Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•кўрава-ea, ср. 1. то, чем курят.
2. то, чем подкурнвают. Запалі курава падкурыць пшчолы. Лядцо Пух. (Шсл.).
• курава-вы, дат., предл.-ве, ж.—пыль (дорожная, С.). мгсл.
•куравы-ва я-вае—бывшйй неоднократ-но в пылй йлй дыму. Куравыя вочы дыму не баяцца. Послов. Рапан.: Прык. 200. •курарь-аю-аеш-ае, нееоверш.—тлеть, дымйть. Шсл. Дровы не гараць, а толькі кураюць. Галавешка ў печы курае; трэба вЫКІнуЦЬ, бо ўчадзІМ. Нсл. 737. Соверш. абакўраць-аю-аеш-ае—обжяться, срод-нйться с положенйем. Дсл. Троху абаку-pav. Дсл. Абакўраюць — жыць будуць. Тм. Соверш. акўраць, 1. покрыться копотью. 2. прйучйться, Дсл. прнвыкнуть, прдспо-собнться. Свой малец акура. Дсл. Соверш. закўраць—закоптеть. Шсл. Чыста ўся хата закурала ад дыму. Ст. Закураў камінок у лянпе. Ст. Закураў ліхтар. Ст.(Шсл. под ліхтар). Соверш. накураць —надымйть. Смалістая лучына курае, накурала поўну хату. Нсл. 737.
•курэц-рцл, предл.- рцў, зват.-рча, мн. ч-рцЫ-рЦОў-рЦОМ, мн. ч.. предл.-рЦОХ, м.
— курйЛЫЦйК. Нк.: Очеркн, 128; Ар.
•КурЗЦЬ-рў-рЫШ-рЫЦЬ, нееоверш.—КурйТЬ-ся. Шсл.; Ар. Папер аж пыл курыць. Ст. Курыць, веець мяцеліца. Нсл. 737. Соверш. закурэць—повалнть столбом (о пылл). Шсл. Конь панёсься, толькі пыл закурэў. ,Ст.
•курба-бы, ж.—куренйе(табака). Ар.
•кур’як, м.—курятнйк. Арлоўск.(Будде: Тула, Орел, слов.).
•кўрк.а-ркі-рцы, ж. 1. курйца. НК.: Очеркн, 409; Гсл.
2. тюльпан. Ксл. Цюльпан жа ў нас завецца курка. Асавец Беш. (Ксл.).
кўрка-ялаўка—курйца, переставшая на время класть яйца. НК.: Очеркн, 409.
курка-крапіуніца—курнца, кладуіцая яйца в нейзвестном месте. нк.: Очеркн, Но. 803.
куранё-няці, meop.-нём, мн. ч.-няты, ср. —цыпленок. Гсл.; Ар.; Шсл. Нейдзе прапала ■ адно куранё. Ст.
•кўрКІШКІ-KW, едйнств. ч. нет.— КОртОЧКй. Ар. Сядзіць на куркішках. Ар.
•курмёль-яля, предл.-ЛЮ, зват.-ёлЮ, мн. ч-мялі-лёў-лём-лі-лямі-лёх, м.—голец(не-большая пресноводная рыба сем. карпо-вых с тонкой кожей без чешуд, С.). нк.: Очеркн, Но. 921., ОЛЬШаНйк(рыба). Тм. 493.
•курна-нь'і, ж. 1. мурлыканье, мгсл.; Ар. котечье мурлыканье. Нсл. 260. Пяяць курну (або —рну) — весьці курну. нкп. 150.
весьці курну—мурлыкать. Ар. Кот курну вядзець. Ар.
2. перен.—сопенйе прн дремоте. Нсл. 260. Наш работнік курну завёў. Нсл.
•курна-ньі, ж.—мурлыканье; тйхое урча-нне кошкй. Ар.
•курняў, .чеждо.чет.—МЯу. Шсл.; Ар.; Нсл. 261. Кот крычыць: курняў! курняў! Ст.
Каток курняў, малачка просіць. Нсл.
