Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•клякаць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, несо-верш.—становнться на коленн, Ар. падать на коленн. Нсл. 238. Клякнуўшы, размыш-ляй. Малітвы пры Сьв. Літургіі(Б. Шляхам, Ho. 1, 124, стр. 7). Клякай, ня клякай, а біты будзеш. Нсл. Отгл. ймя суіц. кляканьне-ня, предл.-ню, ср.—коленопреклоненйе.
2. прйседать падая. Нсл. 238.
3. перегнбаться в коленях, перегнуться в коленях(о растеннях). Авес пакляк. Ар.
клякнуць-ну-неш-не, соверш. к "клякаць"в
1, 2. з см. Удыру, аж клякнеш. Нсл. Соверш. заклякнуць. Рукі ад ветру закляклі. Мароз зьняў пальчаткі, мокрыя ад работы й сырасьці, засунуў за халяўкі ботаў. Вышынскі: Хата пад ліпою.
паклякнуць-ну’-неій-не, соверш.—стать на коленн во множестве. Паклякнуўшы каленамі на зямлю, размышляй. Малітвы 1965 г.(”Б. Шляхам” Но. 6, 1970 г., стр. 6).
клямар
571
кляваць
прыклякнуць-нр-неід-нр, соверш.—прй-сесть от удара, йспуга й т. п. Так удырыўся, аж прыклякнуў. Нсл. 502.
Спалохаліся грому, аж прыклякнулі ўсі. Нсл.
•клямар-лфа, предл.-мру, м. 1. тйскй для скрепленйя чего-л. Гэты клямар сусімне дзярЖЫЦЬ. Крамяні Пух. (Шсл.).
2. дугообразная железная палка, вбйва-емая в стену для подвешйванйя чего-н. Сынок убіў у 'сьцяну клямар. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.).
•клямарка-ркі-рцы, ж.—дверная ручка с іцеколдой. Шсл. Загнулася ў дзьвярох клямарка. Ст.
•КЛЯМКа, дат., предл. КЛЯМЦЫ, ж. (МГсл.) 1. (пластннка с пропуіценым сквозь дверь рычажком, поднймаюіцйм железную ПОЛОСКу, С.), іцеколда, Ар.; ПНЗ, Растсл. іцеколда, Ксл. іцеколда в дверной ручке, Шсл. іцеколда с ручкой. Гсл.
2. рукоятка у дверей, Гсл. дверная ручка. Зачыні дзьверы на клямку. Жабянцяі Сур. (Ксл.). Стаю на ганку, узяўся за клямку(зь дзяцінае гульні). Ст.
3. перен.—конец. Яму ўжо клямка. іг. He, канцы ўжо цяпер, клямка тэй "безручы няшчаснай”. Юст.
4. дело окончено, вопрос решён. іг. 3 гэтым нічога ня буду рабіць; гэта ўжо клямка. Іг.
•КЛЯНОВІК-WJ’, предл.-іку, Зват.-іча, м.—сок йз клёна. НК.: Очеркн, 67. Напіўся кляно-віку. Лёзна(Ксл.).
•клянбёна-ны-не, ж.—проклятле. НК.: Старцы, 82.
•КЛЯНЬНІК-гка, предл.-ікў, зват.-іча, мн. ч.-КІ-коў-ком-кі-камі-кох, м.—кленовый лес. У кляньнік ад ваднёў пахаваліся. Лужасна Куз. (Ксл.).
•кляпаньне-ня, предл.-ню, ср.—клёпка (действйе). Ар.
•КЛЯПаНЧЫК-КД, предл. й зват.-ку, м.—моло-точек для отбйвання кос. Цьвяткоўшчына Сур. (Ксл.).
• кляпаць-ою-агід-ае, несоверш., каго-што, 1. отбйвать косу. Ар. Касцы пачалі КЛЯПацЬ КОСЫ. Воўсішча Сян. (Ксл.). См. кляпіць. Соверш. пакляпаць—отбйть косу. Нясець пакляпаць касу. ЧЧ. (Б. Студіс, П-І, 1969, 80). Соверш. пакляпаць, каго-што —отбнть косу. Ар. Клявец у мяне ёсьць a бабкі няма — ня можна пакляпаць касы. Русінава Сян. (Ксл.).
