Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•незаможнік-пса, предл.-іку, зват.-іча, м. —несостоятельный. Ня ўсе ж і Асмо-лаўцы такія незаможнікі, каб хоць у сьвята ня зьесьці скваркі. Гарэцкі: Песьні 63. •незаможны-ная-нае, 1. незажнточный, Ксл. несостоятельный. Няма ў яго — незаможны. Дубнікі Сян. (Ксл.).
2. небогатый на снлу. Ксл. Гэта кабыла НезамоЖНая. Бяскатава Гор. (Ксл.).
незаняволены
749
нёкаліся
•незаняволены—незапреіценный. Табе хлеб незаняволены. Нсл. 176.
•незачэпнасьць-цг, ж.—непрнкосновен-ность. Абяшчаецца бязумоўная свабода сумленьня, незачэпнасьць асобы. Устаўны ліст бнр. 9 сак. 1918. "Програму мінімум" складалі... незачэпнасьць асобы, дому... Жылуновіч(Беларусь, 190). ШЛЯХЦІЧ мае незачэпнасьць асобы. ігнатоўскі: Кар, Нар. Гіст. Белар., выд. 4-ае, у Менску 1925, 119.
•незачэпны-ная-нае, (Гсл.)—непрнкосно-венный.
•незгадаць-аю-аеін-ае, несоверш. йсоверш. чаго, 1.—не угадать, не знать. Нсл. ззі. Незгадаў ты мае загадкі. Нсл. Незгадаеш мае схоўкі. Тм. Незгадаю, што імне рабіць ізь ім. Нсл.
2. в знач. безлйч. глаг.—нензвестно. Нсл. 331. Незгадаць, за што ўзяцца. Нсл. Незга-даць, куды ён едзе. Нсл.
•незгаральнасьць-ш, ж.—несгораемость. •незгаральны, -ная-нае—несгораемый, ОГНеупорНЫЙ. Гарадаа Стол.(Полесье 183).
•незгаворнасьць, -ці, ж.—несговорчн-вость.
•незгаворны, -ная-нае—несговорчнвый. Шсл. Вось незгаворны чалавек ён! Ст.
•нездаравяка-кз, обш.—постоянно недо-магаюіцнй, Шсл нездорового телосло-ження, расположенный кболезнн. Нсл.331. Жонка мая нездаравяка, часта вохае. Нсл. Маю аднаго хлопчыка дый то нездаравяку. дай Божа, каб вырас. Нсл. Адну дачку маю дый тую нездаравяку. Ст. Іх сын — нейкі нездаравяка. Ст.
•нездарма, нареч.—недаром, не напрасно. Савось задумаў штось, нездарма зь ім і Антось. Колас(”Каласкі”, Но. 60-61, 1958 г.). Нездарма пахадзіў каля ткацкіх ставоў. Дубоўка.
•нездаволенасьць-і^, ж.—неудовлетво-ренность.
•нездаволеньне-ня, предл.-ню, ср.—неу-довлетворенне.
• нездаво лен ы—неудов летворенн ый.
•нездаволіўшыся—почувствовавшнй не-удовлетворенне, неудовлетворённый.
•нёзір. нареч.—без оглядкн, не осматрн-ваясь. Шсл. Пойдзеш тыўмяне, чалавеча, незір. Ст.
•незмагё,(Нсл.), нязмога (Гсл.)—бесснлне, невозможность. Нсл. 332. Незмагу маю, і Бог бачыць. Нсл.
•незнаёмы-мая-мае, 1. (не состояіцнй в знакомстве с кем-л., Ар.), незнакомый. Ар.; Ксл.; Нсл. 332. Незнаёмы ён імне. Кляшчыно Беш. (Ксл.). Ён нам незнаёмы. Нсл. Незнаёмаму чалавеку, як паверыць! Нсл. 2. нензвестный(не встречавшнйся преж-де, С.) Нсл. 332. Гэта справа нам незнаё-мая. Нсл. Незнаёмая дарога. Тм.
