Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•носьніца-ць/-цы, ж.—носовой платок. Вяцкава Вал.
•ношта-шты-шце, ж. (груз переноснмый на себе, С.)—ноша. Гсл.
•новы-вая-вае—новый. Ар. Ср. cm. ноўшы —новее, более новый. Мой ноўшы пояс, чымся твой. Нсл. 341. Прев. cm. найноўшы —самый новый, новейшнй. Гэты раман мае ахапіць эпоху найноўшага адра-джэньня. Старажоўскі (’’Сьвет” Но. 3—22, стр. 9). Убраная ў строй найноўшых модаў. Дудзіцкі (’’Бацьк.”, Но. 49—50/435—436). Уменый., ласкат. новенькі. Ар. Увелйч. навюсенькі —новёхонькнй. Ар.; Нсл. 341. Навюсенькая
ноца
715
на I
шапка. Нсл. На тваім двары стаіць шацёр, і навюсенькі і бялюсенькі. Нз волоч. песня, Нсл.
•ноца, междомет.—нуте. Ксл. Ноца ў поле! Вулянавічы Сян. (Ксл.)
•ноч, НОЧЫ, дат., предл. НОЧЫ, твор. НОЧай, ноччу; мн. ч„ род. ночаў, мн. ч„ предл. начох, ж.—ночь. Ня трывожа ён больш ночы. С. Музыка, 33. На працягу трох дзён і трох ночаў цябе СХОПЯЦЬ. Цэлеш (Ярылаў агонь). Сама паня дзіўная — рабіліся вочы яе да сініх агоньчыкаў падобныя. Бы тыя агні, што гараць па начох на нашых балотах, на бяздонных, непралазных нетрах. Лынькоў: Воўчы лог (Калосьсе, Но. 2, 1935, стр. 97). Па начох партызаны ў сасоньніку. Ка-выль: Пад зорамі, 68.
нанач—перед сном, перед тем, как ложнться спать на ночь. Ідзі замкні браму нанач. Нсл. 32 ( под брама ). Уменьш. ночка-чкі-чцы.
ночачка, уменьш. к ночка—ноченька. Цэлую ночачку праждалі мы цябе. Нсл.
ноч пры нач, нареч.—еженоіцно. Нсл. 341. Ноч пры нач вартуем. Нсл. Ср. дзень пры дню.
•ночны-ная-нае—ночной. Ар.; зсд. 130; Карскі. Паглядзелася ў невялічкую гля-дзелку, што стаяла на ночным століку. Сяднёў: Р. Корзюк. Пастаў яго на ночным століку. Тм.
•НОЧВЫ (Паст.; Смоленск 149) НОЧваў, едйнств. ч. нет. 1.—корыто с двума бортамн по концам н с постепенным поннженнем от ннх к среднне, что резко отлнчают "ночвы” от корыта собственно, которое нмеет отрубные концы н прямые стенкн прй ННХ, НК.: Очеркн, 180. корыто для мойкн белья. Шсл.; Гсл. Просу бабуху ночвы, а там вада. Юрсл. ( под бабух). Налі лігоўкі ў ночвы дв намачы сарочкі. Ст. Ночвы раськяпіліся і няма ў чым хусьце мыць. Пудаць Сур. (Ксл ). Уменый. НОЧВЯЧКІ, НОЧа-вак. НК.: Очеркн, 180.
2. овраг с пологнмн берегамн. Жучкевіч, 15. •НОЧЫ, нареч.—НОЧЬЮ. Сакуны 56; Ар.; Раст.; Северск. 77; Mix.; Лагойск; Вераскава Н.; Буда Вял.; Гумнічы Вязынск. в. Вял.; Ксл.; Шамбэляў на Чарнегаўшчыне (Курнло: Матеріялн до укр. дія-лект.); Смоленск. 142. Пасылала мяне маладу ПОЗНа НОЧЫ па вабу. Грыдзенка Стдуб. (Косіч, 12). Муэзьін (араб. мална, што гукае пяцьцём на малітву), ночы азан (араб. гуканьне на малітву) пяючы, мяне бавіў да сябе. Кіт. 11962. Ночы, мала спаўшы, нэмазам (араб. малітваю) бавіўся. Кіт. 26610. Ён ночы ўцёк ад канвою. Лагойск. Цяжка хвораму езьдзіць, а яшчэ ночы. Сян. (Ром. Пі, 386). Мы ночы ўкрываемся рабою дранкаю. ТурэцСьміл. (Шсл. 87). Мала ночы спала. імглін (Косіч 72). Ночы прысь-ніўся ксяндзу ангіл. Сян. (Ром. іу, 162). Як абачыла іх ночы, дык нешта ёк у сярэдзіне. Кузьміно Сян (Ксл.). Увечары вылі ваўкі, а ня ночы. Тм. (Ксл. 316). Гэта дзела
дзеннае — ня ночы рабіць. Янавічы Сур. (Ксл.). Сьпеліў яблыкі, а ночы нехта абабраў! Сьцяпанавічы Меж. (Ксл. 302). ЦІ вылезьлі табе вочы, ці ты сватаў мяне НОЧЫ? Новыя Івойценкі, Імгл. (Косіч 24).
