Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. йзображеняе креста. Нсл. 256. Пры пасьвячаньню хат, сьвятар крыжы крэйдаю піша на сьценах. Нсл. 256. Рыза ўся ў залатых крыжох. Нсл.
3. накрест сложенная подставка, на которую ставят квашню, для замеса хлеба. Дзяжу з рашчынай ставяць на адумысловы "крыж”, тут дзеецца заме-са цеста. нк.: Очеркн,40. Паставіць дзяжу на крыж. Нсл.
4. крестец у человека й жйвотных, НК.: йгры, Но. 15; Ар.; Шсл. крестец у жйвотных. Гсл. У каровы на крыжу мяса дык нічога няма. Ст. Крыж дужа баліць. Нсл. 256. Выцяў калом каня па крыжу, аж прысеў. Нсл. Уменьш. крыжык-ка, предл.-ку, м. 1. крестйк. Ар.; НК.: Нгры, Но. 15; Шсл.; Нсл. 256; Шсл. Згубіў крыжык. Ст.
крыжычак-чка, предл. й зват.-чку, уменый. к крыжык. Ар. На істужцы крыжычак вісіць. Нсл. 256.
2. копна в вйде креста, в которые складывают яровой хлеб в снопах(овес, ячмень), пренмуіцественно по 10 снопов, чногда по 15, Ксл. накрест сложенные снопы. Шсл. Злажылі снапы ў крыжыкі. Расна Сян. (Ксл ). Ячмень сохне ў крыжы-ках. Ст.
3. мн. ч. крыжыкі—узор крестякамй прн тканье, вышйванье. Выткала пояс у крыжыкі. Ар.
• крыжовік-г'ка, предл.-іку, зват.-іча, м. —рубль с йзображеняем креста. Нсл. 256. См. крыжак в 2-ом см.
•крыжовы, (Нсл.), крыжавы, (Ар.; Ксл.увйя (вая)-вае(вое)—накрест лежаіцйй, пере-крестный. На дарогах крыжавых вецер галосе. Яз. Пушча. Крыжовая дарога,—т.е. дорога пересекаюіцая другую накрест. Нсл. У нас крыжавая дарога. Крывое Беш. (Ксл.). Праехалі крыжавую дарогу. Ар. Ля крыжавых дарог жыла дзяўчынка Сьлі-ма. Я.Г.-кі: Казкі, Но. 2, стр. 14.
2. крестный. Спадар....з крыжам быў падняты, якася Сам самахоць на аўтару крыжавым дзеля спасеньня народу людзкога зь няволі дзявальскае абрае Айцу нябёскаму. Малітвы 1695 г.
•крыжоўка-кч', дат.. предл. крыжоўцы, ж.—перекресток. Ідзі да крыжоўкі. Сук-рэмна Сян. (Ксл.).
•крыжак-якл, предл.-акў, зват.-ача, мн. ч.~ кі-коў-ком-коў-камі~кох, м., йст.—крес-тоносец. Даўней, кажуць, тут крыжакі ваявалі. Нсл. 255.
2. рубль с йзображенйем креста. Аднаго крыжака меў, і таго ўкралі. Нсл.
•крыжам, нареч,—накрест, крестообра-зно. Ар. Крыжам ляжаў перад абразом. Нсл. 256. Крыжам расьцягнуўся. паля-цеўшы. Нсл. Дарога будзе крыжам ісьці, a ты едзь проста. Тм.
• крыж-на-крыж, нареч.—накрест. Шсл. Перавязаў крыж-на-крыж. Ст.
•крыжаваньне-«я, предл.-ню, отгл. ймя суіц. к крыжаваць, крыжавацца, 1. распн-нанне Нсл. 255.
2. крестообразное положенйе, прннн-маемое велйколнтовскймй(белорусс-кймй) женіцйнамй, лежа в церквй пред нконамй, в роде эпйтймйй. Нсл. 255. He паможа табе й крыжаваньне тваё. Нсл.
