Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
узяцца накрыж—прд борьбе взять друга крестом — одна рука под мышку протнвннка, а другая через плечо его. Ар. Ср. крыж.
•накрыш-аны-ыі<ь,—nod крышыць.
•накрывавіць,—см. nod крывавіць.
•накрывйўлены.—см. nod крывавіць.
•накрывяніць,—г« nod крывяніць.
•накрывйніцца,—см. под крывяніцца.
•накры-віцца-ўляцца,— см. тд крывіцца. •накрыць,—см. nod крыць.
•накрыцьце-ір?, предл.-цю. ср.—покров. Гсл.
•накш, нареч. 1. повному, нначе (качест-венно). Ня так зрабіў, рабі накш. См. начай.
2. в знач. отрйцательного союза: в протйвном случае, нначе. Калі ў хлапца сухоты косьці, дык яму надабе есьці сытую ежу, накш не ачуняе.
•накшы, нареч., област. — накш 1, 2.
•накшы-шая-шае—нной по качеству, Карскі; Ар. непохожйй на кого-что-л. Ягоны плян быў накшы, чымся здавалася ня толькі дзядзьку але й Вандзе. Шакун: Сьлед 142. Але нешта накшае думаў Юстап Заблоцкі. Калюга: Заблоцкі.
•накшыць, інакшыць-і«у-й/ый/-ша, нет-верш., nepex. 1. делать на ной образец (йзменять качество, вндонзменять, С.) Нсл. 225. Ня інакш; як паказана, так ірабі. Нсл.
2. переменять (качество. С.) Нсл. 225. Інакшыць слова свае. Нсл.
знакшыць, соверш. к накшыць в обойх знач.—нзменнть ЧТО-Л. В ЙНОЙ ВЙД, Нсл. 220. вйдойзменйть. Прйч. знакшаны—взме-ненный в йной внд, в йном ввде пред-ставленный. Нсл. 220. Гэта ня тая мера, што я пазычыў у цябе жыта, а знакша-ная. Нсл. Соверш. перанакшыць, перай-накшыць—переделать другнм способом, Нсл. 403. нзменнть качество, вндонзме-ннть. Перайнакшыць работу. Нсл. Прйч.
перайнакшаны, перанакшаны—переде-ланный нначе (с нзмененнем качества, вндонзмененный, С.) Нсл. 403. Перай-накшаная работа пахарашэла. Нсл. Слова мае перайнакшана. Тм.
•накшыцца-ыода, несоверш.—вйдодзме-няться.
знакшыцца—йзменнться в другой вйд, Нсл. вндонзменнться. Знакшылася над-вор’е. Нсл.
•накўкціць,—см. под кукціць.
•накулйцца,—см. nod куляцца.
•накуп-пу, предл. й Зват.-ne, м.—подкуп. Гсл.; Смоленіц.
•накупі'ць,—под купаваць.
•накўплены,—см. под купаваць.
•накуплйць,—см. под купаваць.
•накўраць,—см. под кураць.
•налобнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м.—ча-сть уздечкн, прнходяіцаяся на лбу. Ксл. Налобнік папраў. Аляксандрава Гар. (Ксл.). •наложаны,—см. под класьці.
•тлом-му, м.—надлом. Нсл. 311. Ножык купіў з наломам. Нсл.
•налом-лены-леваг^ь,— см. под ламіць.
•наломлевацца,—под ламіцца.
•налй-яны-яць,— см. под лаяць.
•налаяць,—см. под лаяць.
•налаяцца,—<ч под лаяцца.
•наладзіць,—под ладзіць.
•налажыць, —с.м. под класьці.
•налажыцца,—.«. nod класьціся.
•наламаць. см. под ламаць.
•наламшь,—<м. под ламіць.
•налам-іўшыся-/і(і{а,—<«. под ламіцца.
•налапам, нареч. 1. впопыхах. Мікалаўшч. Стаўп.; Халопенічы. Ня хочацца імне нала-пам выехаць. Мікалаўшчына Стаўп. Мусіў налапам кінуць на воз свае хатулі й зьяжджаць із рынку. Тм.
2. ВНезапНО, врасплох, МікалаўшчьшаСтаўп.; Халопенічы. Налапам наскочылі палічнікі й захапілі. Мікалаўшчына.
3. нахально. іг.; Халопенічы. Чаго ты лезеш налапам? Халопенічы.
•налапіна-ны, обіц.—нахал. Халопенічы (Юхн.)
•наласкатаць,—cm. nod ласкатаць.
• наласкат-аўшыся-йцйа,—с.м nod ласка-тацца.
•налаташыць,—cm. под латашыць.
•налёгчыся,—cm. nod легчы.
•налёжна, нареч. —надлежаіце, соответс-твенно. Нсл. 310. He належна зрабіў гэта. Нсл. Зрабі, як належна. Тм.
•налёжнасьць-ір, м. 1. прнчнтаюіцееся. Каторыя скупуюць і таяць належ-насьць, то, што даў ім Пан Бог з ласкі сваей, а яны із таго не выдаюць дзеся-ціны, за тое нагатаваў Пан Бог муку пекляную. Кіт. 13а4.
