Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
кут палажэньня—познцнонный угол. куток-тка, предл-ткў, зват. кўтку, мн. ч.. дат.-тком, мн. ч.. предл.-ткОХ, ум. к Кут в
1. 2 й 5-ом см. Кутка не дасі мне ў хаце сваей. Нсл. 261. Бязьмен вісіць у кутку. Ст. Мы й свайго кутка ня маем, на людзкі ўсё спадзяваем. НК.: Старцы, 78.
куточак-ЧКЯ, предл. й зват.-чку, уменый. к куток. Нсл. 261. Хвала Богу, маю свой куточак. Нсл.
2. уголок, укромное местечко. Гсл. •куті-няя-няе, І.угловой. Ар.; Лужасна Куз. (Ксл.). Кутняе бярно грыб жуець. Тм.
2. угольный. Ар.-зуб—коренной зуб. Ар. •кут-ок-очак.—см. под кут.
•кутас-ДСа, предл.-асё, зват.-äce, мн. ч., öam-СОМ, мн. ч„ предл.-COX, м.—КНСТЬ, Ганкавічы Беш. (Ксл.); Ар. кнсть в поясе нлн шнурке. Шсл.; Ар. Падперазаўся поясам із кута-самі. Ст. У пояса няма аднаго кутаса. Ст. 2. кнсть(для украшення), темляк. Гсл.
кутасовы паяс—пояс с кнстьямн. НК.: Очеркн, Но. 377.
•кутня-ні-ні, ж.—кутерьма, (МГсл.) беспо-койство. Нсл. 261. Кутні нарабіў між імі. Нсл.
•кўчт-няя-няе—находяіцейся в "куце”, 1, 2, 3 й 4-ом см.
кутні зуб—коренной зуб. Ар.; Mix.
•кутны—угловой. МГсл.
•кўтнік-г'ка, предл.-іку, зват.-іча, м. 1. не нмеюіцнй квартнры н даже отдельной комнаты а прожнвакяцнй в одной ком-нате с другнмн, заннмая "кут ” — угол. Ар.
2. арендатор участка землн, называемой "кут” С ДОМНКОМ. Віленшч., Горадзеншч., Ковеншч. (Нсл. 261). Кутнік вышаў, агрошай за кут не заплаціў. Нсл.
•кўтніца-цы-і;ы, 1. жен. к "кутнік" в l-ом й во 2-ом см.
2. прямая кншка. Ар.; Mix.
•кувалда—молот. мГсл.
•кувярт-рдар, предл. й Зват.-рце, м.—кон-верт. мгсл.
•кўцак-tpca, предл.-ку, зват.-цку, м.—соба-ка н клнчка собакн с окарнаным хвос-ТОМ, НК.: Очеркн, Но. 125. бесхвостная собака. НК.: Нгры, Но. 53.
• куцалап-ада, обіц. — нмеюіцнй-іцая короткне рукн нлн короткне на руках пальцы. Нсл. 262.
•куцалапа-ды-пе, ж.—рука с короткнмн пальцамн, неспособная к скорой нлн отчетлнвой работе. Нсл. 262. He тваею куцалапаю гэта зрабіць. Нсл. Твае куцалапы і глядзяць ня туды. Нсл.
•куцалапы-лая-дде—короткорукнй, с неуклюжнмн рукамн. Куцалапы работ-нік. Нсл. Твае куцалапыя рукі ня туды глядзяць. Нсл.
•куцка-цкі-ццы, ж.—бесхвостая собака (самка). нк.: йгры, Но. 53. Ср. куцы.
•куцў-куцў-куцў, междомет.—ДЛЯ ПОЗВа-ння овец. Ар.
•куцўтка-тк'і-тцы, ж.. ласкат.—названне овцы. Ар. Куцутка мая, куцу-куцу-куцу! Ар.
• Куцьця, -ці-ці, ж.—сочельннк(перед Рождеством Хрнстовым, Ар.). Гсл.; Ар.; Растсл.; Нсл. 262. Нрынясі сена на Куцьцю (чтобы ставнть на нем горшок с кашей-кутьёй). Шсл.