•курыяўкай,ь-аю-аеш-ае, несоверш.—мяу-кать. МГсл.; Ар.; Афанасьев: Нар. рус. сказкн, 1, 153; Нсл. 261; Шсл. Кот курняўкае: на двор просіцца. Отгл й.чя суір. курняўканьне-ня, пред.і.-НЮ—мяуканье. Нсл. 260; Гсл. Соверш. закурняўкаць—замяукать. Ар.; Шсл.; Нсл. Кот закурняўкаў на гары. Ст. Ён зрабіўся катом дый стаў курняўкаць. Погар.(Афа-насьев: Нар. рус. сказкн, I, 153).
*кўрніца-ды-ды, ж.—курная йзба. Нсл. 260. У кўрніцы седзячы, запэцкаеш сапухаю адзежу. Нсл.
•кўрны-ная-нае, 1. дымный. Гсл.
2. без дымовой(курной, С.)трубы нзба. Гсл. Курная хата была ў дзеда. Гсл. Нареч. кўрна—дымно. Гсл. Ой, г полю курна ды дымна. за туманом сьвету ня відна. Нз песнн.
• курныкаць-якз-йеі^-яе, несоверйі.—мур-лыкать. МГсл.
•кўрта-ты. ж.—куцый, с обрубленым хвостом. Гсл. На вуліцы курта брэша, а da мяне мілы чэша.
•куртгтл-тая-тае—куцехвостый. Шсл.; Ар. Сабаку адрэзалі хвост — дык цяпер ходзе куртаты. Ст.
•курвёль-в.чля, предл.-вЯЛЮ, зват.-вёлю, мн. ч.-лі-лёў-лём-лёў-лямі-лёх, м.—разврат-ннк, Шсл.; Ар. прелюбодей. Нсл. 260. У Рыгора рэдкія зубы — будзе курвель. Ст. •кўрчына-ны-ме, ж.—толстая перекла-днна в хате от печного столба до протйвоположной стены. Гсл.
курыца 605 кусьлівы
2. шест пред печью для платья. Растсл., пнз.
•курыца-1(Ы, дат., предл.-цы, ж.—курііца. Ар. См. кўрка.
•кўрыць, (Дз.), курыць, (Ар.; Нсл.), 1. вдыхать й выдыхать дым какого-л. веіцества, пренмуіцественно табак; ку-рнть. Ар. Курыць папіросу, піпку. Ар.
2. чым,—сжягать какое-л. веіцество, курнть, подкурнвать. Гроб курачы, пей. Кіт. 50617.
3. йдтй мелкому дождю йлй снегу. Курыў І ПЫЛІў дожджык-брызок. Гарэцкі: Песьні82. Курыць, веіць мяцеліца. Нз песнн. Соверш. закурыць—начать курять, зажечь(папй-росу, трубку) й начать курнть, закурйть. Соверш. накурыць. Накуры(нябожчыка) кафурам. Кіт. 49а15. Соверш. падкурыць —немного, слегка окурять. Падкурыць пшчолы. Ар.
• кус, кўса, предл. кусе, столько, сколько можно откусйть. Гсл.
•кўса, нареч. І.трудно, круто. Нсл.261.Куса прышло нам. Нсл.
2. недостаточно. Нсл. 261. Сёлета г нас куса на хлеб. Нсл.
•кусак-ага,—укушенйе собакн, кошкй; рана от укушендя. нк.: Под пос. Но. 114.
•кусака-кі—кусаюшнй человек. НК.: Под пос. Ho. 114.
•кусака^/, обіц.—кусаюіцнйся-іцаяся. Гсл. Ня ўсі сукі кусакі. Нсл. 261. Ня ідзі блізка, гэты сабака — кусака. Тм.
•кусанак-мка, предл. й зват.-нку,кусанік, Купіна Віц. (Ксл.)
•кусанІК-tffl, дат., пред.і.-ку, зват.-ІЧй, м. —кусок(хлеба н т.п.) с укусом, НК.:Очеркн, 42, 43. огрызок, Растсл. огрызок, КуСОК, Гсл. кусочек, оставшяйся от кусаного хлеба(й т.п., Ар.). Я чужых кусанікаў ня ем. Нсл. Уменьш. кусанічак-чко, предл. й зват.-ЧКу. Нсл. 261. Кусанічкаў засталося шмат ад столу. Нсл.
