствуюіцне направленне, средства. Ня выкіраваўся зь бяды. Нсл. 83. Грошаў
кіраўшк 563 кіслы
няма, ня выкіруешся, каб не пазычыць. Тм. Выкіраваўся зь печы на лоб. Нсл. 235(под кіравацца).
2. да чаго,—достйчь чего-л. такнм же образом. Соверш. укіравацца—упра-вйться, устродть свой дела во время. / безь цябе ўкіруемся мы зьняць із поля. Нсл. 655. Укіраваўся, дзякуй Богу, з гаспадаркаю, з палявой работаю. Нсл. 59. •КІраўнІК-ІКв, предл.-ікў, зват.-іча, мн. ч., дат.-КОМ, мн. ч., предл.-КОХ, м.—pyKOBO-днтель. Гсл.
кіраўнік цягніка—начальнік поезда.
кіраўнік установы—руководйтель уч-реждення.
кіраўнік работаў—пронзводйтель ра-бот, прараб.
• кіраўніца-чы-^ы, ж.—руководйтель-ннца. Гсл.
•кіраўшцтва-ea, мн. ч.-вы-ваў, ср,—руко-водство, управленне.
•кіраўнічы-ч«га—управляюіцйй. мгсл.
•кірэка-к4 обіц.—человек5 (неуклюже, С.) расставляюіднй прн ходьбе ногй врозь. Аддалі за кірэку. Нсл. 235. Дзеўка кірэка. Нсл.
•кірэчаньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ішя суіц. х кірэчыць, кірэчыцца—расставлянйе ног врозь. Кірэчаньне ног. Нсл.
•КІрэЧЫЦЬ-ЧЗ?-Ч6/І&-Ч0, несоверш., перех. —расставлять ногн врозь, корячнть, растопырнвать. Гсл. Нашто ты кірэчыш ногі, ходзіш кірэчачы ногі? Нсл. 235. Соверш. раськірэчыць—раскорячйть, расставйть ногй. Растсл.; ПНЗ. Нешта ён раскірэ-чыўшы ногі ходзе. Нсл. 555. Хлапец, раськірэчыўшы ногі, загарадзіў дарогу. Акула, 301. Деепр. наст. вр. раськірэчаны —раскоряченный. Нсл. Ногі раськірэ-чаныя.
•кірэчыцца-чуся-чышся, несоеерш.—хо-дйть йлй стоять, расставляя ногй врозь. Соверш. пакірэчыцца—понскрнвнться (о ногах, С.). Ногі ў хлапца пакірэчыліся. Нсл.
•кірмаш-т', предл. й Зват.-шу, мн. ч.-ШЫ-шоў-шом, мн. ч„ предл.-шох, м.—ярмарка. НК.; Старцы, 75; МГсл.; Шсл.; Смаленск(Дсл. 2, под Авдошка). Ня было сядні ў Сьмілавічах вялікага кірмашу. Ст. Будзе й на нашай вуліцы кірмаш. Послов.—будет й у нас наше время. Ар.
•кірмашовы-вая-вае—ярмарочный. нк.: Очеркн, 39. Кірмашовыя старцы. НК.: Старцы, 75.
• кірмашаваць-шрю-шгеш-ш^е, повел.-шўй-шўйма, несоверш.—проводйть время на ярмарке. Ар.; Шсл. Як ё грошы, дык добра й кірмашаваць. Ст. Даволі вам ужо кірмашаваць-. пара дамоў. Ст. Соверш. адкірмашаваць—побывать на ярмарке. Шсл.; Ар. Добра адкірмашаваў і гарэлкі выпіў. Ст. Соверш. закірмашаваць—начать часто посеіцать базар. Шсл. Во закір-машаваў стары: ідзе а йдзе да Сыаілавіч. Ст.
закірмашавацца-шуюся-шуешся, соверш. —задержаться на базаре. Шсл. Закірма-шаваўся сядні наш Мікіта: нешта доўга няма зь места. Ст.