крыжаваць
587
крысо
•крыжаваць, -жўю-жўеш-жўе, повел. -жўй-жўйма, несоверш., перех. 1. распннать. Збаві-целя крыжавалі, укрыжавалі за нас грЭШНЫХ. Нсл. Соверш. укрыжаваЦЬ. Деепр. наст. вр. укрыжаваны—распятый на кресте. Збавіцель за нас грэшных укры-жаваны. Нсл. 656. Прачыстая дзева...на ўкрыжаванага сына свайго глядзела. Малітвы 1695 г. Бо я ня думаў бачыць у вас нічога, апрача Ісуса Хрыста, дый укры-жаванага. Луцк.: І-шы ліст да Карынц. 2:2. Отгл. ймя суіц. укрыжаваньне-ня, предл.-ню —ерестное распятяе. Гсл. Збавіцель цярпеў укрыжаваньне за нас. Нсл. 656. (Хрыста) з крыжам на Голгофу вялі на ўкрыжаваньне. Малітвы 1695 г.
2. йспйсывать крестамв. Шсл. Маланка аж крыжуе неба. Ст.
3. растягввать кого-л. накрест, садясь на распростершне рукн й ногй, йлй прввя-зывая у кого-л. ру кй н ногй для телесного наказання. Глядзі, як злодзея крыжу-юць, раскрыжавалі. Нсл. 255. Соверш.
раскрыжаваць-жую-жуеш-жуе. Раск-рыжаваўшы, па руках і ногах сьцёбалі. Нсл. 556. Деепр. наст. вр. раскрыжаваны —положенный крестообразно. Яго бед-нага раскрыжаванага білі розкамі. Нсл. крыжааарца-жўюся-жўешся, несоверш. —прннймать крестообразное положенйе тела. Крыжуешся ў царкве, а ліха чыніш меж людзьмі. Нсл. 256. Соверш. раскрыжа-вацца, 1. прннять крестообразное поло-женне тела. Так наляцеў наўзнак, аж раскрыжаваўся. Нсл. 556.
2. лечь крестообразно, нйц, как делают в Белорусй женіцйны пред нконамн во время богослуженйя. Шмат бабаў, раскрыжаваўшыся, ляжаць, аж праходу за імі няма. Нсл. 556.
•крыжавша-ны-не, ж.—крестец. мгсл. •крыжавы,—см. под крыжовы.
•крыжніца-цы, дат.. предл.-цы, ж.—густые льдйны льда (т.е. нагромажденне йх, С.), плаваюшне по реке.
•крыкня-ні-нг, ж — крнк, крвчанйе. Н. Падыймецца крыкня. Н.
•крыкнуць,—CM. nod крычэць.
•крыксўха-ўхі-ўсе, ж.—крнкунья. Ар.
•крыксўн-уна, предл.-унў, зват.-ўне, мн. ч„ дат~НОМ, мн. ч., предл.-НОХ, м.—крйКун. Ар.; Нсл. 253. Замкні горла гэтаму крыксуну. Нсл. За крыксуном гэтым нічога ня чутно. Нсл.
•крыло-л<г, мн. ч.-лы, ср. 1. крыло. Семдзе-сятсот год кажнае крыло. Кіт. 109a I. См. скрыло. Собйр. крыльле. Распусьціў крыльле. Кіт. 1116 9, 1186 6, 11869,119а6. Ласкат. крыльліка. На крыльліку, здаецца, выляцела 6... Дзьве Душы, 18. Умешш. крылцо-ца, мн. ч. крылцы-лцаў—кры-лышко. У яе вырасьлікрылцы. Я.Г.-кі: Казкі, Но.2, стр. 6. Захавай мяне, Божа, пад сакалінае крылца. Гарадок імгл.(Косіч, 235).
2. отвал плуга. Ксл. У плузе прарвалася крыло. Сьвеча Беш. (Ксл.).