Падстанавіў місу ночы пад танк із бэнзынаю (каторы цёк). Менск. Каб я помнеў удзень і ночы край каханы любы Свой. П. Дуброўскі (Ускалось, Но. 13, 7).
Сьвецяць НОЧЫ І пры дні. Гарун: Белр. марш. Паслухай ночы, удзень, Сьвяты, скажу маўчаці Звонам. Гарун (ст. "Малітва”). Ночы позна па кірмашы, ехаў зь места Паў-лючонак. Кан. Паўлючонка. Як ехаў ночы ў каламашачцы, дык нехта стрэліў. Гарун: Сьвята. Завіруха скача НОЧЫ. Гарун: Завіруха. Ды толькі ты, поэта, палонны ночы, у тваім сэрцу шасьцярні грукочуць. "Бацьк.” 12—13/496—497. Ёй (песьняю) зганю ночы СОН. Гурла: Барвёнак II. Шчэ НЯ хутка крылом залапоча на ўсходзе сінявым жар птушка, і мяне, паланёнага ночы, сон ня кЫе камечыць і гушкаць. Кавыль ("Бацьк.” 12—13/496—497). Прыехалі дамоў НОЧЫ. Ракава М. Вышлі НОЧЫ. Тм. Ночы падыліў сьнег. Варсл.
•Ha I, 1. предлог с вйнйт. пад., а) прй означеннн, в которую сторону направ-лено действне предмета нлн лнца,—в(во), на. На ўсе бакі нясуць вятры плямя навалаў лютых. Салавей: Сіла, 74. Раман разглядаўся на ўсе бакі. Корзюк. Ехаць на сяло—ехать в деревню. На Крым—в Крым. Паехаць на Палесьсе—поехать в Полесье. Пайшлі на пустыню—пошлн в пустыню. Паехаў на Жмудзь—поехал в Самогнтню.
Выехалі на гасьцінец. Ар. Вышаў на панадворак. Ар. He глядзі на яго. Ар. На Ўкраіну—на У кранну. Паехаў на канец сьвету. Ар.
—с глаголамн, означаюіцнмн двнженне вверх: Узышоў на гару. Ар. Узьлез на яблыну. Ар. Вылез на бераг. Ар. Выплыўна зьверх вады.
—употребляют для означення лнца, предмета (нлн частн нх), на которые что-то надевают, накладают:—на. Надзень жуковінку на палец. Насунь насоў на коўдру. Ар. Завяжы хустку на галаву. Ар. —употребляют, показуя, куда предмет обраіцен:—на. Дзьверы на панадворак. Вокны на паўдня. Ар.
—co суіц., означаюіцнмн страны мнра: —на. На паўдня, на поўнач, на захад, на ўсход.
б) co суіцествйт., означаюіцнмн сферу действня нлн какнх-л. занятнй: на.
Копцеўскія дзяцюкі наказуюць на ігрышча. Ар. Дзеўка пашла на вясельле. Ар. Нашы паехалі на хрэсьбіны. Ар. Хлопчык ганяе на пасту. Баба Еўка, дзед Тумаш, паехалі на кірмаш. Віц., нз песнн.
на I
716
наадварот
в) употребляют, показуя на лнцо, отно-снтельно к которому что-л. пронсходнт: по отношенню, на. Хто бы на кажную рэч быў міласэрдны, над сіротамі і над чэлядзьдзю нявольнаю і над вольнаю, Пан Бог такому міласэрдзе свае ўчыніць. Кіт. 961. Ня крычы на мяне! Ар. У дзесяцёх напалі на аднаго.
г) употребляют, показуя время, срок, к которому относятся результаты какого-л. действня: на. На Каляды вучаньнікі выяжджалі дамоў. Ар. На Вялікдзень пякуць пірагі. Ар. На колькі дзён паехаў да Вільні.
х) прн означеннн мотнва, "прыклепа к, в.
падараваць на радзіны—подаровать ко дню рождення. Ар.
на карысьць—в пользу. Ар.
і) прн означеннн прнчнны какого-л. действня: на. Зьбіраюць на пагалелых. Ар. Колькі яны далі на пагарэлых? Ар. Даў на ўбогіх.
д) употребляют, показуя нзменення колнчества (увелнченне, уменьшенне, деленне); на, в. Табака сьцерта на попел—нюхательный табак стёртый на порошок. На штукі разьдзярэцца. Кіт. 165.
е) прн означеннн срока, промежутка временн: на, в. Выехаць на гадзіну, дзень, тыдзень, месяц, год—уехать на час, день н т.п. Раз на дзень, месяц, год—раз в день, в месяц, в год. Як сонца было на захадзе, прыехаўвозьнік. я.г-кі:Казкі,2,стр. 4.
ё) для означення состояння, способа действня: на. Умець на памяць—знать на память. Хварэць на воспу—болеть ос-пою.
я) с некоторымн нм. суіцеств. создает соедннення, указуюйцне способ, характер действня нлн состояння: с(со).
