Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. повернуть, Гсл. повернуть чем-л. мгновенно. Крутнуць головою, вусам. Нсл.
3. повернуть дело на йзворот. Крутнуў мазкамі. Нсл. 255.
4. сплутовать. Гэта ўжо ты крутнуў. Нсл. 255.
•круціць, 1. перен.—плутовать. Гсл.; Ар.; Шсл. Каб табе ў мазкох круціла, як ты заўсёды круціш. Нсл. 255. Ня круці, кажы праўду. Ст.
2. хнтрнть, делать лукавые йзвороты. Ты ўсё круціш, ніколі ня скажаш праўды. Нсл. 255. Круцячы сьвет пройдзеш, але назад ня зьвернешся. Послов. Нсл. Круці, ня круці, трэба памярці. Послов. Ст.
3. нестн, гнать, подобно крутяіцему внхру. Ліха цябе туды круціць. Нсл. 255.
4. не давать должного. Круцель гэны ўсім круціць і нам скруціў грошы. Ар.
круце(круціць), соверш. закруціла, безлйч.
1. вызывать головокруженйе. Чыжык, чыжык, дзе ты быў? За ракою віно піў. Выпіў чарку, выпіў дзьве, закруціла ў галаве. Нсл. 255. Круціць, закруціла ў яго ў мазкох. Нсл.
2. вйхром уноснть. Куды цябе круціць? Нсл. 255.
абкруцІЦЬ, несоверш., nepex. 1. обвернуТЬ. Абкруці шыю шалікам. Ст.
2. обмануть. Шсл. Такі абкруціў мяне ён, не дадаў рубля. Ст.
абкручаваць-чую-чуемлчуе, несоверш\к абкруціць 1, 2).
закруці'ць-учў-ўціш-ўце, соверш. каго-што, у што, 1. завернуть. Закруці сыр у паперу. Ар. См. завярцець.
2. прндать кому-л. согнутое положенйе, подверхнув в сторону, вверх й т.п. Закруціў вусы. Ар.
3. завйнтйть. Закруці крант. Ар.
4. о мятелй. Дсл. 240. Закруціла, завыла ўсі дарогі, замяла.
закруціць носам—выразнть недоволь-ство. Закруціў носам, бы хрэну панюхаў. Дсл. 240. Несоверш. закручаваць-чу'ю-чуеш-чуе, повел.-уй-уйма, 1. завертывать. мгсл.; Ар.
2. несоверш. к закруціць в2-ом см. Кажны раз закручуе вусы. Ар.
3. несоверш. к закруціць в 3-ем см., завннчй-вать. Ар.
накруціць, накручў, накрўціш-це, co-верш.. што на што, І. намотать обвйвая вокруг чего-л., накрутать.
2. —завестн(часы). Забыўся накруціць гадзіньнік. Ар.
3. перен. (што да чаго)—сделать, прнду-мать, йзобраздвать й т. п. что-л. очень сложное, замысловатое, необычное; наговорйть, напйсать много чего-л. сложного, замысловатого.
4. мотая навйть, замотать.
накручаваць-чую-чуеш-чуе, несоверш. к накруціць e 1, 2, 3 й 4-ом зн.
накруці'ць, соверш. к круціць I, 1. враіца-тельным двнженнем нзменнть положе-нне кого, чего-л., повернуть. Пакруці ключ у замку. Ар. Куды ты круціш шрубок? Пакруці налева. Ар.
2. соверш.(к круціць 4). Чорт яго пакруціў на гэту дарогу. Нсл. 255.
3. перен. соверш. к круціць 5—не отдать должного многнм нлй многое. Ен шмат каму пакруціў. Ар.
перакруЦІЦЬ-учў-ўгрш-ўце, соверш.. перех.
1. ложно йстолковать, йзвратнть. мгсл. Перакруціў мае словы. Ар.
2. йзменнть, перейначйть, йсказнть.
3. закрутнть слйшком сйльно; слйшком сйльным йлй продолжйтельным круче-ннем йспортнть. Перакруціць трубу, крант. Ар.