3. небольшая прястройка около гумна, по длдне стены; служят для ссыпаньня мякйны. Шсл. Зачыні крыло, a то сьнегу надзьмець у МЯКІНу. Амельна Пух. (Шсл.). •крылач-ача, предл.-ачў, зват.-ачу; мн. ч,-чы-чоў-чом, МН. ч„ предл.-ЧОХ, м.—рыбо-ловная ставная ловушка с однйм йлй двумя протявоположнымі глухймй за-ходамн й с однйм йлй двумя крыльямй (сетью). Зьдзітава Бярэзаўск.(Крывіцкі, Полесье 169).
•крылка-кя, предл.-ку, мн. ч.-кі-каў—кры-лышко. Гсл.; Нсл. 256. Крылка цярэшкі прыгожае. Нсл. На сінім мору ляцела лябёдка, крылкам апусьцяся, пер’ікам асыпяся. Нсл.
•крымінальны, -ная-нае—уголовный. Акін. 191.
•крымсаць-аю-<геш-де, повел.-ай-айма, несоверш.—небрежно, как попало резать на кускй, кромсать. Крымсаць па хрыб-це. Крывіч Но.7, стр. 16. См. кремсаць.
•крышца-цы-цы, ж.—родннк, вытека-юшнй йз берегового склона рва, рекя, озера й пруда, НК.:Очеркн,483. родняк. Гсл.; Ксл.; Нсл. 253; Жучк.: Топоннмнка, 13. См. крынка,—родннк, выходяіцйй с горного склона, Веляшковіцкая в. Віц.(НК.: Очеркн, Но. 130) йсточнйк ключевой воды..ф1 Растсл. йсточнйк, ключ. пнз. У крыніцы халод-ная вадзіца. Нсл. У нашым гародзе крыніца. Раіны Аз. (Ксл.). У нашым караваю 3 трох крыніц вада. Расуха Імгл.(Косіч 237). A ў полю крыніца, каля яе вадзіца. Козіна Пуц.(Халанскі 202). Гаючых крыніцаў ёсьць многа. Машара. Уменьш. крынічка-чкг-чцы, ж.—родннчек. Нсл. 253; Ар.
крышчанька-нбкг-ньг/ы, уменьш. к кры-НІЧКа. НК.: Очеркн, 483. Ласкат. крынічанька-нькі-ньцы. Нсл. 253. А йдзе тая крыні-чанька, што галуб купаўся? А йдзе тая дзяўчынанька, што я заліцаўся? йз песнн, Нсл.
•крынічлівы, -вая-вае—нсполненный роднйков. Нсл. 253. Крынічлівае месца. Нсл. •крытчнік-гку, предл.-Іку, Зват.-іча, м. —вероннка ручейн., раст. Гсл.
•крышчны-няя-нае, прйлаг. к крыніца, НК.: Очеркн, Но. 130. родннковый. Гсл.; Ар.; Нсл. 253. Крынічная вада. Нсл.
•крынка-нкг-ні<ы, ж.—родннк. Жучк.:Топо-ннмнка, 13. См. крыніца.
• Крынкі-нак—местечко в Сокольском уезде.
• крыпаць пірог—заделывать в пйрог начйнку. НКП. 147.
•крысо-сл, мн. ч. крысы-саў, ср.—пола. Далікатнае ножкі вырыс з расьхісну-тага крыса. Крушына: Творы, 113. Адно й другое крысо ўзьнялоая ўгару. Корзюк (Конадні, У-УІ, 38).
крыса
588
крышыцца
•крыса-сы, мн. ч. крысы-саў, ж.—пола (одежды). Шсл. У сьвіце адарваласякрыса. Ст. Адхінуўшы крысо паліта, стродка прамовіў:... Цялеш: Дзесяць, 74. Бярэ голымі рукамі вугальле й сыпе яго ў крысы свае адзежыНЫ. ”Божым Шляхам” Но. 3, стр. 13. Выме томік з-пад ізрэбнай крысы. Кавыль: Думы, 25. Крысаю свае вопраткі агарнула яго. М. Змагар. См. крысо.