2. прннадлежность (, вхожденне в состав чего-л., прнчастность к чему -л.) Гсл.
•налёжны-ная-нае, 1. прнчнтаюіцййся, полагаюіднйся, следуемый, должный.
налёжыць
727
.налупіць
Нсл. 310. Да азану (араб., гуканьне пяцьцём на малітву) што ест належнага, ведай-це, мусульмане. Кіт. 9066. Аддай належныя імне грошы. Нсл. За не належнае дзела ўзяўся. Лужасна Куз. (Ксл ). He належнае табе робіш, бярэш. Нсл.
2. соответствуюіцйй, нужный йлй подхо-дяіцнй для данного случая; надлежаіцйй. •нале'жыць, Шсл.; Ар.наляжаць, мГсл.; Нсл-жу-жыш-жа, несоверш. да каго, 1. прнна-длежать, Шсл.; мгсл.; Ар. прйнадлежать, относйться. Нсл. зю. Гэта ўсё поле належыць да калгасу. Ст. Я да гэтага не належу і ніколі не належаў. Ст.
2. относйться (, касаться, С.) Нсл. 310. Гэта да мяне ке належыць—это меня не касается. Нсл.
належачы, прш. наст. вр„ 1. пркнадле-жаіднй. Нсл. 310. Тыя рэчы, да цябе не належачыя, пабраў. Нсл. Мы гаспадар усіх абывацелей панства нашага Вялі-кага Князства Літоўскага і земль к яму належачых, Рускіх, Жамойцкіх і іных, да аднакавае роўнае вольнасьці прыво-дзячы усіх падданых вольных і шляхоц-кіх ад верху менаваных і якім-колечы іменям названых поцягляй і павінасьцяй ад сёгачасу на ўсі патомныя часы выймуем і вызваляем вечнымі часы. Стт. 141. To ўсе мы й патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны толька Літве, Русі, Жамойці, родзічам старажытным і ураджэнцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль, таму Вялікаму Княству належачых. Стт. 129. 2. надлежаіцйй, Нсл. 310. какой следует, соответствуюіцйй, нужный йлй подхо-дяіцйй для данного случая. Кажнаму чалавеку павіннасьць дзеці свае ўчыць да веры мумульманскай і спосабу належа-чага. Кіт. 4068. Рабі належачым спосабам. Нсл.
налёжыць, прошл. вр. налёжыла, Нсл.; Шсл. наляжала, Нсл., безлйч.—должно, надобно, Нсл 310. надлежать. Шсл. Належа, нале-жала табе паслухаць пана. Нсл. Усё зроблена, як належыць. Ст. Належыла зрабіць так, як казана. Нсл. На іскрыпцы рэжа, як належа. Гсл. Як належа ў іскрыпку рэжа наш музыка, наш Улас. Купала: Адвечная песьня. Аддасьць каму належыць зекат, каму фітрэ (зекат, фітрэ. араб., род царкоўных платаў). Kit. 17615. Кланяйся, што належыць да нэмазу (араб. малітвы). Тм. 8467.
зналяжаць-жу-жыш-жа, несоверш. да каго, 1. прйнадлежать. Нсл. 214. Ср. зналежана, зналежны.
2. относйться. Нсл. 214. Да мяне гэта не зналежа. Нсл.
•налёжыцца, -ыцца-ацца—полагаться, прйчйтаться. Гэта імне належыцца з права—это мне полагается по закону.
•нялёпкя-пцы, м.—лепное украшенне. Гсл.
•налесьнік-гка, предл.-іку, м.—тонкнй пшеннчный 6лйн, сложенный вчетверо йлй ввосьмеро, й потом слегка поджа-ренный на масле йлй сале, НК.: Очеркн, 207. тонкйй пшенйчный блнн. Нсл. 311.
•налёта, нареч.—на будугцнй год, Гсл.; Ар. на следуюіцйй год. Шсл. Во Табе, Бо-жанька: гэта прыспары, а налета яшчэ нарадзі. Дсл. 31. Грошы заплачу на лета. Гсл. Налета, калі хто будзе жыў, будзем рабіць начай. Ст. Налета будзем пахаць лён. Пустынкі Сян. (Ксл.). Ой, судзі Божа табе аддаць, хоць ня сёлета налета, у гэту пару, ЯК гэта. Старадуб (Жнв. Старнна, 1910, 1, 98)."
•налетнік-іка, предл.-іку, зват.-іча, м.—на-нятый для краткосрочной работы (ле-ТОМ,) НК.: Очеркц 630.
•налёцьце-грг, предл.-цю, ср.—будуіцйй ГОД. Нсл. 311; Пархв.; Гсл.; Ксл. Бог ведае, ЯК будзе налецьце. Нсл.