перакрўчаваць-чую-чуеш-чуе, каго-што, несоверш. к перакруціць в 1, 2 й 3-ем см. Ар.
скруінць, скручў, скрўціш-це, соверш., перех. 1. крутя свернуть, скрутнть. Скру-ціць панчохі, шкарпэткі. Ар. Скруці анучы ў хатуль і занясі. Бель Выс. (Ксл.), —сделать, йзготовйть крутя йлй свер-тывая. Скруціць папіросу. Ар.
скруціць дудку—надрезав кору на ветвй дерева(обычно лозы), крутя отрезок коры, йзготовйть "дудку”. Ар. Эх, скручу я дудку, такое заграю, што ўсім будзе чутна ад краю да краю. Бурачок: Дудка.
2. соверш. к круціць в 5-ом см.у не отдать ДОЛЖНОГО. Во, жулік, скруціў! Берасьні Беш. (Ксл.). Каб табе ў мазкох круціла, як ты скруціў мне грошы, пазычыўшы. Нсл. 587. выкруціць, выкручу, выкруціш-це, со-верш.. nepex. 1. ВЫВернуть, (Нсл. 84) вывер-теть. Выкруці трубу. Ар. Надабе выкру-ціць лямпачку. Ар. Дурэючы выкруціў сабе руку. Нсл.
2. выжать воду, крутя что-л. намоченное (в особенностй белье после стнркй, С.). Шсл. Добра выкруці анучку, каб сухая была. Ст.
3. йзворотамн обмануть. Таргач ня жыў, калі ня выкручуе чаго ў нашага брата, заўсёды хоць капейку, а выкруце. Нсл. 84.
выкручаварь-чую-чуеш-чуе, каго-што, несоверш. к выкруціць e I, 2 й 3-ем см. Ня выкручуй рукі. Ст.
укруіцць
585
крыга
укруці'ць, укручў, укрўціш-це, соверш.. перех.—ввйнтйть. Укруціць лямпачку. Ар. Несоверш. укрўчавац\.-чую-чуеш-чуе.
ускруціла, безлйч.—(слйшком, С.) рано подняло co сна. Ар.; Шсл. Чаго цябе гэтак рана ўскруціла! Ст. Hi сьвет, ні зара так рана цябе ўскруціла. Нсл. 72.
ускруціць, соверш.—слйшком рано под-нять co сна кем-л. невйднмым. Ускруціла яго нячыстая да поўначы. Ст.
•КруЦІЦЦа, КручуСЯ, КрўцІШСЯ, несоверш. 1. вертеться, Гсл. кружйться. мгсл.; Ар. Ня круціся ў вадзін бок, бо галава закру-ціцца. Ар. У мяне ў галаве круціцца. Нсл. Люба глядзець, як яны ў скоках круцяц-ца. Нсл. Колца ў машыне борздакруціцца. Ар. Круціцца як той чорт. Ст. Соверш. абкруціцца—обвернуться. Абкруцілася вяроўка каля плоту. Вядрэнь Чаш. (Ксл.). Соверш. закруціцца, а)—начать кружйть-ся, закружйться. Як даў я яму паўхеніча, дык ён і закруціўся. Нсл. 43і(под паўхеніч). б) кружась, дойтй до головокруженйя. Ад гэтага мазголеньня твайго і ў галаве ягонай закруціцца. Нсл. 287(лод мазго-леньне). Соверш. накруціцца, а) накру-жйться, навертеться(напр. в танце, С.). Шсл.; Ар. Накруціўся, аж галава баліць. Ст. Ты яшчэ не накруцілася, дай жа мне паскакаць. Нсл. 739.
б) натаскаться по разным местам, ветренйчая. Ён яшчэ не накруціўся, ізноў пакруціўся некуды. Нсл. 739.
в) насуетйться, ходя. Накруціўся я ўсюдых, пакуль заладзіў гэтую справу. Нсл.
г) появйться, выступйть(о слезах). Сьліза накруцілася ў яе. Ар.