Біблю ён умеў выясьняць на ўсе бакі. Заставін (’’Бацьк.**, Но. 49-50/435-436. Няхай на ўсе стараны мусульмане голас чуюць. Кіт. 90а6.
в(во). Крумкач закракаў на ўсё горла. Салавей Сіла, 71. Хацеў бы раўсьці на ўсе горла. Акула, 529. На векі вякоў канём яму буду.
бачыць на свае вочы—вндеть кого, что-л. непосредственно блнзко. Чула яна і на свае вочы бачыла, што людзі йдуць. Дудзіцкі (’’Бацьк.” 49-50/435-436).
на цям ня прыходзе, см. цям.
І.с предл., а) прн означеннн места действня. Нсл. На адскоццы жывець ад нас. Нсл. 313. Стаяць на зямлі. Ар. Хлеб на стале, рукі свае. Послов., Войш.
на буі—на открытом (для ветра, С.) месте. Войст. вол., Вял.; Растсл.
б) для означення предметов, будуіцнх ннструментом действня, частью конс-трукцнн чего-л„ способом выраження чего-л.: на. Крэсла наколцах. Ар. Паліто на ваце. Ар.
в) прн означеннн какого-л. действня, обязанностей, состояння: на (нногда не переводнтся).
стаяць на стані—стоять на посту. стаць на старожы—стать на страже. быць на ўзгадаваньню—быть на воспн-таннн.
быць на ўрадзе—заннмать должность. г) с предл. пред суіцеств., означаюіцнмн "абрадзіненьне”-. на акачэньню, на ana-' рашэньню, на ацяленьню, на ажара-беньню,—блнзко к окоту, опоросу, отелу. Сьвіньня хадзіла з брухам гэткім, быццам на апарашэньню была. Ар. У майго таты вялікі дастаты: дзьве курыцы дойныя, пятух на ацяленьню. Пятух на ацяленьню, кот на ажара-беНЬНЮ. йз песнн.
на ўзносах—блнзко к родам. Нсл. зоо. На ўзносах будучы, ня годзіцца падыймаць цяжкое. Нсл.
•на.., прйраст., употребляют прн созда-ваннн глаголов; означает неполность действня в отношеннн не к целому предмету, но лншь к наружной частн его: над... Наломлеваць, наламіць, наломле-вацца, наламіцца, накусіць, налўскавац-ца, налўснуцца, нашчэліць, нашчэрбіцца, нацяць... Наломлеваць, наламіць нож, касу. Нсл. 311. Наломлены нож. Тм. Асадка наломленая. Тм. Нож наломлюеДца, наламіўся. Тм. Налускуюцца, налуснуліся начоўкі. Нсл. 311. He нашчэлюй дошкі. Нсл. 326. Неасьцярожна цюкнуў і нашчэліў дошку. Нсл. 326. Купіў нашчэленае кары-та. Тм. Зуб нашчэрблюецца. Нсл. 326. Гаршчок нашчэрбіўся. Тм. Нашчэрблены зуб баліць. Нсл. 326. Нашчэрбленая латка, міска цячэць. Тм.
•на, ян. ч. наце, частйца.—на берн, возьмн, получай. Ар.; Нсл. 298. На ізьеж дульку. Ст. Наце вам ваша. Ст. На табе, Божа, што імне ня гожа. Пос.юв. Віленшч.
•на, цюцька, на!—возглас, которым прнзывают собаку. Ар.
•наабіраць,—см. под берці.
•наагул, нареч.—вообіце. Гсл.;Ксл. А наагул ЯК будзе? Навікі Віц. (Ксл.).
•наадмен, нареч.—взамен (,вместо этого, С.). МГсл.
•на адскоццы, взнач. наречйя—в некоторой отдаленностн, отдельно подалее, Нсл. 313. на отшнбе, в стороне другнх. Панскі двор на адскоццы ад сяла. Нсл. На адскоццы жывець ад нас. Тм.
•наадварот, нареч. 1. наоборот. Ар.; Шсл.; мгсл. Наадварот надзеў сівому каню вопраць. Ст.
2. обратно, взанмно. Нсл. 313. Дай яму кулака наадварот. Нсл.
наапошку
717
набрўклы
•наапошку, нареч.—наконец. •набохацца,—см. под бохаць.
•набожнік-іка, предл.-Іку, зват.-Іча, м. —полотенце на нконы, вышлтое поло-тенце, которое вешаютна нкону. Ксл.;Гсл.; Смл. (Даль 388). Павесь новы набожнік на абраз. Сухарукава Аз. (Ксл.). См. набразьнік. •набожны-ная-нае—набожный, релл-гаозный. Гсл.; Нсл. 298. Уставайце, набож-ныя людзі! Кіт. Іі9а7. Набожны, як Жыд прыдарожны. Поговор. Гсл.
•набой-ою, предл. й зват,-ОЮ, м.—заряд в огнестрельном оружнн. Ар.; МГсл.; Ксл.; Шсл. Цэлы набой усадзіў у зайца. Ст. Ня ўмее лучаць, а толькі набой псуець. Канавалава Куз. (Ксл.).
КНІГІ ОНЛАЙН
