Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•крамны-ная-нае—лавочный, куплен-НЫЙ В лавке. Ар.; Гсл.; Шсл.; Растсл. У яго ўся крамная адзежа. Ст. У Грышкі крамная кашуля. Дабрамысьль Лёз. (Ксл.). Крамнае сукно. Нсл. Падзер маю кашулю крам-ную. Жукова Імгл.(Косіч 35). КупІ, МІЛЫ, крамную сарочку. Росуха 1мгл.(Косіч 39).
• крамсель-ля, предл.-лю, м.—кремневое ружьё. НК.: Под. пос., Но. 86.
•крамсёлька-лькі-льцы, ж.—крамсель. НК.: Под. пос., Но. 86.
•крамсёль-ёля, предл. й зват.-елю, мн. ч,-селяў, м.—ружьё. НК.: Очеркн, 520.
•крамсёлька-лькі-льцы, ж.—ружьё. НК.: Очеркн, 520.
•крамсёльнік-гка, предл.-ікў, зват.-іча, м.—стрелец нз "крамсяля". НК.: Очёркн, Но. 545.
•крант—кран. Гсл.
•крануты,- см под кратаць.
•кранўць,—см. под кратаць.
•кранўцца,—см. под кратацца.
•крапанікі-коў—кншкн с начлнкой. Ксл. Крапанікі ("крыпанікі”) надзяюць мор-каю, грыбамі, яблыкамі. Альшанікі Беш. (Ксл.).
•крапанка-кг, дат., предл. крапанцы, ж. —начннка. нк.: Очеркн, 7. Люблю ўсё з крапанкаю. Лужасна Куз. (Ксл.).
•крапаны-ная-нае—с начннкой, НК.: Очер-кн, 7. начнненный. Област. крыпаты. НК.: Очеркн, Но. 209. Крапаны пірог. НК.: Очеркн, 7. Крапаныя блІНЫ. НК.: Очеркн, Но. 209.
• крапясты-лпая-гаае—покрытый кра-пннкамн, крапчатый. Уменьш., ласкат. крапясьценькі—покрытый точечкамн, пестренькнй. Гсл.
•крашўнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м. —цыпленок, роднвшнйся в нензвестном для хозяев гнезде. нк.: Очеркн, Но. 803. •крэўчык,—cm. nod кравец.
•крапіцца-плюся, крэпішся, несоверш. 1. укрепляться(поправляться, С.), после болезнн. Бацька крэпіцца патроху. Нсл.
2. подкрепляться. Крапіся на дарогу. Нсл. Соверш. пакрапіцца-плюся, пакрэпішся —основательно падкрепнть снлы едою. Шсл. Пакрапіўся добрсг. магу цярпець аж да вечера. Ст. Ср. пасілкавацца.
• крапчэць-эю-эеш-эе, несоверш. 1. креп-чать, становнться крепче, сшіьнее. Нсл. 256. Мароз крапчэе, пакрапчэў. Нсл.
2. здороветь, поправляться в здоровьн. Нсл. 256. Тата крапчэе. Нсл.
3. делаться тугнм. Нсл. 256.
пакрапчэць, соверш. к крапчэць 1, 2, 3. Гуж пакрапчэў. Нсл.
•крапчыня-ні-ні, ж.—крепость чего-л. •краса-ьг, ж. 1. красота. Шсл. Ты, касамая, краса дзявоцкая, каму ж ты, краса, дастанешся? Красновічы Сураск.(Сержп.: От-чет, 12). Мне й ад квасу дасьць Бог красу. Послов. Лядцо Пух. (Шсл.).
2. цвет ржн н трав. На жыце ўжо краса. Ар.
3. клнчка коровы. Куды, Краса? Ар. •красала-ла, мн. ч.-лы-лаў, ср.—огннво. Гсл.; Даль. См. красіво, крэсіва, крысала. •красамоўства-ea, ср.—красноречне. Гсл. •красакаць-сўю-сўеш-суе, несоверш.—цве-стн(по отношенню к ржн н травам, Ар.). мгсл. Соверш. адкрасаваць, 1. отцвестн(о ржн н травах, С.). Шсл. Жыта ўжо адкрасавала. Ст.