д) навернуться(о беде), Шсл. случайно оказаться, подвернуться. Кр.Адкуль гзта бяда накруцілася на нас? Ст. Соверш. скруціцца, а) крутаться. Аборка скру-цілася. Ар. Як даў, дык ён аж скруціўся. Ар.
б) быть поврежденну слйшком сйльным, неправйльным ввертыванйем, много-кратным повертываннем. Ключ, замок скруціўся, адамкнуць ня можна. Нсл.
2. постоянно находчться где-л., около кого-чего-л. Ня круціцеся тут. Нсл. Круціцца нейдзе па сьвеце. Нсл. Хто круціцца, тый жыць вучыцца. Послов. Нсл.
3. легкомысленно пребывать с кем-л. Кацярына з усімі дзяцюкамі круціцца. Пустынкі Сян. (Ксл.).
4. стремвться куда мймо волй другчх, опешйть по ветренностн. Круціцца, ліха ведае куды. Нсл. Соверш. пакруціцца. Пакруціўся на край сьвету. Нсл.
выкруціцца, выкручуся, выкруцішся, соверш. 1. вывйнтйться, вывернуться. Лямпачка выкруцілася. Ар.
2. вывернуться, йзвернуться, (МГсл.) ловко выйтй йз затрудннтельного поло-ження; уклонвться, увйльнуть от чего-л. Выкручуйся, ня выкручуйся з нашыхрук. Нсл. 84. Ледзь выкруціўся зь бяды. Ст. выкручавацца-чуюся-чуешся, 1. несоверш. к выкруціцца в 1-омй 2-ом см.
2. страд. к выкручаваць в 1-ом U 2-ом. см. Ніяк ня выкручуецца труба. Ст.
3. ломаться, (Шсл.) крнвляться, паяс-ннчать. Даволі табе ўжо выкручавацца. Ст. Выкручуецца, як тое чарцянё. Ст.
ускруціцца, ускручўся, ускрўцішся, несоверш. 1. (слйшком, Ар.) рано встать. Ар.; Шсл. Ускруцілася сядні мая гаспадыня яшчэ да пеўняў. Ст. Hi сьвет ні зара ўскруціўся ехаць. Нсл. 72.
2. внезапно возыметь намеренне к чему-л. Ускруціўся жаніцца. Нсл. 72.
*круць I, отгл. частйца, — употр. ДЛЯ выраження действня в быстром пово-роте. Круць і выскачыў. Нсл. 255. Круць, верць, у чарапочку сьмерць.(смажаная каўбаса на скварадзе). Нсл.
•круць ІІ-цл ж.—крутнзна, круча. Узье-хаў на круць гары. Нсл. 255.
•крўцьцю, нареч. 1. употребляя нзвороты. Круцьцю нёварацьцю. Послов.—(т.е, вер-тясь, не возвраіцаясь назад). Нсл. 225.
2. плутовскн, плутуя. Круцьцю забага-цеў. Нсл.
•круч, 1, круча, обрыв. Гсл.
2. внр, глубокое место в реке. Гсл.
• іфучонка-нл/-«йы, ж.—лоза, прут, свн-тый спнралью, служнт для перевязкй. ЛазовЫЯ кручонкі. НК.: Очеркн, 368. См. круцель в 2-ом см. — вітка.
•крўчнік-гка, пред.і.-іку, зват.-іча, м.—прй-способленне для вешанйя одежды, сос-тояіцее йз столбйка с крючкамн вверху йлй йз пластннкй с крючкамч; вешалка (полка йлй стойка).
• круччо, собйр.. см. под крук в 4-ом cm. u под крукі.
• крьіга-гг, дат.. предл. крызе, ж. 1. льдйна. Шсл.; Ар.; Растсл.; МГсл. Ужо пайшлі крыгі па Дзьвіне. Астроўна Віц.(Ксл.). Крыгі пайшлі па раццэ. Нсл. 255. За крыгамі перавозу няма. Нсл.