2. на каго—клеветать. Ты ўсё кляпаеш на нас пану. Нсл. 236.
•кляпёць-дня, предл.-пню, мн. ч.-ні-нёў-нём-ні-нямі-нёх, м.—палка с веревкой для внтья "кліб". Вазьмі кляпень ды баржджэй круці клібы. Косы Віц. (Ксл.).
•кляпіш-ша, предл. й Зват.-шу, мн. ч.-ШЫ-шаў, м.—палка для стягйванйя веревкн верченнем. Вазьмі кляпіш ды зацісьні яму лыч — тады ён ня будзе пішчэць. Баравыя Куз. (Ксл.).
•КЛЯШЦЬ-ДЛЮ, клёпіш-пе, несоверш., перех.
—отпускать, (отбнвать, С.) острне косы молотком. Ты добра клепіш касу; накля-ПІ, будзь ласкаў, маю. Нсл. 236. Отгл. ймясуіц. кляплёшме-ня, предл.-ню, ср.—выбйванле молотком; оттягйванйе острчя. Дурным кляпленьням касу папсаеаў. Нсл. 236.
•КЛЯПЫШ-Ш0, предл. йзват.-шу, мн. ч.-шаў, м.
1. короткое, верш. 8, полено, перевязан-ное на средйне веревкой, которая арка-ном надевается на шею свйньй. НК.: Очеркн, Но. 699.
2. в жерновах двойная веревка, продетая чрез дырочку одной йз досок памоста, где на поверностй она обхватывает чурочку вершк. в2,адругйм концом туго пры прывязана к вольной поверхностй "лапатня" от завертов чурочкн (она же "кляпыш”) завйсвт сокраіценйе й удлй-ненне веревкй, а чрез то й нужный подьем й опуіценйе "вярхеня". НК.: Очеркл, 327.
•кляса-сы-се, ж.—класс. Шсл.; Ар. Толькі тое названьне, што ён вучыўся. Ён і аднае клясы не прайшоў. Ст.
•клясь, междомет.—звукоподражанйе, удар курка. пнз.
•клясьці', клінў-нёш-нёць-нём-ніцё, прош. вр. Кляў, КЛЯла-ЛО, несоверш., перех.—прО-клннать, Гсл.; Mix. клясть. мгсл. Белорусс жертвует на "жыдоўскую школу” чтобы "жыдэ” выклялі (проклялч на смерть). Міколск М.(Демцц.:Веров II, 1896, 125).
•клясцы, -цоў-цом-цы-цамі-цох, мн. ч. —блокн для подвешйванья "нітоў”. Пажджы, мама, яшчэ клясцы прынясу. Макеенкі Аз. (Ксл.).
•кляшчотка-текі-тцы, ж— треіцетка. Гсл. Нейдзе на другой вуліцы, за рогам, вартаўнік затрашчэў кляшчаткаю. Дзьве Душы, 171.
•клятбоны-ноў, едйнств. ч. нет.—прокля-тйя. Клінець мертвымі клятбонамі. Бараскі Чаш. (Ксл.). См. КЛЯЦьбёны.
•клятба-бы, ж. 1. клятва. Клятба мне твая ня трэба, а грошы падай, што ўкраў. Нсл. 239.
2. проклятне. Had ім клядба Божая. Кіт. 1268. Had ім клябба анельская. Тм.(уварыг. клебба, з чаго відаць, што націск на канцу). He баюся твае клятбы. Нсл. 239. Сястра сястры клятбы dociifb: каб прапала, Бога просіць. Нсл. См. кляцьба.
•клятво-eä, ср. — клятба. МГсл.
•кляваць-мю-ваеш-вдр, несоверш.—быть очень слабым, едва держаться, едва ЖЙТЬ. Ар.