красавацца
578
кратаць
2. (перен.)—отцвестй(потерять свежесть, молодость, постареть). Адкрасавала ўжо лецечка сваё. Ст. Соверш. закрасаваць —начать "красаваць”. Жыта ўжо закра-савала. Ар.
•красаварца-сўюся-суеійся, несоверш. 1. наслаждаться выгодамн жйзнй, процве-тать, благоденствовать. Красуецца ў жыцьцю, чаго яму не стаець? Нсл. 252.
2. раскошествовать. Красуецца ў чужым дабру. Нсл. 252.
3. іцеголять, (Нсл. 252) красоваться. Красуецца ў чужой адзежынцы. Нсл. Отгл. ймя суіц. красаваньне-ня, предл.-ню—цвете-нне(хлебов й трав, С.). Гсл.
2. наслажденне хорошнмн обстоятель-ствамн жйзнй; чувствованне удовольст-вня, счастья. Дзявоцкае красаваньне. Нсл. 252. He вялікае красаваньне за ім, хоць ён і багаты. Нсл.
пакрасавацца-сўюся-сўешся, соеерш. к красавацца в 1,2 йЗ-ем см. — ”красавацца"_ некоторое время. Пакрасаваўся на сьвеце. Нсл. 252. Няхай пакрасуецца цяпер. НК.: Сбягн, 9.
•красаві'к-гка, предл.-ікў, зват.-іча, м.—чет-вертый месяц года, апрель. Які сакавік, такі і красавік. Послов. Нсл.
•красаць-аю-веш-ае, повел.-ай-айма—вы-секать ОГНЙВОМ. Гсл.; Вят„ Вост. (Даль.). Красай, выкрасі агню. Нсл. 252. Соверш. выкрасіць. Нсл. 252.
•красе'ля-лі-лі, ж.—настурцня. Растсл.
•красённы-ная-нае, прйлаг. к кросны. Красённыя клубкі. НК.: Очеркн, 157.
•красіво-eä, мн. ч. красівы, ср.—огнйво. Ар.; Нсл. 252. Красіво маланкі выцяла ў сівы камень. Танк(Калосьсе, Но. 3/20, стр. 132).
•красшь, крашу, крэсіш, крэша, несоверш. Сталяны разбрыкаўся конь, крэша падковамі агонь. Швэд: Сьцежкі, 117.
•красіць-шу-сіш-красе, арх.—украшать. Растсл. Па двару хадзіла, бацькаў двор красіла. Росуха Імгл.(Косіч 14). Соверш.
акрасіць—украсмть. А ў лузе каліна, а ў лузе каліна, а ўвесь луг акрасіла. Дсл. Соверш. закрасіць—заправйть(пйіцу чем-л.). Вось дык, думаю закрашу (алеям), надта ж я люблю зь ім кашу. Багушэвіч.
•краска-слі, дат., предл.-ЦЫ, ж. 1. цветок, Ар.; НК.: Очеркн, Но. 831; Віцебск.; Ксл. ПОЛевОЙ цветок. Гсл.; Нсл. 251. У каго ё кветка папараці, той можа ўзяць усе скарбы (на Купальле), калі-ж ісьці бяз краскі, то нячыстая сіла можа асьляпіць. Кот 212. Там яны ірвуць краскі і ўюць вянкі. Тм. Усякія пахнючыя краскі, лесавыя або гароднія, на дождж мацней пахнуць. Рэч. (Пет. н, 27). Ён лётае па красках, па траве. Крушына: Калыханка(3ьніч, 1953, Но. 24).
Назьбірала красак на ўзьмежку. Белькава Беш. (Ксл.). У самую касьбу — сонца, краскі, чырканьне косаў. зсд. 390.
2. краска, мгсл. краснльное веіцество. Аддаю сукно ў краску. Нсл. 251.
3. румянец, краска. Моцы мець ня будзе, яснасьці ў вачох ня будзе, краскі на травы ня будзе. Кіт. 6565. Прывёў дзеўкуў краску. Нсл. 252.
