Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•нахужацца-аюся-аешся, повел.-айся-бймася, несоверш.—напрягаться. Соверш. натўжыпца-жуся-жышся—напрячься.
Шсл.;, Гсл. Як натужыўся добра, дык і выцягнуў кол. Ст.
знатужацца, -аюся-аешся—перенапря-гаться. См. знатужыцца. Соверш. знатў-жырца-жуся-жышся—надсадлться, на-доваться, Нсл. 215. перенапрячься. Цягнў-шы на ўсходную гару такі цяжар, конь можа знатужыцца. Нсл.
• натўжыцца, см. под натужацца.
•натакаць,—сл. под тукаць.
•натул-яўшыся-яц^а І,—см. под туляцца.
•натул-яўшыся II,—см. под туліцца. •натул-іушыся-і^цд,—под туліцца. •натўпавда,—см. под тупаць.
•натўра-ры-ры, ж. 1. прнрода. Варочайся (душа), адкуль вышла, да Пана Бога свайго і да натуры сваей. Кіт. 51614.
2. характер, нрав, темперамент. Выганю я тваю сабачую натуру. Нсл. 322.
•натўрлівы-вая-вае—склонный к само-дурству, упрямый, капрязный, Гсл. свое-нравный, упрямый. Нсл. 322. Натурлівы хлапец. Нсл. Натурлівая жывёла. Нсл.
• натўры схы-тая-тае—нмеюіцнй свой-ство "натурыцца”, Гсл. своенравный, упрямый. Нсл. 322. Натурысты конь. Нсл. Натурыстае дзяцё. Нсл.
•натўрыць-ру-рыш-ра, несоверш., перех. —портнть нравственность, прнучать к своенравню. Нсл. 322. Матка натура свае дзеці, гладзячы па галоўцы. Нсл. Соверш. знатўрыць. Нсл. 215,322. Знатурыць дзеці. Нсл. 215. Прйч. знатураны—прнученный к упрямству. Нсл. 215. Знатураны хлапец, конь. Нсл.
латўрыцца
738
навалак
•натўрыцца-руся-рыійся. несоверш. о людях й жйвотных—обнаружнвать прнзнакн дурного характера, Гсл. упрямнться, оказывать своенравне, непослушанне. Нсл. 322; БНсл. Гзты конь натурыцца: калі чуе, што воз вялікі, ён ня йдзець, скача на дыбкі, валіцца, выпінаецца ў ваглоблях. Гсл. Соверш. занатўрыцца. Нсл. 322—начать капрнзннчать, упрямнться. Нсл. 176. He натурся, а занатурышся — будзеш біты. Нсл. Конь занатурыўся, на дыбы становіцца. Нсл. 176. Соверш. знатўрыцца —совершенно стать упрямым, свое-нравным. Конь наш знатурыўся; пачнем падганяць, ён дубам станавіцца.
•натыхаць,—см. под натхаць.
•наводзе, нареч.—подобно, в роде, похо-же. Гсл. См. навыдла.
•наводны-ная-нае—прнведенный нз дру-гой страны. Наводны статак у нас драбнее. Нсл. 146 (под драбнець ).
•наводшыбе, нареч.—в стороне, в отда-ю ленйй. Шсл. Хата стаіць наводшыбе. Ст. Стаяла яна (цагельня) наводшыбе сяла. Дудзіцкі (’’Бацьк.”. Но. 49-50/435-436).
• навой-ою(оя), предл., предл.-ОЮ, зват.-ОЮ, м.—вал в ткацком станке, на который навнвают ОСНОВу, Ар.; Mix.; Селядцова Беш. (Ксл.); ПНЗ; Мікольск М. (Демнд.: Веров, 95). горнзонтальная круглая палка (скорее полено, С.) с утоліценнем на концах, на которую в ткацком станке наматыва-ются ннткй. Гсл. 3 навоя ўся пража зышла. Ст.
•навойка-кг, дат., предл. навойцы, ж. — навой. Ксл. Пакруці навойку, a то палатно ўжо абвісла. Нов. Сяло Сян. (Ксл.). •навокал, нареч. й предлог, 1. нареч.—кругом, мгсл. вокруг. Вышэй за ўсіх стаіць, навокал глядзіць, у белай кашулі і піпку курыць. (Комін). Павярнуўся на бок, павёў навокал позіркам. Капыловіч: Хлеб. ЦІШЫНЯ наеокал. Лынькоў: Воўчы лог (Калось-се 2,1935, стр. 95). Навокал роў глыбозны. С. Музыка 185. Хвойнік навокал ды густы, як шчотка. Калас; Грыбы. Сьвята было й навокал. Гарун: Пан Шаб. навокал пазво-нююць галінкі, на зары. в. Ракаў. Навокал чорны сьвет. Гарун (ст. ’’Малітва”). Усё навокал набывала асаблівую цікавасьць. Цэлеш (Ярылаў агонь). Навокао глянь... што дзеецца навокал! Дуб.(Калосьсе, Но. 3/20, стр. 148). Хадзіў ды ўглядаўся навокал. ю. Жывіца (Прыйсьце, Но. 1). Задавака-баравік Хваліўся ўсім навокал. Швэд: Сьцежкі, 99.