да налецьця—до будуіцего года. Іг. Бульбы ня стала да налецьця. Ант. 43. Яны даўно сказаліся сабе, што любяцца і змовіліся чакаць да налецьця. Дзьве Душы 24. Хлеба да налецьця ня стане. Гсл. Трэба ждаць да налецьця. Нсл. Загадаю загадку. выкіну на градку, няхай мая загадка да налецьця ляжыць (пасеянае жыта). Рапан. 322. Ну, Карнеевіч, хваліцеся, ці шмат у вас жыта? можа б вы імне да налецьця хоць пудоў зь дзесяток? Косіч 54.
к налецьцю—на будушнй год. К налець-цю аддам вучыцца. Навікі Віц. (Ксл.).
•налётавда,—сл. под лётаць.
•пялётны-ная-нае—прнлетевшйй с чу-жой стороны. Дсл.( под галубецу
•налягаць,— см. под налегчы.
•наляпаўшы абы як—аляповато. мгсл. •наліха, нареч. 1, очень (хорошо), Нсл. 310. на славу. Наліха харошы, крэпкі, злы. Нсл. 2. наліха, в знач. вопр. нареч.—к чему, для какой надобностй? Нсл. зю. Наліха імне гэта шапка? Нсл. Наліха ты ўзяў яго із сабою? Нсл.
•налі'так-гака, предл.-тку, м.—налктое СМОЛОЮ ЙЛЙ ВОСКОМ ЯЙЦО. HK.: Нгры, зз.
•налітка-текг, дат., предл. налітцы, ж. —ковен йлй кружка, йз которой льют на печку в бане. Ксл. Уменьш. нялітячкя-кі, дат., предл. налітачцы. Ксл. Уськінь ты імне налітачкі дзьве, пакуль я папаруся. Сухарукава Аз. (Ксл.).
•няліўны-ная-ное—налйвной (, созрев-шнй, сочный: о плодах, зерне). (Пара) наліўной малінаю ў роце растае. Лойка; Л. песьня.
•налічыць,—см. под лічыць.
•налпа-лы, дат., предл.-ne, ж.—обезьяна. мгсл.; Ар.; Гайнін. Во дзе налпы на матузе. Tat.: Кво Вадыс, 226.
• налухійць, -см под лухціць.
•налузаць,—см. под лузаць.
•налупёж-ыць-ыццо,— см. под лупежыць.
• налупіць,—под лупіць.
налўск
728
наменіць
•налўск-CK’J’, предл.-ску, зват.-шча, м. 1. появленне маленькой первоначальной іцелн, дырка, Нсл. 311. надтреіцнна. Налуск зрабіўся ў ночвах. Нсл.
2. перен. прнзнак, открываюіцнй какую-л. тайну, Нсл. 311. снмптом. Налуск ёсьць, ідзе мой украдзены конь. Нсл.
•налўскам, нареч — нечаянно (, внезапно, неожнданно, С.) Нсл. 311. Налускам прыехалі сваты. Нсл.
•налўс-кавацца-еуг^а, —сн. под лускаць.
•налучыцца,—см. под лучыцца.
•нальле-ля, предл.-лю, ср., собйр. 1. налет-ная, наступаюіцая снла, собранне еднннц ЭТОЙ СНЛЫ, НК: Под. пос. 85.
2. в современном употребленнн нмеет бранный смысл: ребятншкн, опустоша-юіцне гурбой огород, сад, горох — будут "нальле”, НК.: Под. пос. 85. орава. Ксл. Нальле бяЖЫЦЬ у гарод. Мамойкі Беш. (Ксл.).
3. свора (о волках, собаках). •нальіндацца, см. под лындаць. •налыніць,—см. под лыніць.
•налюбкі, нареч.—на выбор, с выбором любого предмета, решення н т.п. Гсл.; Ряз. (Даль).
•намога-гі, дат., предл. намозе, ж.—уснлне. Лепле (Юхн.). Намога на вялікасьць. Лешіе (Юхн.).
• намова-вы-ве, ж.—наговор, оговор (, клевета, С.) Гсл. Уменьш. намоўка-ўкі-ўцы—клевета. Гсл.
• намовіць,—см. под мовіць.
• намовіцца,—см. под мовіцца.
•намовы-гаў, мн. ч.—наговоры, внушення вопрекн советам старшнх (н без этого, С.) Нсл. 312. Ня слухай ты людзкіх намоваў, а слухай, што я табекажу. Нсл. • намоў-мову, предл.-ве, м.—нашепты-ванне, наговор (заклннанне, С.) Гсл.; Нсл. 312.
• намоўка,—см. под намова.
• намоўлены,—см. под мовіць.
• на моцы—на основаннн. Гсл.
•намагаць-аю-<гегд-ае; повел.-ай-айма, несоверш. 1. чым—недостаток одного возмеіцать другнм, нспользуя его более обыкновенного, Ар. побольше употреб-лять чего-л. взамен другого. Шсл. Здароў-ем сваім намагаючы, зрабіў, скончыў работу. Нсл. 312. Хлеба мала, дык будзем бульбаю намагаць. Ст.