Багатая Куцьця—сочельннк перед Новым Годом. Ар.; Шсл.; Нсл. 262. Дзеўкі пайшлі варажыць на Багатую Куцьцю. Ст.
куцьця
607
кыць!
Галодная Куцьця—сочельнйк перед Креіценйем Господнйм. Ар.; Нсл. 262. На ўсі тры Куцьці мароз быў. Нсл.
Посная Куцьця — Галодная Куцьця. •куцьця-ір-ці, ж. 1. кушанье, прйготов-ляемое нз цельных пшенйчных зерен (ячменных круп, Шсл.)в помйнальные днй й во все трн коляды, нк.: Очеркн, 21. т.е. на рождественскйй сочельндк, канун нового года й креіденскйй сочельнйк. Ад куцьці ні пайсьці, ні схрапці, і на поле не зайсьці. Послов. Дайнава Пух. (Шсл.). Куцьцю таўчы. Нсл. 262.
2. насм.—малоповоротлявый, Шсл. слабый характером человек. Нсл. 262. Куцьця ты, жвавей ты варушыся! Ст. Куцьця ты, куцьця, горш бабы. Нсл.
•куцьцяваць-юю-юеш-юе—ужйнать на "Куцьцю”. Ар.
•куцьцявы-вая-вое—к сочельннку прн-надлежаіцнй, к нему относяіцййся.
•кўцы-цая-цае, 1. короткйй йлй обруб-ленный, Нсл. 262. куцый. Куцая рука. Нсл. Куцыя вушы. Тм. Каму, каму, а куцаму хвасту дастанецца. Поговор. Шсл.
2. окороченный(куцый, С.). Нсл. 262. Куцы жупан. Нсл. Куцая сьвітка. Тм.
3. бесхвостный, нк.: Нгры, Но. 53. с отсеченным хвостом(куцый, С.). Нсл. 262. Куцы чорт. Нсл. Куцы сабака, кот, конь. Тм.
куца, нареч. 1. коротко. Нсл. 262. Куца прывязаў, прышыў. Нсл.
2. трудно, круто. Куца прышло нашаму брату. Нсл. См. куса.
•кучомка,—с.м. под кучма.
•кучаравы-вая-вое—курчавый, кудря-вый. Гсл.; Нсл. 272. Кучаравыя валасы. Нсл. Вецьце кучаравага лазьняку. ЗСД. 59. С.м. сукрысты.
•кучараўка-ўкі-ўцы, ж.—кудрявая девй-ца. Нсл. 262. Харошанькая кучараўка. Нсл.
•кучбаевы-вая-вае—байковый, фрдзо-вый. Нсл. 262. Кучбаевы жупан. Нсл. Кучбаевая коўдра. Нсл.
•кучбай-аю, предл.-аю, зват.-аю, м.— (плотная мягкая, ворсйстая хлопчато-бумажная йлй шерстяная ткань, С.) — байка. Гсл.; Нсл. 262. Жупан із кучбаю. Нсл. • кучмою, нареч.—на подобйе шапкн "кучмы”. Нсл. 262. Валасы кучмою ляжаць, як у Жыда. Нсл.
•кучма-лш, мн. ч„ род.-маў, ж.—шапка, снаружй меховая. Нсл. 262. Насунь на вушы кучму. Нсл. Hi Богу сьвечка, ні чарту кучма. Поемв. Нсл. Уменьш. кучомка-л«/-мцы, ж. Першы Мікіта pad Бога віта, пры ясьлях стаўшы, кучомку зьняўшы. Старобелорусская "калядка"(Ь. Шляхам).
•кучмы-.маў—космы, копна волос. Гсл. •кыз—возглас, которым отгоняют коз. НК.: Очеркн, Но. 712.
• кызка-зкі-зцы, ж.. .юскат.—названне КОЗЫ. НК.: Очеркн, 357.
•кыпаць,—см. под кіпаць.
•кыпцевы,—<.м. под кіпцевы.
•кьіпцісты,—<.м. под кіпцісты.
•кывярзаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. ковы-рять, делать подкладку подле предва-рнтельного подковырнванья, как это бывает прн нзготовленнн лаптей. нк.: Очеркн, Но. 263.
2. плестн лаптн.