• крысала- м, предл.-ле, мн. ч.-лы-лаў, ср. Северск.(Раст. 68)—стальная пластннка для высекання огня нз кремня, огнйво. См. красала.
• крыш-шу, предл. й Іват.-шу, м. 1. быстрый перелом болезнн, крнзнс, Нсл. 256. крутой перелом, тяжелое переходное состоянне, крнзнс. Крыш яму прышоў. Нсл. Ср. крыша, перакрыш.
2. сокрушенйе костей, смерть. Бярвіно звалілася ізь сьцяны, як ён тут стаяў, чуць яму крышу ня было; каб крышачку бліжэй, і крыш быў бы яму. Нсл.
•крышан-ана, предл.-анё, зват.-дне, мн. ч„ дат.-НОМ, мн. ч., предл.-НОХ, м. 1. ОТрезОК крошенной свеклы, редькн н т.п., йлй ботвье свеклы, лука. Ар.
2. очніценная свареная картофелйна. Шсл. На сьнеданьне наварылі крышаноў. Ст. Мне й аднаго крышана не пакінулі — самы ўсё паелі. Ст. Сала ўзяў з крышан. Ст. 3. мн. ч. крышаны-Hoj'—картофельный бульон(суп, С.). Ксл. Налівай крышаны. Яноўшчына Беш. (Ксл.).
•крышан-ўць-ны,—с«. под крышыць. •крышэньне, см. под крышыць.
•крышка-шкі-шцы, ж.—кроха, крошка. Якое іх жыцьцё’: як прыдзе вясна, дык крышкі хлеба няма, дзеці так і чэўраюць. Ст. (Шсл. под чэўраць). Крышкі, зьедкі зьбіралі. НК.: Старцы, 93.
•крышку,—CM. под крыхў.
•крышталёвы-вая-вае, 1. крнстальный, йз чнстого белого стекла сделанный. Нсл. 253. Крышталёвую чарку разьбіў. Нсл. 2. хрустальный. БГсл.
•крышталь-олю, предл. U зват.-алю, м. 1. стекляный граненный сосуд. Нсл. 253. Выбачай, паночку, што дзярвяным карцом падаю піць: у нас крышталю няма. Нсл.
2. крясталл.
3. (стекло высокого качества, облада-юіцее особенным блеском н способ-ностью снльно преломлять свет, С.), хрусталь. МГсл.
•крЫШЫЦЬ-йгў, КрЫШЫШ-Ша, несоверш.. перех. 1. (превраіцать в крошкн, Ар.) крошнть. Ар.; Шсл.; Нсл. 255; Гсл. Крышы хлеб у місу. Соверш.адкрышыць-шў-шыій-ша, чаго, Іа) отломать немножко, Нсл.374. отломать что-л. очень мелкое йлй тонкое. Дсл. Адкрышы мне сыру. Нсл. Адкрышыла кавалак зуба. Дсл.
2а) отделать(строго отчнтать кого-л.. С.) как следует. Дсл. Я, браце, нікоменькаму спуску ня дам — адкрышыла яго, як быць надабе. Дсл. Прйч. адкрышаны—отлом-ленный (маленькнй кусочек, С.) Нсл. 374. Адкрышаны кавалачак хлеба, сыру. Нсл.
2. сорнть крошкамн. Ар. Ня крышы ты хлеба на стол. Ст. Ня крышы хлеба. Нсл. 256.
3. резать ножем (на мелкне частн что-л., особено овоіцй, картофель, Ар.) Нсл. 256; Гсл. Крышы гуркі ў халаднік. Ар. Кры-шыць буракі. Нсл.
4. перен.—крушнть, разорять, уннчто-жать. Бура ўсё ломе, крышыць. Ст. Калі гэтак будзе хвароба крышыць, дык усе людзі могуць вымерці. Ст. (Шсл. под вымерціу I сіла крышыла лёд. Салавей. Однкрат. крышапўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё—снльным ударом поразнть. Нсл. 256. Трасца крышанула. Нсл. Вецер крышануў дзерва.
КНІГІ ОНЛАЙН