пакірмашаваць, соверш.—долго йлй удачно побывать на ярмарке. Шсл. Сяднія добра пакірмашаваў! Cm. Соверш. рась-кірмашавацца—зачастнть на базар — на "кірмаш". Бачыш ты яго, як ён рась-кірмашаваўся: што нядзелі йдзе да Сьмілавіч! Ст.
накірмашавацца-шўюся-шўешся, со-верш.—долго йлй много побывать на базаре. Накірмашаваўся я сядні ў Сьмі-лавічах: зраньня аж да самога вечара быў! Ст.
•кірмашнік-гкв, предл.-іку, Зват.-іча, м.
—участннк ярмаркй. НК.: Очеркн, 204.
•кірмашніца-і^ьг-цы, ж.—участннца яр-маркн. Ср. кірмашнік.
•кірмашны-ная-нае—ярмарочный. НК.: Старцы, 78; НК.: Сбягі, 15; Шсл.; Ар. Кірмашныя сьпевы. НК.: Старцы, 78. Кірмашныя месцы. НК.; Старцы, 87. Сядні кірмашны дзень. Ст.
•кірпаты-тая-тляе—курносый. Шсл.; Гсл.; Вят., Тверск. (Даль). Ув Агапы нейкі нос кірпаты. Ст.
•кірўнак-нку, предл. й зват.-нку, м.—на-правленне, мгсл. направленйе действйй, газеты, образ мыслй й т. п.(направленйе вообіце, С.). Дурны кірунак, дурны й дасьпех у рабоце. Нсл. Другі пайшоў кірунак, як паказалі. Нсл.
у кірунку—по направленню. Паказаваў ён Мар’яне ў кірунку Стаўбуновічаў. Дудзіцкі(Бацьк., Но. 49-50/435-436).
•кірьіліца-цы-і/бг, ж.—кйрдлловскйй ал-фавнт, кйрйлйца.
•кісялёўка-ўкг-фцы, ж.—лёгкая качерга, употребляюіцеяся для размешнванья кйселя в печй, а йзредка й другйх жйдкйх кушаннй, НК.: Очеркн, 80-81. палочка с сучком, которой разбалтывают кйсель. Спасская Сір. (Ксл.).
•кісіль-смі, ж.—нсключнтельно прдсу-іцая квашне кйслота, НК.: Очеркн, Но. 86. хлебная основа, под нменем "утворы”, нмеет преобладаюіцее колйчество ржа-ной му кй, нменно потому, что она скорее дает правдльную ’’кісіль’’ тесту. нк.: Очеркн, 39.
•КІСЛОЦЬЦе-1(Я, дат., предл.-ЦЮ, ср.—КйСЛЯ-тнна(что-л. очень Кйслое, С.). Шсл. Буракі адно кіслоцьце, аж нельга есьці. Ст.
•кіслўха-ўхі-ўсе, ж.—вйд кнселя. Кіслуха — гэта страва, якая варыцца з хлебнае рашчыны. Чашнікі (Ксл.).
•кіслы-лая-лае, 1. ймеюіцйй своеобраз-ный острый вкус, помйнаюіцйй вкус лчмона, Ар. кнслый. МГсл. Кіслыя яблыкі. Ар.
2. закйсшйй вследствйе броження, прч-готовленный путем квашенйя, кйслый. Кіслая капуста. Ар. Уменьш. кісьлявы-вая-вае—Кйсловатый. Гсл. Яблык кісьлявы.
кі'снуць
564
ківёль
Нсл. Страва кісьлявая. Тм.
•кі'снуць, кюмі-ну-неш-не, несоверш.—за-кнсать, кнснуть. Гсл.
2. заходйться(задыхаться, С.) от смеха. Усі кіснуць ад яго гаворкі. Нсл. 235.
пакіснуць-сну-сьнеш-сьне, соверш.( мно-гнм, С.) покатйться co смеха. Усі пакісьлі, як абачылі. Нсл. 457.
закісаць, 1. броднть. Гсл.
2. закйсать. Гсл.
закісаньне—броженне.
адкісаць, несоверш.—делаться совер-шенно кнслым. Дсл. Соверш. адкіснуць-сьне, прош. вр. адкіс, адкісла—стать совершенно кйслым. Малако адкісла. Дсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