2. рыболовный снаряд, употребляемый в травяннстых местах. По строенйю она напомйнает два полоза "капанцы”, соедйненные друг с другом в протнво-положной от загйба стороне, й служашйе как бы рамамн, на кой туго натянута густая сетчатая ткань, вязаная йлй тканая, НК.: Очеркн, 498. рыболовная передвйжная ловушка с ншрокйм от-крытым заходом йлй небольшая пере-двнжная сеть для ловлй рыбы втроем в траве охватом нлн у берега, Шастовічы, Балажэвічы, Канатоп(Нараўлянск. р., Крывіцкі, Полесье 169) снаряд ДЛЯ ЛОВЛй рыбы, которым управляют трй человека; сетча-тые бока сдвнгаются й раздвнгаются.
крыгалом
586
крыжаваньне
Крыгаю цяжка лавіць рыбу, сецьцю лепі. Нсл. 255. Заходзь із крыгаю зь берагу. Лядцо Пух. (Шсл.). Па зарослых рэках рыбу ловяць крыгамі. Пятніцкая Беш. (Ксл.).
• крыгалом-ло’, предл. U зват.-ме, м. 1. —ломка льда водою с наступленйем весны. Гляне вясна, зашуміць крыгалом. Жальба.
2. время ломкй льда водою с наступле-ннем весны; ледокол.
•крыха, крыхі, крысе, ж.—кроха. Уменьш. крышка-шкі-шцы—крошка. крышачка-чкі-чцы, уменьш. к крышка. Крышачка зуба. Няпрахіна Карачэўск.(Будде: Тула-Орел, 73). Па крышачцы. Хопаўка Карачэўск.(Тм. 78).
•Крыхў, нареч.—НвМНОГО. Ар.; Гсл. Карова дае толькі крыху малака. Клятное Пух. (Шсл.). Уменьш. крышку. МГсл.—немножко. Ар.
крышачку, уменьш. к крышку. Ар.
•крыяць-яю-яеід-яе, повел.-яй-яйма, несо-верш. 1. начать выздоравлнвать, крепнуть сйламн. Ледзь крыяе, акрыяў троху. Нсл. 253.
2. воодушевляться, окрыляться. Соверш. адкліяць-яю-яеш-яе—поправдться после тяжелой болезнй. Наш хворы троху адкліяў. Дсл. См. акрыяць. Соверш. акрыяць,
1. ожнть(окрепнуть, С.), окрыляться. Наша жыцейка па дожджыку акрыяла. Высачаны (Ксл.).
2. окрепнуть сйламй, воспрянуть духом, Шсл. йсполнйться душевного подьема, воодушевнться, окрылйться. Акрыяў пасьля хваробы ды ізноў за сваё. Ст. Сабінка сарамліва чырванелася. Потым, крыху акрыяўшы, прамовіла. Цэлеш(Яры-лаў агонь). пакрыяць, соверш.—ПОЖЙТЬ здоровым, Нсл. 459. пожйть в добром здоровье. Просьле маіх рук ня даўга пакрыяе ён. Нсл. 459.
•крыж, крыжа, предл.-ыжў, зват.-ыжу, мн. ч.-ЖЫ-Жоў-ЖОМ, мн. ч.. предл.-ЖОХ, м. 1. крест. Ар.; НК.: Нгры, Но. 15; МГсл.; Гсл.; Шсл.; Варашылы Куз. (Ксл.); Дсборняк ІУ, 179. Ой на тэй на Мядзьведжай Гары падмывае Дзьвіна тры крыжы. Зь песьні вяліцкіх плытнікаў, Віцьбіч (Бацьк. 49-50, 435-436). А ты, стары збуцьвелы крыж, у думках хлопца не стаІШ. Клішэвіч(ст. "Каліна”). Дзяк забыўся ўзяць крыж. Нсл. 256. Крыж пацалаваў. Нсл. Паваліўся крыж, што стаяў ў вулцы. Ст. (Сымона) прысілілі несьці крыж Ягоны. Луцк.: Мацьвей 27:32. Крыж Перадславы Сьвятой для народу зігцеў. Каласкі, Но. 70-71.
КНІГІ ОНЛАЙН