•кусанўць,—< м. под кусаць.
• кусань-ш', мн. ч„ род.-няў, ж.— кусок (хлеба н т.п. с укусом). НК.: Очеркн, 42.
•кусіць-аю-äeiu-äe, 1. отделать зубамн часть чего-л. Ар. He бяры цэлагакавалкаў рот, але кусай. Ар.
2. жалнть. Ар.; Нсл. 261. Блышчыцы кусаюць. Ар. Однкрт. кусанўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё—ужалять. Пшчала куса-нула. Нсл. 261. Соверш. абкусаць-аю-аеш-ае, перех. а) обкусать. Ар.; Нсл. 261. Блышчыцы абкусалі бок. Нсл.
б) яскусать. Ксл. Коні абкусалі авадні. Сянно (Ксл.). Соверш. накусіць—надкуснть. Соверш. укусіць, укушў, укўсІШ-се, перех. а) отделять зубамн часть чего-л., укусйть. Ар. Арэха ня ўкусіш, надабе разлушчыць. Ар. б) раннть вонзя зубы. Ар. Мянеўкусіў вашы сабака. Ар. в) ужалять. Ар. Асва ўкусіла. Ар. г) подзакусять. Гсл. Цісамому есьці, ці дзіцяці несьці? I сам трошку укусіў, і дзіцяці прынасіў. Гсл. д) откуснть
немного, Гсл. поесть немного, на скоро; закусять. Укусі троху хлеба із салам, тады ідзі касіць. Гсл.
3. есть. Нсл. 261. Спытаваў кусаць хлеба. Соверш. кусіць, кушў, кўсіш-се, 1. поесть немного, перекусйть. Кусі на дарогу чаго-колечы. Нсл. 261.
2. ужалнть. Гадзіна кусіла, укусіла. Нсл. 261.
закусаць-дю-аеш-ае, несоверш.. перех. 1. закусывать. Нсл. 172. Панове закусаюць. Нсл.
2. (сжнмать зубамй, С.), прнкусывать. Нсл. 172. Закусай, закусі Свой ЯЗЫк(перен.:зн. удержйвай, удержй свой язык). Нсл. Закусіў губу(зв. получйл непрнятность). Нсл. Соверш. закусіць, 1. поесть немного, наскоро, закуснть. Закусай, закусі на дарогу. Нсл. 172.
2. (сжать зубамн, С.), прнкусйть. Нсл. 172. См. закусаць в 2-ом см.
•кусацца-аюся-аешся, несоверш.— ранять, вонзая зубы, кусать. Ар. Сабака іхны кусаецца. Ар.—сдавлнвать, іцйпать клю-вом(о птнцах). Ар. Гусак ваш кусаецца. Ар'
• кусі-кусГ, междомет., возбуждаюіцее собаку бросаться с лаем, усь. Нсл. 261; Ар. Кусі-кусі, жучку. Нсл.
•кусіцца, кушўся, кўсішся, несоверш.
1. сметь, нметь дерзость. Нсл. 261. Як ты кусіўся падняць на бацьку рукў? Нсл.
2. пакусіцца (Нсл. 261)—попытаться, сделать что-л., покуснться. Пакусіся толькі гэта зрабіць! Нсл. 261. См. напра-баваць.
•кусшь. г м. под кусаць.
•куст, куста, предл.-сьцё, зват. кўсьце, мн. ч„ дат.-стом, мн. ч„ предл.-стох, м.—куст. Собйр. кустоўе-ўя, предл.-ўю. Нязвыкла было глядзець на кустоўе, якое ў бярэзьніку было нецямкім, а цяпер вунь якое цямкое, учэтстае. Вышынскі: Хата пад ліпою. To голая скала, то зялёныя грудочкі кустоўя. Дзьве Душы, 39. Собйр. кўсьце-ця, предл.-цю. Кусьце бязь лісту, бяз красак стаіць. Гарун(ст. "Восень”).