2. предлог с родств. падежом—ВОКруг (, кругом, С.) Ксл. Надабе абыйсьці навокал свайго жыта. Шыпы Сян. (Ксл.).
•навонкі, нареч.—наружу.
•навонны-ная-нае, 1. посторонный. Піса-раўка Імгл(Сержп.: Отчет, 9).
2. внешннй.
• навопрамець, нареч.—опрометью на кого бросаясь. Нсл. зоо. Чаго ты наво-прамець бяжыш на чалавека? Нсл.
•навошта, нареч., област.—зачем, для чего. См. нашто.
•навотлег, нареч.—наотмашь. Шсл. Як даў навотлег, дык і пакаціўся. Ст. Леваярука, адкінутая навотлег, ляжала ў меры ейнага ПЛЯЧа. Дудзіцкі ("Бацьк.”, Но. 1-2/437-248).
•навадзень-дня, предл.-дню; мн. ч„ род,-днёў, .м.—каравай хлеба. пнз. У гэты дзень (на сьвята Пётры а Паўлы 29-га чырвіня) з кажнага двара нясуць пасту-ху жбан малака інавадзеньхлеба. Косіч20. •навадзГць \-джў-дзіш-дзе, соверш.—на-лнть, наполннть соссуд жндкостью до краёв. Шсл. Навадзілі міску журы. Ст. Калі вы паясьце гэту саладуху, што навадзілі паўцэбра! Ст. (под саладуха).
•навадзі'ць II,—см. под вадзіць.
•навадзГцца \-джўся-дзішся, соверш.—на-есться чего-л. жвдкого. Шсл. Навадзіўся сыты. Ст. Навадзіўся кіселю. Ст.
•навадзіцца II,—< « тд вадзіцца.
•навазёк-аўшыся-аг^л,— см. под вазёкац-ца.
•наваж-аны-аць,— см. под важаць.
•навіжыіуь-жу-жыш-жа, повел.-ж-жма, соверш.—возыметь намеренне, вознаме-рнться, устар. Як наважыў, так і зрабіў. Ст.
•наважыцца—решнться. Шсл. — нава-жыць. Наважыўся такі пастанавіць на сваім. Ст.
•навак-ака, предл.-кў, Зват.-ача; мн. ч., дат,-КОМ, мн. ч„ предл.-КОХ, м.—новнчек. Гсл.
•навакшчонка-нкі-нцы, ж.—новокре-іцонка, прннявшая креіценне в возраст-ном состояннн. Нсл. 341. Жыдоўка навак-шчонка. Нсл.
• навкшч отл-ная-нае—н ов о кре іценн ый. Нсл. 341. Навакшчонае жыдзянё. Нсл, •навакшчэнец-н^а, предл.-нцу, зват.-нча, м.—новокреіценец, прннявшнй креіценне в возрастном состояннн. Нсл. 341. Жыд навакшчэнец. Нсл.
•навалока-окг-оццы, ж.—напасть, кле-вета (наговор, Ар.) Нсл. 300. Гэта навалока на мяне. Нсл.
•н ав^ла-лы, дат., предл.-Лв, ж. 1. стнхня. Літар. тэрм. Інбелкульту. Васілёчкі ў ПОЛІ люблю, дзікунскія такжа навалы. Дуб. Дзень мінаў — разбою хвалі болыйалі ўтроя. У разьушанай навале стаў на ногі Я. Салавей: Сіла.
2. нападенне (многнх), Гсл. нашествне. Ты ськінуў зругў і прыгон, ты зьмёў навалу і прымус. Салавей: Сіла35. Сьмерці страшная навала на руіны запаўзла. Крушына: Лебедаь, 18.
3. прннужденне. Гсл.
4. наплыв (чувств). Ад.
5. буря. Гсл. Ср. навальніца.
6. непрнятная претензня, требованне. Гсл. •навалак-лкд', предл. й зват.-лку, м.—этаж, слово устарелое й редкое. Гсл.
навалакаць
739
навіна
•навала-каць-чьг,—сл. под валачы.
•навёлам, нареч. 1. прйнужденно, насдль-но, Нсл. 300. по прннужденню; настойчйво понукая, прйнуждая; набросйвшйсь. Гсл. Навалам ажанілі хлопчыка. Гсл. Навалам усунулі ў рукі работу. Нсл. Ср. навала 3.
2. прнбытне, поступленйе кого-л., чего-л. в большом колйчестве; наплыв. Ср. навальніца 2.
•навалачыся,—см. под валачыся.
• навалэнд-аўшыся-auua,—< ч. под валэн-дацца.
•навалаводзіць,—см. под валаводзіць. •навалаводз-іўшыся-г'ц^а,—см. под вала-водзіцца.
•навалач-чы-чы, ж. 1. презр.—прйшедшйй co стороны человек, Шсл. прйшлец. Прыцяглася навалач на нашу галаву! Ст. 2. сволочь. Ал.