•кывярзьні'-нёр-нё.м, мн. ч.. предл.-нёх—род лаптей, значнтельно прочнее н нзяіцнее "лазовікаў". Онн делаются нз более узкнх, ровных лыковых полос, нногда на спецйяльной колодке, нмеют более глубокае носкй, отдельные ушкй для "абора" й двойную-тройную подошву, для прочностн подш«тую паклей. НК.: Очеркн, 122.
• кыць!—возглас, которым отгоняют КОШек. НК.: Очеркн, Но. 712.
•КЫЦЫ-КЫЦЫ-КЫЦЫ, междомет.—возглас, которым прнзывают кошку. Ар.
лоб
608
лоскат
•лоб, лобу, предл. й зват. лобе, мн. ч. лабы-оў-ом-амі-ох, м.—лоб. Ар. Вышэй лобу 6ОЧЫ не растуць. Послов. Рапан.: Прык. 139. •лог, логу, предл.-лозе, зват. ложа, мн. ч. лагі-гоў-гом, мн. ч„ предл.-ZOX, «.(Север, Косіч 80)—котловйна, мгсл. нйЗйна,(? С.) Ксл. лог. Пасьцілі коні ў лагу. Латыголь Сян. (Ксл.).
•логва, (Шсл.), лагво-ea, мн. ч.-вы-ваў, ср.—логовйіце(логово, С.) Шсл. Цэлую зіму мядзьведзь спаў у сваім лагве. Як у вясну прачхнуўся й вылез із лагва, дык абачыў недалека лагва свайго расьцярэ-блены лес. I. г., Лемантар, 63. Мядзьведзь лёг у сваё лагво. Тм. 65. Мядзьведзь усю зіму сьпіць у логве. Ст.
•лодка-кг, дат.. предл. лодцы, ж.—лодка. МГсл.
• лоевы, (Нсл.), лаёвы (Нсл.; Гсл.)-вая-вае—сальный(нз говяжьего жлра, С.) Гсл.; Нсл. 270.
• ЛОЗЬНІк-іка, предл-Іку, зват.-ІЧй, м.—ЛОЗ” няк. Пахінуўшыся над ракою, шэпча ЛОЗЬНІК 3 асакою. Васілёк(Калосьсе, Но. 3-16, стр. 177).
•ЛОЖаК-ЯСКу, предл. й Звт.-жку, м.—кро-вать, НК: Очеркн, 323, Но. 516; НК: Пособ., Но. 70; Гсл.; Дз. кровать, койка. Ксл.; Шсл. Ляж ты на ложак і засьні. Сураж (Ксл.). Нашыя дзеўкі сьпяць на ложку. Ст. Кінуўся на ложак ды давай храпці, як пшаніцу прадаўшы. Ст.(Шсл. 296). Цяпер вунь у Салігорску асеў. Айт, якая там асе-ласьць, адзін ложак у інтарнаце. Марціно-віч(Беларус, Но. 159). Легчы на ложак. ЗСД 12. Сеў на ложак. Тм. 115. Адыйшла ад ложку. ЗСД. 347. Пачаў Рыжык(кот) пад ложак бегаць. Каласкі, 1955, Но. 29-30, стр. 10. Корзюк скокнуў з ложку, адкруціў на дзьвярох закрутку і назад пад коўдру. Сяднёў: Корзюк. Уступіла ей свой пакой і ложак. Тм. Корзюку не хацелася ўжо падымацца з ложку. Тм. Чатыры нагі, а не зьвя-ружка, шмат пер’я, а ня птушка(ложак із падушкамі). Рапан. 342. Прыляж на ложак наш. Салавей: Сіла 78. Лідка Свой пасьцеле ложак. Швэд; Сьцежкі 52.
•лой, лою, предл. й зват. лою, м.—баранье(й говяжье, Ар.) сало, Гсл.; Ар. баранье й коровье сало. Нсл. 271. На ніву— гнаёк, на скацінку — лаёк.(К<тч 30). Лоям пахне мяса. Нсл.
•лойна-на-не, ср. 1. связка перемывае-МОГО белья. НК: Очеркн, 138.