• незнарок, нареч.—неумышленно, Шсл. ненамеренно, случайно, невзначай. Не-знарокам наступіў яму на нагу. Ст. Незнарок штырхнуў яго. Ст. Рукі нез-
нарок асьцерагалі жывот: яна хадзіла дзІЦЯМ. Адамчык: Арж. колас.
•незнарокам, нареч.—нечаянно, (Ксл.) без намерення, Нсл. 332. ненамеренно, случай-но; невзначай. Ён яго ўдырыў незнаро-кам. Берасьні Беш. (Ксл.). Я цябе незнарокам штырхануў. Нсл.
•незразумелы-лая-лае, 1. непонятный, Гсл. которого уразуметь не можно. Нсл. 332. Незразумелыя рэчы гавора. Нсл.
2. неспособный уразуметь, Нсл. 332. непонятлнвый. Што ж ізь ім, калі ён незразумелы. Нсл.
•незварот-огау, предл. й зват.-оце, м.—зат-рудненне в денежных(н хозяйственных вообіце, С.) оборотах. Нсл. 331. Незварот мой! ато я купіў бы гэтага каня.
•незваротка-шкг-тцы, ж. — незварот. Нсл. 331. Незваротка мая! ато я купіў бы гэтага каня. Нсл.
•незьдзяржаньне-ня, предл.-ню, ср.—не-соблюденне. А прышло б ім катораму a тое незьдзяржаньне сяго дзела цягаціся, тагды князі Ілінскія другія маюць іх a тое судзіці. Квятк. 157.
•нёзьлюб, в зн. безлйч. глагола—НеугодНО, He нравнтся. Нсл. 332. Зьлюб, бяры; а незьлюб, ніхто ня сіле. Нсл.
•незьмяроны, -ная-нае—нензмернмый ( необьятный, С.) Нсл. 332. Сьвет наш незьмяроны. Нсл.
•нежывёльны, -ная-нае—неодушевлён-ный.
•нёйдзе, нареч. 1. где-то(в некоторм месте, Гсл.) Ар.; Шсл.; Нсл. 343; Гсл. Нейдзе загудзеў звон. Дзьве Душы 68. Маці нейдзе ў нашых гуляе. Ст. Нейдзе цягаюцца дзеці па вуліцы. Ст. Нож заваліўся нейдзе. Нсл. Цяпелца нейдзе блісь дый зьгінула. Ст.(под бліскаць). Яблык тут нейдзе пуц. Нсл. 539(под пуц).
2. куда-то. Ар. Нейдзе пайшоў. Ар.
3. наверно, знать. Нсл. 343. Нейдзе яму там добра. Нсл. Нейдзе я татку ня міла; я табе, татачка, зь вясны гаварылал не дзяры бору, ня сей лёну. Зь вяс. песьні. Нсл. •нейк, нареч.—как-то. Ксл. Ішоў ды нейк зьбіўся. Стралкі Беш. (Ксл.).
• нёйкі-кая-кае—какой-то. Ар.; Нсл. 343; Ксл.; Шсл. Даў нейкіх капляў. ЗямковічыСян. (Ксл.). Нейкі незнаёмы чалавек. Ст. Нейкая хвароба, нейкае ліха сядзіць тут. Нсл. •неты-чая-чае, местойм.. неопред.—чей-то. Гсл.; Шсл.; Ксл. Нейчы сабака прыблудзіўся к нам. Калышкі Лёз. (Ксл.). Нейчую чужую шапку надзеў. Ст.
• не’к, нареч.—как-то. Шсл. Не’к ня такяно выходзе, як трэба. Ст. См. нёяк.
• нёкалі, нареч. 1. когда-то. Гсл.; Ар. См. калісь.
2. когда-ннбудь(со временем, С.) Нсл. 343. Некалі ўспомніш і мяне. Нсл.
•нёкаліся, нареч.—когда-то. Шсл. Некаліся тут Пранцуз ваяваў. Ст. См. нёкалісь.
нёкаліся
750
немярэча
•нёкалІСЬ, нареч.—когда-то. Нсл. 343.