•навіл-евацца-іўшыся-іцца,— см. под ва-ліцца.
•навалка-кі, дат., предл. навалцы, ж.—на-волочка. мгсл.
•навальнасьць-ф, ж. 1. накопленйе. Нсл. 300. Навальнасьць работы, справаў. Нсл.
2. стйхййность. См. навала I- навальны. •навальніца-цы, дат.. предл.-ЦЫ, ж.—(буря, сопровождаемая громом, молнней, дож-дем йлй градом. Ар.), гроза. Ар.; Ксл.; Гсл. Учора была навальшца. Рудня Куз. (Ксл.). I песьня — ня песьня, а плач навальніцы. Дуб. Навальніца вокал расьсявае скогат, утапіла зоры ў пацерках суніц. Дуб. Грымелі, білі навальніцаю. Крушына (Зьніч, 1952, Но. 20, 5). Грымелі, білі навальніцаю. Крушына (Зьніч, 1952, Но. 20, 5). НавалЬНІца пераняла Бобіка на ўзьлесьсю. Шакун: Сьлед, 19.
2. наплыв, множество, толпа. Гсл. навальнічны-мая-нае—грозовой.
• навальны-ная-нае—стйхййный. Сілы навальныя нас не пацешылі. Дуб.
•навалынд-аўшы-ацца,— см. под валын-дацца.
•наварат-атлу, предл. й зват.-аце, м. 1. повторное проявленйе чего-л., рецйдйв. Ср. наваратам.
2. медйц.—возврат болезнй после кажу-іцегося полного выздоровленйя, рецй-Дйв.
3. юрйд.—повторное совершенне преступ-лення лйцом, ранее отбывшем наказанне за такое же йлй за какое-л. йное преступ-лене; рецнднв.
• наваратам: другім, трэйцім навара-там... —вторлчно, в третйй раз й т.п. Войш. Піліп Януля не азваўся, і Лявон да яго другім наваратам'. ІІіліпе! У закру-тах пераначуем... Га? Дудаіцк (”Бацьк.”., Но. 1-2/437-438). Бамбавікі трэйцім наваратам апанавалі Карэлічы. С’Бацьк.”. Но. 42-43/376-377). Пачуўшы можа ўжо трэйцім наваратам тое самае- "Стань! стань! Мерцьвякі твае варушацца! Шофэр прыклаў шчаку да шкла. Дудзіцкі ("Бацьк.”,
Но. 45-46/431-432). Дык, дзядзька, ужо тамака рабіў? Ды я ўжо тамака другім наваратам рабіў. Войш.
•наваратны-ная-нае, грамм. 1. многок-ратный.
2. рецйдйвный.
наваратны выступ, выступак—рецй-днвное преступленйе, преступок.
•наварачаць,—под варочаць.
•наварачацца,—см. под варочацца.
•нават ( навет, Іг.), укреп. частйца—даже. Ар.; Растсл.; Нсл. 301; Шсл. Ня ўзяў чужога навет і на капейку. Ст. Нават і гэта трэба аддаць. Нсл. Нават хлеба няма. Север. (Растсл.: Северск. 133).
•на ведаме: ці няма на ведаме?—не нзвестно-Лй? НК.: Пасоб. 133.
•на векі,—см. под век.
•навёрзьці,—г ч под верзьці.
•навёрнены,—см. под варочаць.
•навертам, нареч.—мнмоходом, завернув по путн. Гсл.
•навешчаваць,—под вешчаваць.
•навет, нареч.,—см. под нйваш.
•навётнасьць-ір, ж.—основанйе, дока-зательство. Бягомель. У вашых мерка-ваньнях няма наветнасьці. Юхн., Тм.
•навязаць, навяжў-вяжаш-жа, соверш. —покрыть, возместнть (что-л. йстра-ченное, йзрасходованное й т.п.). "Навя-заці вонага чалавека ад таго часу, як ад яго ўцекшы у яго мешкаў, подле Уста-вы”, т.е. должен вернуть все убыткй собственнйку. Пічата. Маець шкоду пла-ціці з навязкаю, каня канём, а вала валом навязаці, а за саху дзесяць грошай, а за нарогі дванаццаць грошай заплаціці. Стт. 368.
2. наложнть штраф, оштрафовать.
3. —см. под вязаць.
•навязка-зкі-зцы, ж. 1. навязанная на больное место тряпка с чем-л. завер-нутым в нее, как способ лечення загово-ром. Демвд.: Веров., II, 1896, 128.
2. юрйд.—возвраіценйе убытков собс-твенннку.
3. юрйд.—пеня, штраф. Увязаньне ў вонае йменьне за рэч асуджаную паступіці, а к таму Гвалты, зарукі, у лісьце судовым апісаныя, з навязкаю сам плаціці павінен будзець. Стт. 274. Ср. навязаць 1, 2.
•навялеваць,—см. под вяліцца. •навяліць,—см. под вяліцца. •навял-евацца-іцца,—см. под вяліцца. •навярнўць, -см. под варочаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