красачка-чкі-чцы, уменый. к краска в 1-ом зн.—цветочек. Растсл.; Ар. Русалкі сядзелі, халадок капалі, дый дзеўкі гукалі: Дзевачкі-красачкі, дайце нам сарочкі. Водзьвінка імгл.(Косіч 14). Пайшоў татачка не пайшоў, зырваў красачку дый знай-шоў. Рылавічы НЗ.(ПНЗ 40).
•красны-ная-нае, уст.—краснвый. He радзіся краснай а шчаснай. Послов. Войш. Паеду, мамачка ў дарогу часную па сваю дзевачку краснаю. Пісараўка Імгл.(Сержп.: Отчет, 7).
красная літаратура—художественная лнтература. Нареч. красна, уст.—краснво. Ласкат. красьненька. Зарала зорачка ясьненька, вышывала Марынка крась-ненька. Гор. (Кот, 203).
•красўха-ўхі-усе, ж.—красотка, краса-внца. Смл. (Даль). Твая жонка красуха. Нсл. 252. См. харашуха.
•красьба-бы, ж„ уст.—украшенйе. Гсл. См. прыбор.
•красьці-дў-дзёш-дзёць-дзём-дзіцё, несо-верш., перех.—красть, Ар.; МГсл.; Шсл.
воровать. мГсл. Рабіць ён хворы, а красьці дыкумее. Ст. Прйч. крадзены—краденный, ворованный. Крадзенае ў карысьць ня пойдзе. Нсл. 251. Крадзенага каня купіў. Тм. Соверш. украсыц-ду-дзеш-дзець-дзем-дзіце, перех.—украсть, Ар. уворовать. Шсл. Ночы ў нас нехта хацеў калёсы ўкрасьці. Ст. Прйч. украдзены—украденный. Ар. Нож быў войстры, як брытва, але ўкрадзены. Ст.
акрадаць-аю-аеш-äe, повел.-ай-айма, несо-верш.—обкрадывать. Цыганы нас акра-даюць. Нсл. Соверш. акрасьці, акрадў-дзёш-дзёць-дзём-дзіцё—обокрасть. (Цыганы) ночы акралі клець. Нсл. 362.
пакрасьці, соверш.—украсть всё, многое йлй всех, многйх; покрасть. Зладзеі хацелі ўсё пакрасьці ў клеці. Ст. Пакралі сала ў каморы. Ст.
скрадаць-аю-аеш-ае, нав.—красть по малым частям. Ты, калі пойдзеш да клеці, кажны раз што-колечы скрадаеш. Нсл.
•кратоуня-ні-н/, ж.—нарытая кротамн кучка землй. Раськідай кратоўні. Лятоў-шчына Куз. (Ксл.).
•краха-ты-це, ж.—прут в металлнческой решетке. Гсл.
•кратаць, (Сакуны 9\уаю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несоверш. 1. чым—шевелнть. Mix. Хворая ледзь кратала перасохлымі вуснамі. Дзьве Душы, 98. Лісьцём другая (краска) кратае, б’е ўсёй зямлі паклон. Калачынскі: Л. казка. ПрыгоЖЫ СОН на досьвітку сьніцца, і кратае вусны песьня сама. Кавыль(Бацьк. 12-13/496-497). Дзядзька лейцы кратае. Крушына: Творы, 36., перен.
кратаць
579
кратацца
—побуждать к деятельностя, выводнть нз состояння вялостн; шевелнть. Соверш. раскратаць, каго-што—расшевеллть. Mix. Прыпынкі рабіцьму над тым, што натхніць і раскратае. Кавыль: Пад зорамі, 5. He раскратаю ў сэрцу я струн. Кавыль: Ростань, 27.
