Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•начлёжніцаг/ы-цы, ж.—пасуіцая лоша-дей на ночном.
•начлёжыць-жу-жыш-жа, несоверш.—па-сть лошадей на ночном. Соверш. абначлё-жыць—остаться где-л. на ночное. Надабе ж ідзе-лень абначлежыць! Дсл. Соверш. абначлежыцца—остаться где-л. на hob-hoc. На дарозе абначлёжыліся. Ці можна абначлеежыцца? Дсл.
•начмар-аны-ыць,— см. под чмарыць. •начмурыць,—см. под чмурыць.
•начван-ана, предл.-анё, зват.-ане, м. 1. насм.—большое брюхо. Шсл. Вываліў свой начван. Лядно Пух. (Шсл.).
2. обіц.—мальчнк нлн девочка с большнм жнвотом. Шсл. Ну, пайшлі, начваны, ад столу, хай людзі садзяцца. Лядно Пух. (Шсл.).
•начварыш>, -с« под чварыць.
•начніцы-цаў, мн. ч.—бессонннца. Шсл. У майго малца мусіць начніцы-. як прыйдзе ноч, дык крычыць на чым сьвет стаіць; каб ты, цётачка, папрабавала замовіць. Вядучэнь Чаш. (Ксл.).
•начубасіць,—см. под чубасіць.
•начўлішча-ча, предл.-чу, мн. ч.-чы-чаў, ср.—ночлежный дом. Ар.; Гайнін. Прачх-нуўся на голым палу ў начулішчу. Дзьве Душы, 65.
•начў-ўшыся-дда,—г«. под чуцца.
•начы I. нареч.—на глаза. Нсл. 325. Начы не паказуйся імне. Нсл. Лучыў начы. Тм.
•начы II, нареч., област.—нначе.
•начыкрыж-аны-ыць,— см. под чыкры-жыць.
•начырк-кр, предл.-ку, м. 1. нзложенне какого-л. вопроса, даюіцее обіцее пред-ставленне о нем, очерк. Гсл.
2. небольшое лнтературное пронзведе-нне, в основе которого лежнт воспронз-веденне реальных фактов, событнй, лнц (уведенных автором непосредственно в самой жнзнн, С.), очерк. Гсл.
•начырк—надбросок, очерк. Гсл. •начырван-ёўшыся-ёчца,— см. под чырва-нець.
•нэ, междомет.—но, пошел (Понукнванне лошадн). Гсл.
*ЮГра-ры-ру-ру, предл. й зват.-ру; мн. ч.,род-раў, м.—негр.
• нэгрыца-цы-цбі, ж.—негрнтянка. Ср. жыдзіца, нямчыца.
•не, отрйц. частйца. 1. употребляется в ответе для выраження отрнцання чего-л., несогласня с чем-л., протнвоположн. алё,—нет. He, ня так пяеш. Нсл. 343. He, я ня быў там. Тм. Пойдзеш сядні араць? — He. Ар.
2. прндает слову, к которому прннад-лежнт, значенне полного отрнцання. Прн глаголах, употребляемых с внннт. паде-жом, "не” направляет на употребленне с родств. падежом. В этом случае "е’’в "не” пронзностнся как ”я"(ня) нлн как ”і”(ні) нлн как звук невыразный, неясный. В первом слоге перед удареннем этот звук пншется "ня". В другом слоге перед удареннем пншется "ня” лніпь в том случае, когда в первом слоге перед удареннем нет "а (я)” в остальных случаях вседа пншется ”не”. Теже правн-ла употребляются, когда ”не” является прнростком без ударення. He кажы "гоп", пакуль не пераскочыш. Послое. Ня іскрыцца недазор, ня цьвіціць трава-чабор, ня цыгліць птушыны стан, толькі поўзае туман. Купала.
неабачны
745
небарака
•неабічны-ная-нае—неосморнтельный. Ці што, неабачны, благога зрабіў? Гарун (ст. ’’Нязнаны госьць").
•неабмыльнасьць-гр', ж.—безошнбоч-ность.
•неабмыльны, неамыльны, 1. безошн-бочный. Неабмыльную маю надзею. Нсл. 334.
2. безобманный. Неабмылызае даў слова. Нсл. 334. нареч. неабмыльна, неамыльна, 1. безошнбочно. Нсл. 334. Неамыльна зрабі так, як казана. Нсл. Пры пасхаліі знайдзе таго ж году месяц, дзень і гадзіну неамыльна. Скарына: Мал. падарож. кніжыца 1525 г.(400-лецьце блр. друку, 237).
2. безобманно. Нсл. 334. Неабмыльнакажу табе. Нсл.
•неабсяжны-ная-нае—необьятный. Гсл. У неабсяжны ўзіраўся сусьвет. Кавыль: Пад зарамі, 30.
•неадменны-ная-нае—беспеременный. Неадменнае даю слова. Нсл. 333. Ср. адмен, адмена, адмяняць. нареч. неадменна —беспеременно. Неадменна прыдзі заў-тра.
