Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•маталыга-гг', обіц. 1. бродяга. Нсл. 291. Маталыгу злавілі дый здалі ў некруты. Нсл. См. матлыга.
2. плут. Нсл. 291. Маталыга ты, скруціў мае грошы. Нсл. Уменьш. маталыжка-жкі. Нсл. 291.3 малку маталыжкаю быў ён. Нсл. каю быў ён. Нсл.
•мата.іьіжнік-іка, предл.-іку, зват.-іча, м. — маталыга. Нсл. 291. Ня вер гэтаму маталыжніку; ён усё круціць і маніць. Нсл.
• маталыжнічаць, -аю-аеш-ае,—плуто-вать, жйть обманом. Нсл. 292. Цэлы век свой матылыжнічаеш. Нсл.
•мата-нька-чка,— см. под маці. •мах-ка-ухна-ўля-ўлька... —см. под маці. •матэрыя-ыг, дат., предл.-ыі, ж.—веіцество. МГсл.
•маца-чы-ды, ж.—маца. Ар.; Нсл. 283. Жыды мацу пякуць. Нсл.
•мацая-ш-аі, ж.—крепость. Нсл. 292. Якая ў калку будзе мацая, калі ён згніў? Нсл.
2. помоіць; складчйнное дело, нк.: Дудар, Но. 20. предпрйятде сообіца с другнмн. Дзьвінск п. Пойдзем у мацаю ў заклад. Кінем на жэрабя ў мацаю.
•мацака, нареч.—оіцупью. пнз.
•маці, в едйнств. ч. не ск.іоняется; мн. ч. нет —мать. МГсл.; Войш.; Шсл. Вельмі былі радыя, асабліва маці. н.(Афанасьев, 1, 1913, 212). Маці хоча, каб дачку замуж аддаць. Ст. Папрасі, хай маці дасьць есьці. Ст. Пара, маці, жыта жаці — каласок сьхіліўся. Пара, маці, дачку ’ддаці — галасок зьмяніўся. ПНЗ, 46.
матка-ткі-тцы, ж. 1. матка(жнвотных). Ар.
2. пчелнная самка(матка, С.). Нсл. 281; Ар. Матку злавіў.
3. мать(женіцйна по отношенню к рож-денным ею детям, С.). Ар.; Нсл. 281; Войш. Якая матка, такое й дзіцятка. Послов. Нсл. Ніхто так не дагледзіць сеайго дзіцяці, як родная матка. Ст.
матка падхрэсная—крестная мать. нк.: Старцы, Но. 42. Ласкат. матанька-НЬКІ-НЬЦЫ, говорйтся й не о матерй—матушка. Нсл. 282. Матанька мая, пусьці на нач. Нсл.
Пажалей мяне, матанька мая. Нсл. Уме-ный. махачка-чкі-чцы. А мае ж вы матачкі, што ж гэта будзе? Ст. Ласкат. матухна-ны-не. Ой ты, матухна! Крапіў-нае(ПНЗ. 43). Гэта ж матухна твая зьвяла на мяне. Нсл. 282. Матухна мая, калі ж табе памагала гэта зрабіць?Ум. Матух-ны мае вы, куды ж вы гэта дзелі? Нсл. Ласкат. матўля-лг-лг, (Вост., Даль) 1. ма-менька. Нсл. 282. Матуля мая пакінула мяне сіратою. Нсл. Ой, чаму ж, матуля, жыцьцё-йскрыпку дала? Гарун(ст. "Матчын дар”). Другая — матуля. Гарун(ст. "Ноктур-но”). Цеш матулю. А. 3язюля(3ьніч 1953, Но. 24). Родны краю! Матуля дарагая! А. Змагар (Прыйсьце, Ho. 1)
2. матушка. Нсл. 282. Матуля мая, куды ж ты глядзела? Нсл.