2. перех.—трогать. Шсл.; Mix. Някратай, бо зваліш. Стаішча Чаш. (Ксл.). Ня кратайце, дзеці, тут нічога. Ст. Кажух, што лепшы — усё ў жытох лягло высталых, якіх ня кратаў серп, хоць вырасьлі. сьцяной. Ар. Жыд'. — Я пайшоў у Пакраты(назоў сяла), там было вісела (вясельле), мяне там пабілі. Прыстаў-. Калі вісела, ня трэба кратаць, няхай вісіць. Mix. Ня кратайце рукамі пачатак маіх ЧорнЫХ дзён. Дубоўка: Браніслава(Прый-сьце, Но.1). См. чапаць. Соверш. пакратаць —потрогать, несколько затронуть. Mix. Нашто ж ты пакратаў гадзіньнік, цяпер ня будзе йсьці. Ст. Сэрца палцамі пакраталі. Кавыль: Пад зорамі, 56. Старьі.. падышоў да шофера і пакратаў яго за ПЛЯЧО. Брыль: Жменя, 7.
3. перт.—вызывать легкое двнженне чего-л., оставлять легкне следы на чем-л. прн своем появленнн; торгать. Зямлю цяп-лом зялёным кратае рунелая вясна. Крушына(3ьніч, 1952, Но. 18).
За. чым,—слегка двнгать, шевелнть. Конь кратаў вушамі.,—двнгая чем-л., пронзводнть какую-л. работу; шевелнть. У Гальшанах і папоцемку, кратаючы гліцамі, робяць рукавіцы.
4. перен.—вызывать сочувствне, состра-данне к себе, волновать, умнлять, трогать. Цябе ня кратае людзкая кроў. Клішэвіч(Прыйсьце, Ho. 1).
5. сдвнгать с места, употребляя уснлне. Гсл.
6. перех.—(грузнть, С.) чрезмерно накла-дывать(воз н т.п.), прнлагая болыпые снлы, Гсл. навалнвать. Кратаў, кратаў дый накратаў гэткі воз, што бадай конь не пацягне. Нсл. 256. Соверш. накратаць —навалнть, накласть тяжесть, нагру-знть. Нсл. 310. Накраталі сена поўну пуню. Нсл. 310. Накратаць вазы. Нсл. Прйч.
накратаны—плотно (это необязательно, С.) наваленный, нагруженный. Такога накратанага воза й конь не пацягне. Нсл.
7. шатать, двнгать. (МГсл.). Як ні краталі, ані зь месца не скранулі. Нсл. 256. Соверш. скранўць, -нў-нёш-нёць-нём-ніце—сдвн-нуть с места, тронуть, С. (пошатнуть, С.). МГсл. He скранеш мяне зь месца. Нсл. 588. Ледзь ізь месца скранулі вазы. Нсл.
Каменя не скрануць ізь месца. Ст.
8. перех.—бнть, колотнть. Ня добра ты кратаеій яго, калі б бяды ня было. Нсл. Соверш. пакратаць—побнть, поколотнть. Пакраталі добра. Нсл. 256.
9. прнкасаться чем-л.(вожжамн, пово-дом, шпорамн), трогать. Соверш. кранўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё, а) тронуть, Гсл. тронуть с места. ПНЗ; Mix. Ён крануў каня й падаўся на Андрэя. зсд. 14. б) (ударнть, Нсл.), двннуть. Гсл. Крану і ўсьнеш тут. Нсл. Крані яго па галаве. Нсл. в) юверш. к кратаць в 4-ом см., вызвать сочувствне, состраданне к себе, взволновать; тро-нуть. I матчыны словы у сэрцах дзяцей ласкавыя струны кранулі. Гарун(ст. "Добрыя дзеці”). Перарваліся ніткаю думы, даўны смутак ціхутка крануў. Жылка, 49. Сэрца голас твой ня кране. Тм. 51. Бабуліны іх не кранулі словы. Дуб. Чые рукі прыга-жэйшыя! Пачуцьцё мае кране слова, сэрцу надта блізкае. Крушына: Лебедзь, 28. Кранула-б сэрца і каменнага. Крушына (Зьніч, 1952, Но. 20, 4). Прйч. крануты. I ўступае перад дзядзькам кажны, ўра-чыстасьцю крануты спакваля. Лойка: Л. песьня.
КНІГІ ОНЛАЙН