Прыкрыўшыся кусьцям. ЗСД. 62. Абрасьлі зьбітым ,р непралазную глуш кусьцям ляшчыны. ЗСД 330. Уменьш. кусток-тка, предл.-тку, зват. кўстку, ян. ч., дат.-ГПКОМ, мн. ч„ предл.-ткох—кустнк. Ар.
2. кусзы-тоў-том, мн. ч.. предл.-тох, едйнств. ч. нет.— кустарййК. Пашоў ,Г кусты. Ар. У кусты-пас (прй нгре в карты). Нк.: Нгры 50. Но. 42.
•кусьлі'вы-вая-вае—склонный кусаться, Гсл.; Ар. ймеюіцяй прнвычку кусать йлй жалнть, Нсл. 261. весьма кусаюіцййся. Шсл.; Ар. Кусьлівы сабака. Гсл. Кусьлівыя мухі. Нсл. Ня бойся зьвяглівага а кусьлівага. Послов. Нсл. 261. Мухі ў Пятроўку кусьлі-выя. Ст.
кўшаць
606
Куцьця
2. перен.—едкнй, язвнтельный, колкнй. Кусьлівае слова. Гсл.
•кўшаЦЬ-ЙЮ-Д^ІД-Д^, несоверш., перех., област. —пробовать, отведывать кушанье. Гсл.; пнз.
•кушнёр-яра, дат.. предл.-ярў, зват.-ёру, мн. ч.-ры-роў-ром, мн. ч„ предл.-pox, м.—СКОр-НЯК. Растсл.; Гсл.; Нсл. 262; Ар. Пан па кушняра каня пасылае. Нсл.
•кушнёрка-рк(-рт<ы, мн. ч.. род.-рак(-ркаў), ж.—меховая шапка. Надзеў шапку куш-нерку. Ст.
•куштаць-аю-аеш-ае, несоверш.—узнавать посредством зубов(стукая о ннх) кре-пость яйца. Шсл. He давай яму куштаць майго яйца, каб ведаў, ці крэпкае. Ст. Соверш. пакўштаць—нспробовать, стуча о зубы, крепость яйца^мацака). Шсл. На, ты пакуштай майго мацака, ці крэпкі. Ст. •кут-дм, зват. кўце, мн. ч.-ты-тоў-том-ты-тамі, тох, м. 1. угол, Ар.; Навікі Віц. (Ксл.); Растсл.; Гсл. угол внутрн нзбы, Нсл.26І. место, где сходятся две внутренныя стороны предмета. Схаваўся ў кут. Нсл.
2. красный угол в нзбе, Шсл.; Ар.; Гсл. передннй угол в нзбе под образамн, Нсл. 261; Раст.: Смоленск 148. B ТвСНОМ СМЫСЛе — почетный красный угол в нзбе под образамн, в более шнроком смысле вообіце угол в доме, прнют. НК.: Старцы, Но. 32; Ар. Госьці селі на kvw. Ст. Лезь далей, на кут садзіся. Ст. Просім та-тульку на кут. Нсл. Куды мяне вядзеш із лапцямі на кут. Послов, Нсл. Да ня спюй, Божа, пад акном, да ўвыйдзі ў хатку, да сядзь, Божа, на куце, да дай волю сіраце. Нз песнн, петой на свадьбе снроты. См. ПОКуш.
3. часть комнаты, сдаваемая в наем. Ар.
4. местность. Краю родны, краю гожы! Мілы кут маіх дзядоў! Што мілей у сьвеце Божым гэтых сьветлых берагоў. дзе бруяцца срэбрам рэчкі? С. Музыка, 107.
5. арендуемый участок землн с хозяйс-твеным жнльем й обзаведеннем; хутор. Нсл. 261. Трэйці год, як жывем у куце. Нсл. У гэтым куце досіць зямлі. Нсл.
6. (прнстаншце, С.) прнют (обычно в сочетаннях: свой кут, собскі кут, чужы кут, маць кут н т.п.). Нсл. 261. Благое жыцьцё па чужых кутох. Нсл.