•кляваць, клюю, клюёш-ёць-ём-іцё, несо-верш., што—есть, клевать зерна й т. п.(вообіце все, что можно клювом целйком взять). Луні. Куры клююць ячмень. Ар. Я (верабей) паляцеў, сеў на гной І ктю. Дзяніскавічы НЗ.(Шейн, II, 163). Соверш.
клюнуць-ну-неій-не, што—клюнуть (зерно й т.п.). Луні; Ар. Ср. бзябаць.
клявёц
572
клыкатаць
•клявёц, кляўца, предл.-цу, зват. клеўча, мн. ч. кляўцы-оў-ом, мн. ч„ предл.-ОХ, м. 1. МОЛОТОК. НК.: Очеркн, 349; Гсл.
2. молоток для отбйвандя кос. Нсл. 236. Мой клявец добра касу клепе. Русінава Сян. (Ксл.).
3. молоток для наковкй жернового камня. Мокрае. Клявец трэба насталіць. Нсл. Уменьш. КлёуЧЫК. НК.: Очеркн, 349 —молоточек. Нсл. 236.
•кляцьба-бы, ж Купала—проклятае. Гсл.; Mix.; Косіч 16.
•КЛЯЦьбёны-Höp, едйнств. ч. нет.—прок-лятйя. Гэта ў нас такія кляцьбёны. Купіна Віць. (Ксл.). См. клятбоны.
•кліба-бы-бе, ж.—глйбкйй, тонкйй шест, ймеюіднй прймененйе в частях экнпажа, йлй соедмняются санные головкй одно с другою н с копыльямй, сьвязываются копылья, передок н задок тележной поверха накладкй й проч., НК.: Очеркн, Но. 713. скрученный прут для связыванья плотов, заборов н т. п. Прывяжы клібаю жэрдзь. Горбава Лёз. (Ксл.). Едйнств. ч.
клібіна-ны-не, ж. НК.: Очеркн, Но. 713. Перавяжы калы клібінаю. Луб’ева Аз. (Ксл.). •клГкаць, клічу-чаш-ча, повел. кліч, клі-чма, несоверш., перех.—ЗВать, КЛНКать. Ар.; Шсл. Ідзі кліч бацьку есьці. Ст. Соверш. паклГкаць, перех.—позвать. Ар.; Шсл. Пакліч дзеці на дварз, хай у хату бягуць. Ст. См. пагукаць. Мар'яна! Мар’яна, двойчы аклікнуў яе Лявон. Дудзіцкі(Бацьк., Но. 49-50, 436-437).
заклікаць-аю-аеш-ае, повел.-йй-айма, несоверш., перех.—зазывать. Гсл. Жыды ў лазьню, у школу заклікаюць. Нсл. 170. Соверш.
заклікаць, перех.—позвать, Гсл. зазвать. выклікаць-яю-яей/-яе, несоверш., перех.
—вызывать, МГсл. громко вызывать по йменй, по фамйлйй, выклнкать. Соверш. выклікаць—вызвать.
яаклікацца-аюся-аешся, соверш.—доз-ваться. Шсл. Нешта не даклікацца цябе, дзяціна. Ст.
•клікўн, (Скар. Ill Ц.) 1. ночной сторож, который должен переклнкаться с дру-гймй сторожамн й крнчать: Варта! Нсл. 236.
2. созываюгцйй на работу н поздно вечером под окном даюіднй знать, к какой работе должны явйться к зав-трашнему дню. Клікун заказаў рана на скарадзьбу. Нсл. 236.
3. еврей в городах й местечках, крнчаіцйе на распев, сзывая в баню йлй школу. Жыдоўскі клікун у лазьню склікае. Нсл.
• клГмкаць-аю-леій-ле, несоверш.—пройз-воднть звук, трогая струну. Гсл.
• клуб-бд, предл. й зват.-бе, м.—тазовая кость, Шсл. головка й вертлюг бедренной костй. Ар. Марына зьвіхнула клуб. Ст.