Некалісь багаты быў. Нсл. Некалісь купчаваў, а цяпер скупчаваўся. Нсл. См. некаліся.
•некарысны, 1. бесполезный. Гсл.; Ар.
2. негодный. Нсл. 332. Некарысную даеш касу. Нсл. Некарысны твой нораў! Тм.
3. невыгодный. Нсл. 332. Некарысны ты абраў час. Нсл.
•некарысна, нареч. 1. бесполезно. Ар.; Нсл. 332. Некарысна правёў час. Нсл.
2. негодно, нехорошо. Нсл. 332. Некарысна пашыў сьвітку. Нсл. Некарысна зрабіў, што сказаў так. Тм.
•некаць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, несо-верш.—отнекнваться. Нсл. 332. Няма чаго табе некаць, калі ўкраў. Нсл. Некай, ня некай, а гарэлкі нам купіш. Тм.
•некрут-ута, предл.-уту, зват.-уце, м.—ре-крут. Была зіма, наборы некрутаў. Гарэц-кі: Песьні 79. Ад некрутаў уцякаем. ЧЧ(Б. Студіс, П-І, 1969, 71).
•яекстм-вы-ве, ж„ соб.—названне жндов-ского обіцества; редко татар н цыган; нехрйСТЬ. НЮ Пособ., Но. 78.
•нёкуды, нареч.—Куда-ТО. Ар.; Гсл.; Ксл.; Нсл. 343. Клявец некуды заваліўся.„Даўгое Беш. (Ксл.), Некуды паехаў. Нсл. Ён некуды пайшоў. Ар. Дым некуды праходзе. Нсл. См. кудысь, кудысьці.
•нелажоныя пшчолы—пчелы, у которых не выбран мед. Стт. 1529.
•неляжачая-ае, узнач. спкм.—беспокойс-тво, непозволяюіцее лежать тнхо; трево-га, душевная боль. Нсл. 333. Ня сьпіць, яго нешта неляжачая бярэць. Нсл.
• нёлы а(няльга, Гсл.; КосічвЗ; Нсл.; Сьпягліца), нареч. 1.—нет возможностн, невозможно. Ксл.; Растсл.: Смоленск 141. Яму НСЛЬга паверыць, бо ўсё роўна ня спраўдзіць. Асінаўка Сян. (Ксл.). Сюдэю нельга прайсьці: вельма балота вялікае. Ст. Пакамячыў шапку, аж нельга надзець. Ст. (Шсл. 194). Нельга нічога зрабіць. Нсл. Пакудлачы-лася кудзеля, аж нельга й прыступіцца да яе. Ст. (Шсл. 196). Протйвополож. льга.
2. нельзя, запреіцено, не следует. На Дабравешчаньне нельга калка ўткнуць у ЗЯМЛЮ — грзх. Харомск. Давігар.(Полесье 65). •нёлюдзь-дзі', мн. ч„ род.-дзеў, обіц.—нелю-днм. Шсл.; Ксл. Нелюдзь нейкая, а ня людзіна. Калышкі Лёз. (Ксп.). Нелюдзь нейкі — ніколі з чалавекам не загавора. Ст. Што я нелюдзь якая, ці што? зсд 327.
•немаголас — немакрычэць. Іг.
•немагй-агг-азё, ж.—бесснлне, Нсл. ззз. невозможность. Немага мая зрабіць гэта. Нсл.
•немагчыма, нареч.—невозможно. Рэч. пав.; Мгсл.
•неуіагчымы-мая-мае—невозможный.
•нёма крычэць(раўсьці), немым голасам крычэць—громко н днко крнчать(о-рать), как немой человек нлн жнвотное. Ар. Во суседка нема крычыць. Лужасна Куз.(Ксл.). Аж нема крычць, ліха на яго. Ст. Нема раўе, аж перарываецца. Ст. Як пачалі яго гнесьці, аж немым голасам пачаў крычэць ды прасіцца. Ст.
•немаральнасьць-ці, ж.—безнравствен-НОСТЬ. Акін. 192.
•немаральны, -ная-нае—безнравсТвен-ный.