•неаднова, нареч. 1. не однн раз. Нсл. ззз. Я яму гэта не аднова гўкаў. Нсл.
2 . не все равно. Нсл. 333. Альбож табе неаднова, ці сядні, ці заўтра аддаць. Нсл. •неад,насловіць-оўлю-овіш-ове—не пе-ременять своего слова. Хто не аднасло-віў, у таго веры нет. Кіт. 58613.
•неадвалочны-ная-нае—не терпяіцлй промедлення, безотлагательный, немед-ленный. Будзем павіньні кажнаму з падданых нашых, каму шло а чэсьць, неадвалочную справядлівасьць учыніці на першым Сойме Вялікам без усякае адвалокі. Стт. 93. Справядлівасьць неад-валочную назаўтрае ж, а надалей трэцяга дня маем удзелаці. Стт. 73.
Справядлівасьці неадвалочнае паступ-кам права даводзіці сабе маюць. Стт. 91. Нареч. неадвалочна—безотлагательно, Нсл. немедленно. Калі рабіць, дык рабіць неадвалочна. Нсл.
•неадчэпны-ная-нае—неотвязный. Гу-каючы з упірыстымі, неадчэпнымі дум-камі, Гужэвіч і сам не зацеміў, як гэтыя думкі выказаліся ўголас. Дудзіцкі ("Бацьк.”, Но. 49-50/435-436. Жудасныя мары неад-чэпнымі зданямі круціліся перад ачыма. Змагар: Лесавікі. Нареч. неадчэпна—НвОТВЯ-зно. Думкі неадчэпна кружацца перад ачыма. М. Змагар: Лесавікі.
•неахоцьце-ця, предл.-цю, ср.—неохота. Нсл. 334. Зь неахоцьцям паехаў у дарогу. Нсл. Зь неахоцьцям пайшла за яго. Нсл. •неахоцьцю, нареч.—неохотно, не по собственному желанню. Нсл. 334. Неа-хоцьцю вышла замуж. Нсл.
• неахайлівасьць-ір, ж.—нечнстоплот-ность. Ар.
•неахайлівы-вая-вве—нечнстоплотный. Ар.
•неахайнасьць-ір, ж.—неопрятность. МГсл.; Ар.
•неахайны-ная-нде—неопрятный, Ар. нечнстоплотный. Ксл. Неахайны ён чала-век — сам сябе неахаіць. Сьвярдлы Беш. (Ксл.). Нареч. неахайна—неопрятно, Ар. нечнстоплотно. Гсл.
•неадбіты—от которого нет отбоя. У нас кажан дзень неадбітыя госьці. Нсл. 334. Ён у цябе неадбіты, кажан дзень бывае. Тм.
•неадказны, -ная-нае—безответствен-ныйМГсл.
•неадкладны, -ная-нае—безотлагатель-ный. Гсл.
•неадмоўны-ная-нае— (без возраженнй, С.), безотговорочный. Нсл. 334. Дай неадмоўнае слова. Нсл. Нареч. неадмоўна —безотговорочно. Нсл. 334. Прасіў прысь-ці неадмоўна. Нсл.
•неазначанасьць-гр, ж.—неопределён-ность.
•неазначаны—неопределённый.
•неазначаньнік-гкя, м., грамм.—неопре-делённое наклоненне.
•неапўсны-ная-нде—постоянный, Нсл. 334. без пропуска. Неапусная работа. Нсл. Неапусная служба ў манастыру. Нсл. Нареч. неапусна. Нсл. 334. Кажны дзень неапусна бываў у нас. Нсл.
• неасьцярожнасьць-цг, ж.—неосторож-ность.
•неасьцярожны, -ная-нае-—неосторож-ный. Нареч. неасьцярожна—неосторожно. •неашыйна, нареч.—непременно, неу-клонно, обязательно. Ад.
•неба-оа, на нёбе; мн. ч. нябёсы, ср. 1. небо. Сямкрот нябёс стварыў. Кіт. 4а5.
2. сводчатая часть печн, нначе называ-емая "скляпеньням". нк.: Очеркн, 243.
• небагабойлівасьць-ф, ж.—ненменне страха Божня, Нсл. 327. небогобоязнен-ность. Усі людзі знаюць яго небагабой-лівасьць. Нсл.
•небагабойлівы-вая-вае—не нмеюіцнй страха Божня, Нсл. 327. небогобоязнен-ный. Небагабойлівы ён чалавек, ніколі не паможа суседу ў бядзе. Нсл.
• небагавое—что-л. плохое, нечнстое; чорт знает что! іг. Пісала... нешта такое — сусім небагавое. Юст.
•нёбалазе, нареч.—нехорошо (о плохом самочувствнн, о тяжелом душевном нлн фнзнческом состояннн. Mix.), нехорошо, худо. Шсл. А калі скажу, дык усім будзе нёбалазе. Mix. Па дурной галаве і нагам небалазе. Послов. Мужчынам сядні неба-лазе; апанавалі бабы, прыціснулі плоймай кпыклівай. ЗСД. 145.