•КЛубоК-бктІ, предл.-бкў, зват.-бку, мн. ч., дат.-бком, мн. ч„ предл.-бкох, м.—клубок.
•клубіцца—клубдться. МГсл.
•клубкаваты, -тая-тае—шарообраз-ный. Шсл. Падай мне клубкаваты камень. Слопішча Шацк. (Шсл.).
•клубшца-цы, ж.—клубннка. мгсл.
•клубы—тазобедренные костй. Гсл.
•клўмак-л/ка, предл. й зват.-мку, м.—ко-томка(узел, С.) узелок(связанный кон-цамн платок, кусок тканй н т. п., в который уложены веіцй, пожйткй й т. п., С.). Гсл. См. клумка.
•клумка-мкі-мцы, ж.—котомка, сума, мешок с ношею, дорожнымй веіцамй. Вазьмі сваю клумку і йдзі з Богам. Нсл. 237. Ня плач, старац у клумку возьме. Нсл. См. клумак.
•клўнaк-«^a, предл. й зват.-нку, м.—вьюк, узел, Гсл. узел, мешок, пнз. мешок. Растсл. Навязала клунак із хусьцям — ледзь падняць. Ст. Ср. клумак, клумка.
•клуня-ш-ш, ж. пнз.—хлебный сарай, которым, без перестройкй, может быть обычная "пуня" — сенной сарай, НК.: Очеркн, Но. 593. сарай в роде гумна; "пуня" прй гумне, Мннск н Могнл. губ. сенный сарай, Ксл.; Гарадна(Смоленск, Полесье 182) болЬШОЙ сарай, рйга, гумно. Гсл. Гумно й дзьве клуні згарэлі. Нсл. 237. Ідзе завуць "пуня”, a йдзе "клуня". Лужасна Куз. (Ксл.).
•клупайла-лы, обш,.—медленно делаю-іцнй что-л. Клупайлу гэтага (гэтую) ня борзда дажджэшся. Нсл. 237. Ён то работнік, але вялікі клупайла, ня борзда выбіраецца на работу. Тм.
•клупаньне,—( м под калупаньне. •клуп-аць-іць-нўць,— см. под калупаць. •клупацца,—<■«. поб калупацца.
•клупіна-ны-не, ж.—царапнна. Гсл. Ад клупіны зрабілася болька. Нсл.
•клыга-гі, ж.—место, где "клыгоча", клокочет вода рекн, перелйваясь чрез прегражденйе. Цымборскі.
•клыгаць, (Растсл.) клыгаць, (Шсл.ьак? аю-аеш-ае, несоверш. 1. хромать, Растсл. прнхрамывать. Шсл. Конь нешта клыгае на адну пярэднюю нагу. Ст. Соверш. даклыгаць—дойтй хромая. Пакуль сам даклыгаю, другі заскоча перада мною. Тат. Ванэлі, 379.
2 . (перен.)—медленно прйблнжаться. Восень клыгала ўгары. С. Музыка, 34. наклыгаваць, -гую-гуеш-гуе, несоверш.
—прйхрамывать, Шсл. йлй заметно хро-мать. Конь наклыгавае на заднюю нагу. Ст.
• КЛЫК, клыкй, предл-ку, зват. клыча, мн. ч.. дарг.-КОМ, мн. ч., предл.-KOX, м.—КЛЫК. Ар.
• КЛЫК I, —КЛОК. Карачэўск. п. (Будде: Т,-Орл., слов.).
• клыкатаць, клыкачў-чаш-ча, несоверш. —клокотать. Знішчэньняў жах клыкоча. Салавей; Сіла, 81.
клында
573
клюшня
•клында-дм-дзе, ж.—постная "вераш-чака”, в нее вместо сала й мяса кладут сельдй й постное масло. Лань.
•КЛЫП, отгл. частйца—употреблятся ДЛЯ выраження медленного хода йлй хро-манья(ковылянья, С.). Бяда з такого хадою, што клып ды клып. Нсл. 237.