матка
680
мацаваць
3. обіц.—употребляется не только к матерн, но даже н к мужчнне. Нсл. 282. Чым я ўгнявіла цябе, матулю майго. Нсл. 4. говорнтся н к днтятн. Нсл. 282. Матулю майго дарагенькага пакінулі аднаго. Нсл. Чалом, чалом, ацец-татулька! He сярдуй, што к табе прышоў. He падзіві і ты, матулька няўцейкам я сюды зай-Шоў. Із здаровальнага верша протоерэю, выдру-каванага ў ’’Маяку” 1843 г., т. IX, кн. ХУІІ, разьдз. У, 33-35.
5. маменька. Матулька йшла і матульку пазнала. Н.(Афанасьев, ІУ, 1914, 85); Нсл. 282. Матулечка мая родная! Нсл. Ласкат. матўлюхна-ны-не—матушка. Нсл. 282. Матулюхна мая, нашто ж табе так шмат хлеба? Нсл. Матулюхны мае, куды ж вы гэта дзенеце? Нсл.
•матка-ткі-тцы, ж. 1. потолочнаябалка. Ксл. Хадзі цягнуць матку на сьцяну. Веляшковічы Лёз. (Ксл.).
2. См. под маці.
•махляцца-яецца-яюцца, несоверш. Шэрыя нагавіцы матлякгцца на худых ногах. Цялеш: Дзесяць, 28.
• матляцца-яюгя-яешся, повел.-яйся-яй-мася, несоверш.. Гарыць дзьябальская душа. Гарыць! — скрыгатаў Гужэвіч, гледзячы, як матляецца чалавек пад бліскучым парасонам. Дудзіцкі(”Бацьк.”, Но. 1-2/437-438).
•матлыга-гі, м. (обіц. С.)—мот ( С.), плут. Ксл. Мяне быццам што карціла не пазычаць яму грошай, аж яно так і вышла. Зматлыжыў матлыга. Глебаўск Сян. (Ксл.). См. круцель, маталыга.
•матня-ні, ж. 1. суета(хлопоты), (Растсл.) суетня.
•матухна,под маці.
•матўз,—см. под мотуз.
•матузны-ная-нае, І. прйлаг. к "матуз". НК.: Очеркн, 107.
2. нмеюіцне "матуз". нк.: Очеркн, 107. Матузныя порткі. НК.: Очеркн, 107.
•матўл-ечка,—см. под маці. Уменьш.. ласкат. матўлька-лькі-льцы, ж. 1. почтнтельное названне жены сьвяіденннка(матушка, С.). Нсл. 282. Няхай жа й матулька прыдзець із татулям. Нсл.
матулечка-чкі-чі<ы, уменый. к матулька, 1. матушка (о жене свяіценннка). Нсл. 282. •матўлька,—см. под маці.
•матўлюхна, г ч. под маці.
•матўс-ечка,—см. под маці. Ласкат. матўся-сі-сі—названне жены свяіценннка нлн монахннн. Нсл. 282. Прыедзь і к нам, матуся, у каляду. Нсл. Ласкат., уменый. • матўсечка-чкі-чцы, ж.—жена свяіцен-ннка; матушка. Ня ведаю, чым прыняць матусечку. Нсл.
•матчын-ына-ына—матернн. Ар.
• матчына-ны, ж.—наследственное по матерн нмуіцество. Нсл. 282. Сядзіць на матчыне. Нсл.
•матчынны, -ная-нае—наследственный по матерн. Нсл. 282. Матчынная мае-масьць. Нсл.
•матыль I - ЫЛЯ, предл.-ЫЛЮ, зват.-ЫЛЮ; мн. ч.-лі-лёў-лём-лі-лямі-лёх, м.—бабочка (насекомое). Ар. Уменьш. махылёк-лька, предл.-льку, зват. матыльку, мн. ч„ дат.-КОМ, мн. ч., вйн.-КІ, мн. ч„ предл.-КОХ. Ар.
•матыль П, отглаг. частйца, 1. ОЗНачает быстрое двнженне чем-л. Нсл. 292. Матыль пугаю. Нсл.
2. нечаянный удар, шарах. Нсл. 292.
Матыль лейцамі па сьпіне. Нсл. Матыль хвастом па аччу. Нсл.