•небарака-Аі, обіц. 1. бедняга. Жойдзішкі; Нсл.; Ксл.; МГсл.; Шсл. Жаль яго небаракі. Нсл. Яго небараку ўсюдых ганяюць. Нсл. Зжалься над гэтаю небаракаю. Нсл. Ён небарака й гэтага ня здолеў. Вейна Сян. (Ксл.). Нагараваўся ён там, небарака! Ст.
небарачка
746
недагрызак
Ну, ты, слухай, небарача. Гарун:ШчасьцеМ. Цяпер няшчасьце вялікае ў пані (зь ім жа і гнеў — на цябе, небарака). Салавей; Сіла, 88. 2. перен. по отношенню к растенням. A другая (хвоя), небарака, нахінулася наніз, стан пагнуўся, як кульбака і верх Жудасна абвІС. С. Музыка, 28. Уменьш. небарачка-чкг-чцы, ж.—бедненькая (, бедняжка, С.). Нсл. 327. Плача небарачка па матцы. Нсл.
•небарачка-чкг-чцы, ж. 1. ншценка. Баба перабралася за небарачку, падышла пад акно каралеўны і пачала гаварыць паце-ры. Н. (Афанасьев, III, 1914, 105).
І.—см. под небарака.
•небарачны-ная-нае—бедный, сожале-ння достойный. Нсл. 327. Няма йдзе падзецца небарачнай сіраціне. Нсл.
•небарачыцца, -чуся-чышся—предста-влять себя бедняком (беднягой, С.), прнкндываться (, прнтворяться, С.) Нсл. 327. Ці даўно ж ты стаў небарачыцца? Нсл. Соверш. зьнебарачыцца—представнть себя (совершенным-ою, С.) беднягой, прнкннуться (совершенным, С.) бедня-гой. Нсл. 327. Нашто ты зьнебарачыўся, і гарэлкі купіць нам ня хочаш. Нсл.
•небасхон-ну, предл. й зват.—не, м.—небо-склон.
•небясьпёчнасьць-цг, ж.—опасность. Можа такога праціўніка свайго да права а небясьпечнасьць здароўя свайго пазва-ці. Стт. 400. Многа небясьпечнасьці зажыў. Кіт. 79617. Старалася адкінуць небясь-печнасьць. Гарун: Сьвята. Небясьпечнасьць украінафілства ў гэтым сэнсе дала сябе адчуць. Цьвікевіч (Полымя, 1927, Но. 8, стр. 118).
•небясьпёчны-ная-нае—опасный. Нсл. 327. Небясьпечная дарога. Нсл. Гэта справа небясьпечная. Нсл. Ён небясьпечны чалавек, яму ня можна паверыць гэтае справы. Тм. Нареч. небясьпечна—опасно. мгсл.; Нсл. 327. Небясьпечна ехаць па лёдзе. Нсл.
•негадоўны-ная-нае—тяжело вскарм-лнваемьзй (о детях н жнвотных). Протйв. гадоўны.
•нёгадзь-дзг, ж.—подлость, ннзость. На гадзіну спабудуся негадзі. Крушына: Творы, 29. Хачу баржджэй самому вон пагнаць, як негадзь-немарэч. Крушына: Творы, 161. Сэрцы іхнія зьверыла моцная пэўнасьць, што напярэк негадзі, яны не пераста-нуць любіцца і належыць да сябе. Кво вадыс, 261. За слова твае дзесь у негадзь. Салавей: Сіла гневу, 7.
•негаспадарлівасьць-цг, ж.—неуменне вестн хозяйство, бесхозяйственность.
•негаспадарлівы-вая-вае—не умеюіцнй вестн хозяйства, бесхозяйственный; неэкономный. Ар.
•нехалява-«ы, обш,.—неряха. Дсл. 965; Арл. (Даль). Яна такая нехалява. Дсл.
нехалявіна—одна "нехалява”. Дсл. 965. Уменьш. пехаляука-ўкі-ўцы—неопрятная женіцнна. Дсл. 965. Нехаляўка ты: у цябе ўсё з брудою. Дсл.
•нехамяжына-ны, обш.—неряха. Ксл. Ён, хто яго ведае, нейкая нехамяжына. Сьвярдлы Беш. (Ксл.)-
•нехапатлівы, -вая-вае—нетопорлнвый. Мароз падумаў, што такі нехапатлівы і СЫН у яго. Вышынскі: Хата пад ліпою (Беларус, Но. 155).
•нехарошы-шая-шае—некраснвый. Ар. Бяз грошы мы іў судзе нехарошы. Послов. Рапан.: Прык. 12. Ср. cm. нехарашлявы —совсем некраснвый, безобразный. Ар. Што знача нехарашлявы? — Калі хто брыдкі, але ня хочаш сказаць, што брыдкі, дык кажаш нехарашлявы. Ар. •нехацявы-в«я-вде—неказнстый. Ксл. Гэты конь сусім нехацявы. Беліца Сян. (Ксл.).
•нёхрысьць-гр, 1. обш.—(нехрнстнаннн, С.), некреіценный. Шсл. Што ён Бога баіцца, нехрысьць гэты? Ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