2. ворох грязнОГО белья. НК: Очеркн 138. •локаць-к^я, предл. й зват.-КЦЮ, мн. ч.. род.~ кцяў, м.—локоть, наружный сгнб рукн. Шсл.; Ар.
2. древняя велйколйтовская(белорусс-кая) мера — 2.13 русскчх футов, Словарь Горбачевского(Гордз. Акты. ХУП, стр. XI) мера около аршнна, Гсл. мера — прнбл. 11 веріц., 65 цм. Шсл. Купіла паркалю тры локці. Ст.
•локшына-ны (Шсл.; Ксл.; Смл. Даль), локшыны-наў (Нсл.)—лапша. Ксл.; Шсл.; Смл.(Даль); Нсл. 271. ПрыНЯСІ мукі ЛОКШЫНу рабіць. Стаішча Чаш. (Ксл.). Бабы пакачалі локшыны. Ст. Локшыны на малаццэ. Нсл. •ЛОМ, ЛОМу, предл. йзват.-Мб, м.—ВалеЖННК, упавшне деревья, Гсл. обламанные вет-ром, буром н т.п. сучья. См. ламы.
• ЛОНІ-НЯЙ, мн. ч. от неупотребл. ЛОНЯ —охапка, охват рукамн. Гсл.; Нсл. 271. Цэлыя лоні набрала лёну, наламіла бацьвіньня. Нсл. Вазьмі дзяцё на лоні(зн. на рукі). Нсл.
•ЛОП, чеждо.чет.—хлоп. Ар. Лоп яго па плячу! Ар.
•лопатня-нг, дат., предл.-ні, ж.—доіцечка, куда вставляется палка, которой вертят ручной жернов. Ксл. Зламілася лопатня. Чарнагосьці Беш. (Ксл.).
•лопаўка-xz, дат., предл. лопаўцы, ж. 1. треіцнна на острне косы. Ксл. На такой бабцы толькі рабіць лопаўкі. Нов. Сяло (Ксл.).
2. іцелкун(жук); разные роды н внды жуков НЗ сем. Elateridae. Ксл. На палянцы ўлетку скачуць лопаўкі. Ланьне Беш. Ксл.). •лопацень-тня, предл.-тню, зват.-тню, ж. 1. верхняя перекладнна в жерновах, Ксл. скоба на обруче жернова, в которую вставляется "млён". Mix. Здыймі з лапат-ня адзежу, тады мялі. Сукромна Сян. (Ксл.). 2. внд бурава(м. прочйм употребляемого для сверленйя дырок в колесных ступй-цах, Mix.) Ксл.; Mix. Гэтым лопатням пракруціў калодку катка. Латыголь Сян. (Ксл.).
•лопаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несо-верш. чым—хлопать. Ар.;Шсл. Певень лопае кры.іамі, зараз запяе. Ст. Однокрт. лопнуць -ну-неш-не, чым—хлопнуть. Ар. Лопнуў яму па плячу. Ар. Соверш. залопаць —захлопать. Ар.; Нсл. Певень залопаў крыламі ды як закрычыць! Ст. 3 поўначы певень залопаў крылом. Каратынскі.
• лоскат-а/яу, предл. й зват.-аце, м. 1. громкйй, досадный говор. Нсл. 271.
Начуліся мы гэтага лоскату твайго досіць. Нсл.
2. шекотка. Нсл. 271. Ён лоскату баіцца. Ср. ласкатаць.
лоскатны
609
лагода
•лоскатны-ндя-нае—іцекотный. Нсл. 271. Лоскатнае тваё чуханьне. Нсл. Нареч. лоскатна—іцекотно. Нсл. 271. Лоскатна чухаеш. Нсл.
•лошчыткам, нареч.—ЛЬСТЯ, ЛССТЬЮ. Ск. См. лёстачкамі.
•лотак, (Шсл.), латак (Лр.у-така, предл.-аку, зват.-ача, м.—трубка, вставленная в берёзу нлн клён, для стека березовнцы (сока дерева, С.) в сосуд. Шсл. Трэба прачысьціць лотак, бо нешта бярозавік ня капае. Ст. Уменьш. лоцік-іка. предл.-іку, зват.-іча, м. Зрабіў лоцік, каб спусьціць сакавік. Войстрава Сьміл. (Шсл.).