•маўкліня-кі-ні, ж.—молчанне. На ўзь-бярэжжы мора маўкліня і пуста. Кавыль (Блр. Думка, Но. 2). Кандраценя ўсьміхнуўся і паглядзеў на Рамана, але ягоны ўсьмех адразу ж пахаладзеў ад Раманавае маўкліні а насупленасьці. Корзюк. Маўк-ліня, і сьвечка ледзь іскрыцца. Кавыль: Пад зорамі, 14. Маўкліня ў далінах. Тм. 51.
•маўклі'ва, нареч.—молчалнво. Досыць маўкліва прыняў ён даўно нябачанага госьця. Дзьве Душы.
•маўклівасьць-ір, ж.—молчалнвость.
• маўклівы-вая-вае—молчалнвый. Лук’я-нова Сян. (Ксл.). Жыве зь ім толькі нейкая маўклівая бабулька. ЗСД. 40. Паўстане супроць маўклівага закону. Тм. 166. Сонца ўстае з маўклівага гняздоўя. Лойка: л. песьня.
•маўляць,—CM. под мовіць.
•маўчак-ака, предл.-акў, мн. ч„ дат.-ком, мн. ч., предл.-KOX, м. 1. молчанне. Нсл. 286. Маўчаком ніколі справы не папсуеш. Нсл. Маўчака даў—зн. смолчал. Тм.
2 . в знач. междометйя—МОЛЧЙ, МОЛЧатЬ. Нсл. 286. Кажуць маўчак! Нсл.
•маўчанка-нкі-нцы, ж.—молчанне. НК.: Очеркн, 332; мгсл. Маўчанка ніколі ня псуець. Нсл. Маўчанка ня пушыць, але гнеў тушыць. Послов. Нсл. Гэтую маўчан-ку Раман ледзь перамагаў. Сяднёў; Корзкж. 2. пауза. Скарыстаўшы гэту маўчанку, устаў раптам Халіма. ЗСД. 27. На колькі часінаў запанавала маўчанка. ЗСД.
• мац, отглаг. частйца от мацаць—Ш,уп, хвать. Нсл. 283. Мац, ажно там грошы. Нсл.
• мм\2№м\ь-цўю-цуеш-цуе, повел.-цўй-цўйма, несоверш.. перех. 1. крепнть, укреп-лять. Смл. (Даль.). Мацуем шчоглы, каб узьняць сьцягі. Кавыль: Думы, 7. Соверш. змацаваць, (Нсл. 292)—закрепнть. БНсл. Гэта шула трэба замацаваць у зямлі, каб ня хісталася. Варсл. Соверш. умаца-ваць, перех. а) укрепнть. Шсл.; Нсл. Умаца-ваў шула на сто год. Ст. Умацаваць за дзяцьмі сваю маемасьць. Нсл. Отгл. ймя суш,. умацаваньне-ня, предл.-ню—укрепленне. Нсл. 659. Умацаванызе павеці, клеці. Нсл.
б завязать крепко. Нсл. Умацаваў рукі злодзею. Нсл. Соверш. прымацаваць—прн-
мацавацца
681
маць, мець
крепйть. Шсл. Прйч. прымацаваны—прн-крепленный.
2. бороть, преодолевать(напрягать, С.). Нсл. 292. Мацаваў яго, пакуль змацаваў. Нсл. Соверш. змацаваць—побороть, прео-долеть. Нсл. 292.
•мацавацца-цўюся-цуешся, несоверш.. возвр.
1. укрепляться, получать крепость. Нсл. 292. Піва мацуецца, умацавалася. Нсл. Соверш. замацавацца. Варсл. Ён добра замацаваўся на гэтай рабоце. Варсл. Соверш. умацавацца—укрепнться чему-л., войтн в снлу. Шсл. Умацаваўся тут ды сядзіць ужо год зь пяць. Ст. Квас добра ўмацаваўся. Ст.
2. взайм.—бороться, йзмерять снлы, Нсл. 292. меряться снламн. Будзем мацавацца, хто каго змацуе. Нсл.
• мацаць, -аю-аеш-ае, несоверш. (Растсл.) —іцупать, ПНЗ; Нсл. 283; Шсл. оіцупывать. Мацаець, як нявісны. Нсл. Чаго ты тут мацаеш? Нсл. Няма чаго маць, і так відаць. Ст.