•нёмарасны-ная-нае—горестный.
•нёмарасьціць-ашчу-асьціш-це, несоверш., перех.—прнчннять "немарасьць”, горесть, снльно огорчать, повергать в печаль. Ар. Соверш. зьнемарасьціць—прнчнннть ”не-марасьць’—горесть, снльно горчнть, повергнуть в печаль. Ар. Прйч. зьнема-рашчаны—снльно огорченный, повер-женный в печаль. Ар.
•пёмарасьціцца-ашчуся-асьцішся, несо-верш.—нспытывать "немарасьць "—го-ресть, снльно огорчаться. Ар. Соверш. зьнемарасьціцца—стать "немарасным ", снльно огорчнться, опечалнться. Ар. Прйч. прош. вр. зьнемарасьціўшыся. Ар. Калі я прышоў, ён сядзеў зьнемарасьціўшыся. Ар.
•нёмарасьць(йз няма радасьці), ж. (Гсл.) 1. тяжелое чувство, вызываемое бедой, несчастьем, неудачей н т.п., горесть. Ар. Мусіць з тае пары людзёў бярэ нема-расьць. Гэ^ман: Кітай... 106. I абясьсілены, пакорны Ен кляў у немарасьці чорнай за дротам лягерны барак. Крушына: Творы 159. 2. снльное огорченне, сокрушенне. Ар. •нёмарач-чы, ж.—немоіцность. Ксл. Ах, каб цябе немарач узяла! Лужасна Куз. (Ксл.). •нёмарачны-ная-нае—хнлый, немоіц-ный. Ксл. Немарачныя дзеці, худыя такія. Бараўляны Куз. (Ксл.).
•немарэч-чы, ж.—непроходнмые места. Гсл. См. немярэча.
•нёмач-чы, ж. 1. в обіцем значеннн чего-то дурного, вредного. Немач нейкая на цябе напала. Нсл. 333. Немач яго бяры. Тм. Немач нейкая ўспала на гэтыя курых вось дохнуць дый толькі. Ст.
2. в бранном зн. Каб цябе немач ела! Ст. Каб цябе немач! Купіна Віц. (Ксл.); Ар.
3. прн отказе в знач. отрнцання — ннчего. Нсл. ззз. Немач возьмеш. Нсл.
няма ніякае немачы—нет худого(но не значнт, что есть хорошее). Ар.
17
•немярэча-чы-чы, ж.—болото, поросшее мохом толіцнною в несколько сажен н, кроме редкого сосняка, ннчего не выра-іцнваюіцее. В "немярэчах" попадаются нменно те непроходнмые местностн, где гнбнут людн, н которые носят названне "нетры". Макснмов: Блр. Смоленіцнна(Жнвопнс. Россня, III, 444). Наўкола была смутная
неміласьціўны
751
непажьітачна
цішыня, цішыня старога немярэчча, дзе ні песьняў, ні радасьці, ні вясёлага гоману-шуму. Лынькоў: Воўчы лог(Калосьсе, Но. 2, 1935 г„ стр. 98).
•неміласьціўны, -ная-нае—немнлосерд-ный(жестокнй, С.) Нсл. 333. Неміласьціўны пан. Нсл. ззз.
•неміласьціўна, нареч.—немялосердно (жестоко, С.) Нсл. 333. Неміласьціўна набіў. Нсл.
•нёмка-мкі-мцы, ж.—немая. Нсл. 343.
Дзеўка немка, гаварыць ня ўмее, а ўсе разумее. Нсл. Хоць немка, але разумная. Тм.
•нёмы-мая-мае, 1. немой. Нсл. 343. Чуе зьнекуль немы. Дуб.(Калосьсе, Но. 3/20, стр. 154). Штось равець у голас немы. Тм., стр. 155. Зь немым няма чаго гаварыць. Нсл.Ды ніхто ня знаў тых струнаў, патайных ніцей душы, што злучаюць гук пярунаў зь немым голасам душы. С. Музыка 12.
КНІГІ ОНЛАЙН