мацнуць-нў-нёш-нёць-нём-ніце, 1. одн-крат. к мацаць. Нсл. 283. Мацнуў, аж няма нічога. Нсл.
2. мазнуть, ударнть. Нсл. 283. Мацні яго па мордзе. Нсл. Мацнуць па губах. Тм. Соверш. памацаць—поіцупать. Нсл. 283. Ён падый-ходзе да хворага, памацаў яго за галаву і за грудзі. Чартовічы Сур. Север.(Шэйн, II, 418). Памацаў па відзе. Нсл. Соверш. абмацаць —Оіцупать. Гсл.; Шсл.; Нсл. 349; Ксл. Ганна, абмацай смаліну там на печы! Ст. Ці не абмацаў ён тут грошы. Нсл. Каго я тут у пацёмку абмацаў? Нсл. Ён абмацаў усё навокал. Пустынкі Сян. (Ксл.). Прйч. абма-цаны. Нсл. 349. Абмацаныя ў пацёмках грошы. Нсл.
9МЛЦЛЦЦй~СІЮСЯ~аешСЯ, несоверш., взаймн. —шупаться, Шсл. іцупать друг друга.
• маціліньне-ня, предл.-ню, ср.—тонкая, лёгкая, как паучнна, ткань, Шсл. газ, шелковая прозрачная ткань. Гэта ма-тыліньне ня будзе цябе грэць. Ст.
Людзкага чаго яна набрала: нейкага матыліньня. Ст.
• мацін-но-на—матернн. Гэта ж тая самая маціна сукня. Дудзіцкі(Бацькаўшчына, Но. 36-37).
•маціца-чы, дат.. nped.t.-цы, ж.—матка. Нсл. Маціца не на месцу. Нсл.
•мацнёць-ёю-ёеш-ёе, повел.-ёй-ёйма, несо-верш.—укрепляться, становнться снльнее, Нсл. 292. крепнуть, крепчать. Мароз што дзень мацнее. Нсл. Тата мацнее, памац-неў просьле хваробы. Нсл. Соверш. памац-нець, Нсл. 292—окрепнуть(несколько?) •мацніня-«/-нг, ж.—крепость.
•мацНІЦЬ-НЮ, МОЦНІШ-Не, несоверш.. nepex. —смягнвать, укреплять, Нсл. 292. крепйть. Мацні балей, умацні добра рукі, калі б не разьвязаўся. Нсл. Соверш. умацніць.
замацняць-яю-яеш-яе, повел.-яй-яйма, несоверш., перех. - закреплЯТЬ. Нсл. 175.
Замацняць, замацнйць вузёл. Нсл. Соверш. замацшць-ню, nepex.—закрепнть. Нсл. 175. Замацніць вузёл. Нсл. Прйч. замоцнены —закрепленный. Нсл. 175. Замоцнены вузёл. Нсл.
змацняць-яю-яей/-яе, повел.-яй-'яйма, несоеерш.. nepex. 1. ПОКреплЯТЬ. Нсл. 212/ Змацняць умову подпісам, сьветкалб. Нсл.
2. давать вспомошествованне. Нсл. 212. Яго змацняем, а ён таго й жджэць толькі, каб змацнілі, а сам ня рупіцца ні аб чым. Нсл.
змацніць-ню-ніш-не, nepex.. соверш. к ЗМйЦНЯЦЬ, в обойх значенйях. Нсл. 212. Прйч. змоцнены—подкрепленный помоіцью. Нсл. 212. Ты цяпер змоцнены ўвусім. Нсл. Отгл. ймя суіц. ЗМЯЦНеНЬНе-НЯ, предл.-НЮ, мн. ч.-ні-няў—подкрепленне, вспоможенне. Нсл. 212. На змацненьне твае каня табе дарую. Нсл.
памаЦНЯЦЬ-ЯЮ-яеш-яе, несоверш., перех. —делать более крепкнм, уснлнвать. Со-верш. памацніць—сделать более крепкнм, уснлнть.
КНІГІ ОНЛАЙН
